Zgodnie z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Prawo do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki i w rozsądnym terminie, zostało skonkretyzowane w ustawie o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym, prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki z dnia 17 czerwca 2004 roku. Przepisy te dają nam podstawę do wszczęcia kontroli sprawności postępowania, którego jesteśmy uczestnikami, w momencie gdy występuje przewlekłość postępowania.
Czym jest skarga o przewlekłość postępowania?
Strona może wnieść skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Prawo do wniesienia skargi przysługuje, jeżeli postępowanie zmierzające do wydania rozstrzygnięcia kończącego postępowanie w sprawie, trwa dłużej niż to konieczne dla wyjaśnienia istotnych okoliczności faktycznych i prawnych, albo dłużej niż to konieczne do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego.
Co do zasady, skargi nie można wnieść w sprawach:
-
o wykonywanie orzeczeń w postępowaniu karnym,
-
o przestępstwa skarbowe,
-
o wykroczenia,
-
kar porządkowych,
-
środków przymusu skutkujących pozbawieniem wolności, chyba że dotyczą one obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub nawiązki orzeczonej na rzecz pokrzywdzonego.
Kiedy mamy do czynienia z przewlekłością postępowania?
Sąd oceniając czy w sprawie doszło do przewlekłości postępowania, będzie w szczególności brać pod uwagę terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez sąd, w celu wydania rozstrzygnięcia kończącego postępowanie, w sprawie albo czynności podjętych przez prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze, w celu zakończenia postępowania przygotowawczego lub czynności podjętych przez sąd, lub komornika sądowego, w celu przeprowadzenia i zakończenia sprawy egzekucyjnej, albo innej sprawy dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego.
Dokonując tej oceny, sąd uwzględni:
-
łączny, dotychczasowy czas postępowania od jego wszczęcia do chwili rozpoznania skargi, niezależnie od tego na jakim etapie skarga została wniesiona;
-
charakter sprawy;
-
stopień jej faktycznej i prawnej zawiłości;
-
znaczenie dla strony, która wniosła skargę i rozstrzygniętych w niej zagadnień;
-
zachowanie się stron, a w szczególności strony, która zarzuciła przewlekłość postępowania.
Do jakiego sądu należy wnieść skargę?
Sądem właściwym do rozpoznania skargi, jest sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy się postępowanie. Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed sądem rejonowym i sądem okręgowym, właściwy do jej rozpoznania w całości jest sąd apelacyjny.
Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed sądem okręgowym i sądem apelacyjnym, właściwy do jej rozpoznania w całości jest sąd apelacyjny. Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed sądem apelacyjnym lub Sądem Najwyższym, właściwy do jej rozpoznania jest Sąd Najwyższy. Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym lub Naczelnym Sądem Administracyjnym, właściwy do jej rozpoznania jest Naczelny Sąd Administracyjny.
Sądem właściwym do rozpoznania skargi, dotyczącej przewlekłości postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania, dotyczącego wykonania orzeczenia sądowego jest sąd okręgowy, w którego okręgu prowadzona jest egzekucja lub wykonywane są inne czynności, a gdy egzekucja lub inne postępowanie dotyczące wykonania orzeczenia sądowego prowadzone jest w dwu lub więcej okręgach – sąd, w okręgu którego dokonano pierwszej czynności.
Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przygotowawczego, właściwy do jej rozpoznania jest sąd przełożony nad sądem, który byłby właściwy rzeczowo do rozpoznania sprawy.
Skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy nastąpiła przewlekłość postępowania, wnosi się w toku postępowania w sprawie. Składa się ją do sądu, przed którym toczy się postępowanie. Przy czym skargę dotyczącą przewlekłości postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania, dotyczącego wykonania orzeczenia sądowego, wnosi się bezpośrednio do właściwego sądu. Z kolei skargę dotyczącą przewlekłości postępowania przygotowawczego, wnosi się do prokuratora prowadzącego lub nadzorującego to postępowanie.
Co powinno znaleźć się w treści skargi?
Skarga powinna spełniać wymagania przewidziane dla pisma procesowego, tj. zawierać oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, czyli imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników, oznaczenie rodzaju pisma, właściwą treść wniosku oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności, podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika oraz wymienienie załączników. W piśmie należy także wskazać sygnaturę akt sprawy, której dotyczy przewlekłość.
Skarga powinna zawierać także:
-
żądanie stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie, której skarga dotyczy;
-
przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie.
Skarga może zawierać żądanie wydania sądowi rozpoznającemu sprawę albo prokuratorowi prowadzącemu lub nadzorującemu postępowanie przygotowawcze, zalecenia podjęcia w wyznaczonym terminie odpowiednich czynności oraz zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na rzecz skarżącego.
Jakie są skutki stwierdzenia przez sąd przewlekłości postępowania?
Uwzględniając skargę sąd stwierdza, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania. Ponadto, na żądanie skarżącego lub z urzędu, sąd zaleca podjęcie przez sąd rozpoznający sprawę albo przez prokuratora, odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie, chyba że wydanie takich zaleceń jest oczywiście zbędne. Zalecenia nie mogą wkraczać w zakres merytorycznej oceny sprawy.
Uwzględniając skargę, sąd na żądanie skarżącego przyznaje od Skarbu Państwa, a w przypadku skargi na przewlekłość postępowania prowadzonego przez komornika - od komornika, sumę pieniężną w wysokości od 2000 do 20 000 złotych. Wysokość sumy wynosi nie mniej niż 500 złotych za każdy rok dotychczasowego trwania postępowania, niezależnie od tego, ilu etapów postępowania dotyczy stwierdzona przewlekłość postępowania.
Sąd może przyznać sumę pieniężną wyższą niż 500 złotych za każdy rok dotychczasowego trwania postępowania, jeżeli sprawa ma szczególne znaczenie dla skarżącego, który swoją postawą nie przyczynił się w sposób zawiniony do wydłużenia czasu trwania postępowania. Na poczet tej sumy zalicza się kwoty już przyznane skarżącemu tytułem sumy pieniężnej w tej samej sprawie.
Czym jest dochodzenie naprawienia szkody?
Strona, której skargę uwzględniono, może w odrębnym postępowaniu dochodzić naprawienia szkody, wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości od Skarbu Państwa, albo solidarnie od Skarbu Państwa i komornika. Postanowienie uwzględniające skargę, wiąże sąd w postępowaniu cywilnym o odszkodowanie lub zadośćuczynienie, co do stwierdzenia przewlekłości postępowania.
