Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądu została wprowadzona do Kodeksu postępowania cywilnego wraz z nowelizacją z 2004 r. Wbrew nazwie nie jest to jednak środek zaskarżenia, za którego pomocą możemy uzyskać zmianę bądź uchylenie niekorzystnego dla nas wyroku. Celem postępowania wywołanego wniesieniem tego szczególnego środka prawnego jest wyłącznie stwierdzenie, że prawomocny wyrok został wydany przez sąd z naruszeniem obowiązujących przepisów prawa.
Kiedy skarga przysługuje?
Skarga o stwierdzenie niezgodności może zostać wniesiona od:
-
prawomocnego wyroku sądu II instancji kończącego postępowanie w sprawie,
-
od prawomocnego postanowienia co do istoty sprawy wydanego przez sąd II instancji, które kończy postępowanie w sprawie,
-
od prawomocnych postanowień wydawanych w postępowaniach dotyczących orzeczeń wydawanych przez organy państw obcych.
Od powyższych orzeczeń skargę można wnieść wtedy, gdy ich zmiana lub uchylenie nie była i nie jest możliwa za pomocą innych środków prawnych.
Na zasadzie wyjątku skargę można wnieść również od prawomocnego wyroku (także postanowienia) I instancji kończącego postępowanie w sprawie – czyli w sytuacji, gdy takiego wyroku żadna ze stron nie zaskarżyła do sądu odwoławczego. Podobnie wyłącznie wyjątkowo skarga będzie przysługiwać od prawomocnego wyroku II instancji, co do którego strony nie skorzystały z innych przysługujących im środków prawnych. Ma to miejsce w sytuacji, gdy niezgodność takiego orzeczenia z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela.
Zaskarżeniu nie podlegają natomiast wyroki sądu II instancji, co do których wniesiono skargę kasacyjną oraz orzeczenia Sądu Najwyższego. Skarga o stwierdzenie niezgodności nie przysługuje także od orzeczeń wydawanych w postępowaniu egzekucyjnym, restrukturyzacyjnym oraz od postanowień mających za przedmiot wyłącznie kwestie proceduralne.
Za niedopuszczalną uznaje się także skargę, której przedmiotem jest orzeczenie wydane przed dniem wejścia w życie nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego wprowadzającej tę instytucję tj. przed 1 września 2004 r.
Skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądu można wnieść, jeżeli orzeczenie to narusza prawo materialne lub przepisy postępowania cywilnego. Jednocześnie naruszenia te muszą wiązać się z powstaniem szkody po stronie wnoszącej skargę. Należy pamiętać, że podstawą zaskarżenia nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów i oceny dowodów w dotychczas przeprowadzonym postępowaniu.
Co istotne, od tego samego wyroku skargę można wnieść tylko jeden raz.
Kto, jak i gdzie może wnieść skargę?
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia może zostać wniesiona przez strony występujące w sprawie, interwenienta ubocznego, jeżeli taki w sprawie występował, prokuratora, organizacje pozarządowe, Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich lub Rzecznika Praw Dziecka.
Skargę wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w ciągu 2 lat od dnia, w którym się uprawomocnił. Właściwy do rozpatrzenia skargi jest natomiast Sąd Najwyższy, któremu sąd przekaże złożoną przez nas skargę wraz z aktami sprawy.
W postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje przymus adwokacko-radcowski, co oznacza, że profesjonalny pełnomocnik musi sporządzić i wnieść skargę.
Skargę należy opłacić według zasad ogólnych. W sprawach o prawa majątkowe wiąże się to z koniecznością wniesienia opłaty stosunkowej wynoszącej 5% wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30 złotych i nie więcej niż 100 000 złotych.
O czym orzeka sąd?
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego: Orzeczeniem niezgodnym z prawem jest orzeczenie niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa (wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 10 września 2015 r., II CNP 60/14, Legalis). Wskazuje się również, że: Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia może być skuteczna tylko wtedy, gdy wskazane w niej naruszenie prawa ma charakter kwalifikowany i elementarny (wyr. SN z 9 stycznia 2014 r., I BP 5/13, Legalis; post. SN z 15 października 2014 r., III CNP 13/14, Legalis; wyr. SN z: 25 kwietnia 2013 r., II CNP 60/13, Legalis; 2 października 2014 r., IV CNP 70/13, Legalis).
Sąd orzeka zatem o tym, czy skarżone orzeczenie jest niezgodne z prawem. Orzeknie o tym jednak tylko wtedy, gdy naruszenie prawa nie budzi wątpliwości i jest rażące. Sąd Najwyższy de facto kwalifikuje w tym postępowaniu, które orzeczenia są dotknięte naruszeniami prawa, które są na tyle naganne, że wywołany w związku z nimi uszczerbek majątkowy powinien zostać naprawiony.
Należy przy tym pamiętać, że występując ze skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, możemy otrzymać jedynie orzeczenie, które na drodze ku otrzymaniu odszkodowania od Skarbu Państwa ma jedynie charakter wstępny. Orzeczenie to jest jednak konieczne do dalszego dochodzenia swoich roszczeń. Efektem postępowania nie będzie natomiast wyeliminowanie takiego orzeczenia z obrotu prawnego – nadal będzie ono wiążące dla stron i organów.
Co mogę zrobić, gdy skarga o stwierdzenie niezgodności mi nie przysługuje?
Jak już wskazano powyżej, w wielu przypadkach skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem stronie nie przysługuje.
Nad tym problemem pochylał się Trybunał Konstytucyjny, którego zdaniem: To, że prawomocne orzeczenie nie kończy postępowania w sprawie, nie uzasadnia natomiast zróżnicowania polegającego na całkowitym wyłączeniu możliwości dochodzenia wynagrodzenia szkód wyrządzonych przez wszelkie prawomocne orzeczenia niekończące postępowania. Takie zróżnicowanie nie pozostaje w racjonalnym związku z celem i treścią danej regulacji, ani nie znajduje oparcia w wartościach, zasadach czy normach konstytucyjnych (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 1 kwietnia 2008 r., SK 77/06, Legalis).
Skutkiem powyższego wyroku uznano, że brak możliwości uzyskania sądowego potwierdzenia niezgodności z prawem wyroku, który został wydany na naszą niekorzyść i spowodował u nas powstanie szkody, nie powinien i nie zamyka drogi do uzyskania odszkodowania w standardowym procesie odszkodowawczym. Konieczne jest jedynie wykazanie, że skorzystaliśmy z wszystkich przysługujących środków prawnych w celu zmiany lub uchylenia tego orzeczenia.
