Aresztowania, przeszukania i listy gończe zdarzają się w rzeczywistości, a nie tylko w filmach fabularnych. W przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa prokurator wszczyna procedurę, która może zakończyć się wniesieniem do sądu aktu oskarżenia, a w konsekwencji wyrokiem skazującym. Kodeks karny (kk) zawiera cały katalog rozmaitych czynów zabronionych, do których należą również przestępstwa gospodarcze popełnione w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
Różne zbrodnie, występki i przestępstwa gospodarcze
Postępowanie karne jest prowadzone w przypadku, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. O przestępstwie prokurator może dowiedzieć się w różny sposób – z treści zawiadomienia złożonego do prokuratury czy policji przez inną osobę, z treści zawiadomienia przesłanego do prokuratury przez organ administracji publicznej czy samorządowej (w przypadku, w którym dany organ w toku prowadzonego przez siebie postępowania uzyskał informację o możliwym przestępstwie), z danych pozyskanych poprzez działania wywiadowcze, a nawet z artykułów prasowych czy materiałów telewizyjnych. W każdym przypadku prokurator ma obowiązek wszczęcia postępowania, choć nie zawsze zakończy się ono wydaniem wyroku.
Za przestępstwo uznaje się czyn zabroniony pod groźbą kary przez przepisy ustawy, o ile czyn charakteryzuje się społeczną szkodliwością większą niż znikoma i ma charakter zawiniony.
Żadna z ustaw nie zawiera definicji przestępstwa gospodarczego, lecz przyjmuje się, iż chodzi o przestępstwa popełnione w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, niezależnie od rodzaju czynu, o ile zagrażają one bezpieczeństwu obrotu gospodarczego i porządkowi prawnemu.
Rozdział XXVI kk zawiera katalog przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu, lecz przestępstwa gospodarcze nie ograniczają się tylko do czynów wymienionych we wspomnianych przepisach. Przedsiębiorca może – nawet zupełnie nieświadomie – popełnić również czyny zabronione opisane w innych częściach kk oraz innych ustaw.
Do najpopularniejszych przestępstw o charakterze gospodarczym zalicza się:
-
oszustwa;
-
wyłudzenia;
-
fałszowanie dokumentów oraz posługiwanie się sfałszowanymi dokumentami;
-
korupcję oraz łapownictwo;
-
przestępstwa skarbowe (uregulowane w Kodeksie karnym skarbowym).
Warto pamiętać, że wszystkie przestępstwa dzielą się na dwa różne rodzaje, w zależności od wymiaru kary, jakimi są zagrożone:
-
zbrodnie (zagrożone karą pozbawienia wolności w wymiarze 3 lat albo karą surowszą);
-
występki (zagrożone karą grzywny w wymiarze 30 stawek dziennych lub 5 000 zł, karą ograniczenia wolności powyżej 1 miesiąca lub karą pozbawienia wolności powyżej 1 miesiąca).
Rozróżnienie to jest istotne nie tylko z punktu zagrożenia określonym wymiarem kary, lecz również z powodu ewentualnych dobrodziejstw, jakie przewiduje postępowanie karne, np. w postaci warunkowego umorzenia postępowania czy skazania na karę z jednoczesnym warunkowym zawieszeniem jej wykonania.
Czym się różni postępowanie przygotowawcze od postępowania sądowego?
Wiele wątpliwości budzi rozróżnienie etapów postępowania karnego. Najprościej ujmując, postępowanie karne dzieli się na trzy podstawowe etapy:
-
postępowanie przygotowawcze, prowadzone przez prokuratora;
-
postępowanie sądowe;
-
postępowanie wykonawcze, wszczynane po uprawomocnieniu się wyroku skazującego.
Osoba, która jest podejrzana o popełnienie przestępstwa, zazwyczaj dowie się o tym w momencie doręczenia jej dokumentów wydanych przez prokuratora, dotyczących przedstawienia zarzutów.
Podstawową zasadą postępowania karnego jest zasada domniemania niewinności, zgodnie z którą każda osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa musi być bezwzględnie uznawana za osobę niewinną, jak długo jej wina nie zostanie udowodniona za pomocą prawomocnego wyroku sądowego.
Moment przedstawienia zarzutów ma kluczowe znaczenie dla całego postępowania karnego, albowiem od tego momentu całkowicie zmienia się pozycja osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa. Przedstawienie zarzutów wiąże się z pozyskaniem określonych uprawnień, jak np. prawa do korzystania z pomocy obrońcy czy składania wniosków dowodowych, ale oznacza również zagrożenie zastosowaniem środków zapobiegawczych.
Co może zrobić prokurator?
Postępowaniem przygotowawczym zarządza prokurator, choć może on powierzyć wykonanie określonych czynności funkcjonariuszom policji (np. zebrania dowodów, przeprowadzenia wizji lokalnych czy przesłuchania świadków). W toku postępowania prokurator może zastosować względem osoby podejrzanej określone przepisami Kodeksu postępowania karnego środki zapobiegawcze:
-
poręczenie majątkowe, które polega na obowiązku złożenia określonej sumy pieniężnej, która przepadnie na rzecz Skarbu Państwa w razie ucieczki lub ukrywania się podejrzanego;
-
poręczenie społeczne, które polega na złożeniu zapewnienia przez np. organizację społeczną, której podejrzany jest członkiem, iż podejrzany nie będzie utrudniał postępowania w żaden sposób;
-
dozór policji, który polega na obowiązku stawiennictwa na komisariacie w określonych terminach;
-
zawieszenie w wykonywaniu zawodu lub obowiązek powstrzymania się od prowadzenia określonej działalności lub obowiązek powstrzymania się od ubiegania się o określone zamówienia publiczne;
-
zakaz opuszczania kraju, który połączony jest z zatrzymaniem paszportu lub innego dokumentu umożliwiającego wyjazd za granicę (np. dowodu osobistego).
Na etapie postępowania sądowego środki zapobiegawcze mogą być również zastosowane, ale w tym przypadku decyzja o ich użyciu należy wyłącznie do sądu.
Najsurowszym środkiem zapobiegawczym jest tymczasowe aresztowanie. Środek ten może zostać zastosowany tylko na mocy postanowienia sądu w określonych przepisami wypadkach (np. jeśli pozostawanie podejrzanego na wolności wiąże się z zagrożeniem popełnienia kolejnego ciężkiego przedsiębiorstwa). W toku postępowania przygotowawczego prokurator może złożyć wniosek o zastosowanie aresztu względem podejrzanego. Postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania jest zaskarżalne zażaleniem.
W toku postępowania prokurator lub policja mogą przeprowadzić przeszukanie w pomieszczeniach należących do prowadzonej przez przedsiębiorcę firmy. Celem przeszukania będzie znalezienie rzeczy, które mogą stanowić dowód w sprawie, np. dokumentów obciążających przedsiębiorcę i wykazujących popełnione przez niego (zdaniem organów ścigania) przestępstwo. Co do zasady, przeszukanie odbywa się na mocy postanowienia sądu lub prokuratora, ale w wyjątkowych sytuacjach jest możliwe na podstawie np. legitymacji służbowej – w takim przypadku organ prowadzący postępowanie musi następnie zatwierdzić dokonane czynności. Przeszukanie co do zasady powinno odbywać się w ciągu dnia i przedsiębiorca, w którego firmie dokonywane jest przeszukanie, ma prawo być obecny przy tych czynnościach wspólnie z wybraną przez siebie osobą.
Czy przedsiębiorca powinien reagować?
Po zakończeniu postępowania przygotowawczego prokurator może umorzyć postępowanie albo skierować do sądu akt oskarżenia, jeśli uzna, że podejrzany rzeczywiście popełnił zarzucane mu przestępstwo, a zebrane w toku postępowania dowody są wystarczające do uzyskania wyroku skazującego.
Jak wspomniano powyżej, przedsiębiorca (oraz każda inna osoba, wobec której toczy się postępowanie karne) od momentu uzyskania statusu podejrzanego uzyskuje określone uprawnienia w toku procesu. Oczywistym jest, iż podejrzany nie powinien pozostawać bierny w toku prowadzonych przez prokuratora czy sąd czynności. Najważniejszym prawem przedsiębiorcy w toku prowadzonego przeciwko niemu postępowania karnego jest prawo do czynnego udziału w postępowaniu. Przedsiębiorca ma prawo do wskazywania prokuratorowi oraz sądowi dowodów na potwierdzenie swojej niewinności, np. określonych dokumentów, zeznań świadków, a nawet do zasięgania opinii biegłych określonych specjalności (np. rzeczoznawców majątkowych lub biegłych z zakresu finansów i rachunkowości). Oskarżony przedsiębiorca zostanie również przesłuchany w sprawie, choć – jeśli jest to zgodne z przyjętą przez niego taktyką procesową – może on również odmówić składania wyjaśnień. Dowody zgromadzone w sprawie mają kluczowe znaczenie dla ostatecznego rozstrzygnięcia, albowiem wina oskarżonego o popełnienie przestępstwa musi zostać jednoznacznie udowodniona. Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego sąd wyda wyrok, który podlega zaskarżeniu apelacją. W przypadku wyroku skazującego dopiero po uprawomocnieniu wyroku sądu drugiej instancji wspomniana na wstępie zasada domniemania niewinności zostanie obalona.
