Prowadzenie przedsiębiorstwa zawsze będzie związane z ryzykiem porażki i koniecznością zamknięcia działalności. Polski system prawny przewiduje kilka różnych rozwiązań. Związane są one z takimi pojęciami jak restrukturyzacja, upadłość i likwidacja przedsiębiorstwa – sprawdźmy, co dokładnie one oznaczają i kiedy mają zastosowanie.
Restrukturyzacja przedsiębiorstwa
Jeśli przedsiębiorca wpadnie w długi, których nie będzie w stanie spłacać, nie musi to dla niego oznaczać konieczności zamknięcia firmy. W zależności od stopnia i rodzaju zadłużenia można bowiem starać się o przeprowadzenie postępowania restrukturyzacyjnego, które przekształci dotychczasową działalność zadłużonego tak, aby mógł on spłacić swoje zobowiązania.
Zgodnie z treścią art. 3 Ustawy z dnia 30 października 2002 roku o pomocy publicznej dla przedsiębiorców przez restrukturyzację należy rozumieć wszczęcie i przeprowadzenie postępowania restrukturyzacyjnego w celu przywrócenia przedsiębiorcy długookresowej zdolności do konkurowania na rynku. Restrukturyzacja może obejmować:
- zobowiązania cywilnoprawne według stanu na 30 czerwca 2002 roku,
- zobowiązania publicznoprawne na zasadach określonych w rozdziale 5 lub 5a,
- majątek,
- zatrudnienie.
Z kolei art. 3 ust. 1 Ustawy z dnia 15 maja 2015 roku – Prawo restrukturyzacyjne wskazuje, że celem postępowania restrukturyzacyjnego jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami, a w przypadku postępowania sanacyjnego – również przez przeprowadzenie działań sanacyjnych, przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli.
Jak wynika z powyższego, restrukturyzacja jest formą wsparcia dla przedsiębiorcy, który nie potrafi lub nie może regulować samodzielnie swoich zobowiązań finansowych. Celem takiego postępowania jest oczywiście uratowanie firmy – najczęściej wiąże się z rozłożeniem zadłużenia przedsiębiorcy na raty bez konieczności naliczania odsetek za opóźnienie w płatności.
Wniosek o wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego jest składany przez dłużnika-przedsiębiorcę. Jego wierzyciele co prawda nie inicjują tego typu postępowania, jednak mają prawo wglądu do powyższego wniosku. W przypadku większej liczby wierzycieli głosują oni za albo przeciwko przyjęciu restrukturyzacji, dlatego też cały proces naprawczy uzależniony jest w dużym stopniu od zgody wierzycieli przedsiębiorcy.
Ogłoszenie upadłości przedsiębiorstwa
Restrukturyzację musimy odróżnić od upadłości przedsiębiorstwa. Jak wskazuje na to sama nazwa, upadłość oznacza całkowite zakończenie działalności gospodarczej. Wiąże się to najczęściej z zadłużeniem przedsiębiorcy, które jednak jest tak duże, że nie ma sensu wszczynać postępowania naprawczego.
O upadłości mówimy wtedy, gdy przedsiębiorca musi zamknąć działalność wbrew swojej woli, a więc wtedy, gdy nie da się prowadzić firmy bez strat finansowych. Zadłużenie może tutaj wynikać z wielu przyczyn i dotyczyć różnych obszarów działalności – zadłużenie wobec ZUS-u, US-u, kontrahentów, pracowników.
Ogłoszenie upadłości może zostać zainicjowane zarówno przez dłużnika, jak i każdego z jego wierzycieli. Jest to kolejny element odróżniający tego rodzaju sprawy od postępowania restrukturyzacyjnego. Aby upadłość mogła zostać ogłoszona, niezbędne jest pojawienie się niewypłacalności dłużnika, czego nie odnajdziemy w przepisach regulujących restrukturyzację. Zgodnie z treścią art. 11 ust. 1-2 Prawa upadłościowego dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu tych zobowiązań przekracza 3 miesiące. Dłużnik będący osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące.
„Dla określenia, czy dłużnik jest niewypłacalny, nie ma znaczenia okoliczność, czy nie wykonuje wszystkich zobowiązań pieniężnych, czy tylko niektórych z nich. Nie ma też znaczenia wielkość niewykonanych przez dłużnika zobowiązań. Istnienie podstaw do ogłoszenia upadłości determinuje wyłącznie przesłanka niewykonania przez dłużnika wymagalnych zobowiązań. Z niewypłacalnością dłużnika, o której mowa w art. 10 i art. 11 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe, mamy również do czynienia, gdy dłużnik ten nie zaspakaja jednego tylko wierzyciela posiadającego znaczną wierzytelność. Wniosek o ogłoszenie upadłości należy złożyć wówczas, gdy zaistnieją przesłanki niewypłacalności dłużnika, określone w art. 10 i art. 11 ustawy Prawo upadłościowe. Jeżeli zatem dłużnik nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań, powinien taki wniosek zawsze złożyć, nie antycypując, czy zgłoszenie takiego wniosku doprowadzi w konsekwencji do ogłoszenia upadłości”.
Likwidacja przedsiębiorstwa
Pojęciem najbardziej zbliżonym do upadłości przedsiębiorstwa jest likwidacja działalności gospodarczej. Musimy jednak pamiętać, że ten drugi termin ma znacznie szerszy zakres. Likwidacja może bowiem nastąpić wskutek decyzji przedsiębiorcy niemającej nic wspólnego z jakimkolwiek zadłużeniem firmy. Każda osoba prowadząca działalność gospodarczą ma bowiem prawo do zamknięcia swojego przedsiębiorstwa nawet wtedy, gdy nie generuje ono strat. Przyczyn takiego stanu rzeczy może być wiele, najczęściej są to jednak kłopoty rodzinne lub zwykła chęć zmiany branży, ewentualnie podjęcie zatrudnienia na etacie u innej osoby.
Likwidacja może oczywiście nastąpić także wskutek pojawiającego się zadłużenia firmy, które jednak nie uzasadnia wszczęcia postępowania upadłościowego. Likwidacja nie wiąże się z koniecznością przeprowadzania postępowania sądowego, tak jak ma to miejsce w przypadku restrukturyzacji lub ogłoszenia upadłości. Przedsiębiorca co do zasady samodzielnie realizuje wszelkie formalności, które związane są przede wszystkim z wykreśleniem jego działalności z CEIDG albo KRS oraz ze spłatą ewentualnych zobowiązań firmy.
Likwidacja działalności gospodarczej może mieć miejsce w zasadzie w każdej chwili. Pojawienie się zobowiązań firmowych, które są z trudem regulowane, nie jest tutaj wyznacznikiem. Likwidacja może wreszcie nastąpić wraz z upływem pewnego oznaczonego okresu, przez który miała funkcjonować dana firma. Może tak być np. w przypadku spółek prawa handlowego, których umowy lub statuty zostały podpisane na czas oznaczony. W przypadku likwidacji przedsiębiorstwa mówimy więc o autonomiczności decyzji jego zarządców, przy upadłości i restrukturyzacji ten element nie występuje – o odpowiedniej procedurze sądowej decydują bowiem odpowiednie przepisy, a nie wola przedsiębiorcy.
Przykład 1.
Przedsiębiorca prowadzi jednoosobową spółkę z o.o. od 5 lat. W umowie spółki wskazano, że ma ona obowiązywać przez okres 6 lat. Pod koniec piątego roku działalności spółka zaczęła generować coraz większą liczbę długów, aż wreszcie przedsiębiorca nie był w stanie ich spłacać. Czy w tym przypadku osoba prowadząca działalność gospodarczą może ogłosić likwidację spółki, czy też powinna złożyć wniosek do sądu o ogłoszenie upadłości?
Jeśli spółka z o.o. jest niewypłacalna w rozumieniu przepisów Prawa upadłościowego, przedsiębiorca jest zobowiązany do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Jeśli jednak nie zachodzi ustawowy stan niewypłacalności, może on rozpocząć samodzielną procedurę likwidacyjną.
Przykład 2.
Przedsiębiorca prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą wpisaną do CEIDG. Od kilku miesięcy powiększa się jego zadłużenie. Spłaca co prawda swoje zobowiązania, jednak staje się to dla niego coraz trudniejsze. Czy w tym przypadku przedsiębiorca może zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości, likwidację działalności lub wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego?
Jeśli przedsiębiorca nie spełnia ustawowych warunków uznania go za niewypłacalnego, to nie ma możliwości zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości. W tym przypadku może jednak wybrać pomiędzy zgłoszeniem wniosku restrukturyzacyjnego, który pomoże mu w spłacie zobowiązań a wszczęciem procedury likwidacyjnej. Jeśli jednak możemy uznać przedsiębiorcę za niewypłacalnego w rozumieniu przepisów Prawa upadłościowego, to ma on obowiązek złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości.
Podsumowując, pojęcia likwidacji, upadłości i restrukturyzacji przedsiębiorstwa nie są tożsame. Pierwsze należy z reguły do autonomicznej decyzji osoby prowadzącej działalność gospodarczą. Drugie pojawia się, gdy przedsiębiorca jest niewypłacalny w rozumieniu przepisów Prawa upadłościowego. Trzecie z kolei stanowi formę ratunku firmy, która ma problemy z rentownością i spłatą zobowiązań. Każda z ww. instytucji jest związana z odrębnymi procedurami i wymogami, które musi spełnić przedsiębiorca. W przypadku likwidacji i upadłości doprowadzają one zawsze do definitywnego zakończenia określonej działalności gospodarczej. Restrukturyzacja stanowi natomiast formę wsparcia przedsiębiorcy tak, aby nie musiał on zamykać swojej firmy.
