Postępowanie restrukturyzacyjne jest procedurą oddłużeniową prowadzoną wobec przedsiębiorców, którzy są zagrożeni niewypłacalnością lub są już niewypłacalni. Co do zasady postępowanie to prowadzi sąd właściwy dla siedziby dłużnika. Wybór przez dłużnika składającego wniosek jednego z sądów gospodarczych na terenie Polski nie stanowi większego problemu. Nawet jeżeli źle zaadresuje pismo, sądy przekażą je między sobą. Większy kłopot może natomiast stanowić wybór systemu prawnego, w którym powinno się toczyć postępowanie. Obecne możliwości marketingowe, logistyczne i transportowe tworzą idealne warunki do rozwijania firmy globalnie i wielu przedsiębiorców wychodzi ze swoimi usługami poza terytorium kraju. Jak zatem możemy stwierdzić, czy restrukturyzacja powinna być prowadzona przez sąd w Polsce? To wszystko zależy od tego, gdzie leży główny ośrodek podstawowej działalności dłużnika czy też gdzie dłużnik posiada swój majątek. Jurysdykcja krajowa może mieć miejsce w wielu różnych wypadkach. Poniżej opiszemy, jak ustalać ową właściwość jurysdykcyjną.
Czym jest jurysdykcja krajowa?
Jurysdykcja jest znaczeniem nieodzownie związanym z procesem. Oznacza uprawnienie danego sądu do rozpoznania konkretnej sprawy. Jurysdykcja krajowa w postępowaniu restrukturyzacyjnym oznacza wyłączne prawo polskiego sądu gospodarczego do rozpoznawania danej sprawy. Wyłączność jurysdykcyjna skutkuje przy tym odmową uznania orzeczeń sądów obcych wydanych w tych samych sprawach. Na zasadzie przeciwieństwa należy uznać, że wniosek złożony w sprawie, gdzie jurysdykcja krajowa nie znajduje uzasadnienia, powinien zostać odrzucony, nawet jeżeli postępowanie zostało już podjęte.
Wyłączna jurysdykcja sądów polskich
Problematyka jurysdykcji krajowej w postępowaniach restrukturyzacyjnych została szczegółowo opisana w ustawie – Prawo restrukturyzacyjne w art. 342 i nast. Zgodnie z tymi przepisami zasadą jest, że sprawy restrukturyzacyjne są rozpoznawane wyłącznie przez sądy polskie, jeżeli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej znajduje się główny ośrodek podstawowej działalności dłużnika.
Dla określenia tego, gdzie taki ośrodek podstawowej działalności się znajduje, stosuje się prawo polskie, a mianowicie przepisy art. 15 Prawa restrukturyzacyjnego. Zgodnie z tym przepisem głównym ośrodkiem podstawowej działalności jest miejsce, w którym dłużnik regularnie zarządza swoją działalnością o charakterze ekonomicznym i które jako takie jest rozpoznawalne dla osób trzecich.
Jak wskazuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2015/848 z dnia 20 maja 2015 roku w sprawie postępowania upadłościowego (wersja przekształcona), ustalając, czy główny ośrodek podstawowej działalności dłużnika jest możliwy do zweryfikowania dla osób trzecich, należy zwrócić szczególną uwagę na wierzycieli i ich percepcję tego, skąd dłużnik administruje swoją działalnością. Może to wymagać, w razie przeniesienia głównego ośrodka podstawowej działalności, konieczności poinformowania wierzycieli w odpowiednim czasie o nowej lokalizacji, z której dłużnik prowadzi działalność, np. przez zaznaczenie zmiany adresu w korespondencji handlowej lub przez ogłoszenie nowej lokalizacji innymi odpowiednimi środkami.
Aby zapobiec nieuczciwemu wybieraniu sądu pod kątem korzystniejszej sytuacji prawnej, rozporządzenie wprowadza domniemanie. Zgodnie z nim głównym ośrodkiem podstawowej działalności jest miejsce siedziby statutowej. Przy czym domniemanie to zostaje wyłączone w sytuacji, gdy dłużnik przeniósł swoją siedzibę statutową lub główne miejsce prowadzenia działalności do innego państwa członkowskiego w okresie 3 miesięcy poprzedzających złożenie wniosku o wszczęcie postępowania upadłościowego. W takim wypadku jurysdykcja przysługuje temu państwu, na którego terenie dłużnik miał siedzibę statutową przed jej przeniesieniem.
Jurysdykcja o charakterze przemiennym
Oprócz wyłącznej jurysdykcji sądów polskich Prawo restrukturyzacyjne przewiduje również jurysdykcję o charakterze przemiennym. Instytucja ta będzie miała zastosowanie, jeżeli dłużnik nie ma głównego ośrodka swojej działalności w Polsce, jednakże posiada w nim przeważający majątek. Jurysdykcja krajowa przemienna oznacza, że w sprawie może orzekać zarówno sąd polski, jak i sąd państwa trzeciego.
Zgodnie z art. 342 ust. 2 Prawa restrukturyzacyjnego jurysdykcja krajowa przemienna będzie miała zastosowanie, jeżeli dłużnik:
- prowadzi w Polsce działalność gospodarczą – forma organizacyjna dłużnika nie ma większego znaczenia, może on prowadzić całą działalność poza granicami Polski, jak również prowadzić działalność na terytorium RP w formie oddziału osoby zagranicznej;
- ma w Polsce siedzibę lub miejsce zamieszkania;
- posiada w Polsce majątek – do uznania właściwości sądów polskich wystarczy posiadanie przez dłużnika w Polsce majątku, nie musi mieć on nawet związku z prowadzeniem przez niego działalności gospodarczej.
Powyżej wskazane przesłanki nie są łączne. Wystarczy, że dłużnik spełni tylko jedną z nich, aby wniosek mógł zostać złożony w sądzie polskim.
Umowy o jurysdykcję
W postępowaniu restrukturyzacyjnym wyłączona została możliwość umownej regulacji jurysdykcji sądowej, nawet jeżeli zawarcie takiej umowy jest dopuszczalne przez prawo państwa trzeciego. Jurysdykcje w tym rodzaju postępowań mogą być regulowane wyłącznie przez ustawy oraz umowy międzynarodowe.
Ustanowienie zarządcy przez państwo trzecie
Prawo polskie wprowadziło generalną zasadę niemożności ograniczenia jurysdykcji wewnętrznej decyzjami sądów zagranicznych. Dotyczy ona również sytuacji, kiedy sąd państwa trzeciego ustanowiłby „własnego” zarządcę do podejmowania czynności w Polsce.
Nie jest jednak tak, że każdorazowo ustanowienie zagranicznego zarządcy będzie traktowane jako nielegalne. Jego ustanowienie samo w sobie nie wywiera żadnych skutków prawnych na terytorium Polski, można jednak to zmienić poprzez wydanie decyzji sądu polskiego w przedmiocie uznania zagranicznego orzeczenia o restrukturyzacji. Warto jednak wskazać, że nawet wydanie orzeczenia o uznaniu nie powoduje ograniczenia jurysdykcji krajowej. Oznacza to, że sąd polski może w dalszym ciągu otworzyć postępowanie restrukturyzacyjne dłużnika niezależnie od tego, czy uznano w Polsce orzeczenie obcego sądu o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego wobec tego samego dłużnika i oddano zarząd nad jego majątkiem zarządcy zagranicznemu.
Współpraca z sądami zagranicznymi
Prowadzenie postępowania głównego przez sąd polski nie oznacza, że sądy zagraniczne nie biorą w ogóle udziału w postępowaniu restrukturyzacyjnym. Jeśli dłużnik posiada wierzycieli lub majątek poza granicami Polski, sądy zagraniczne wszczynają postępowanie uboczne mające na celu wspomaganie sądu polskiego. Ustawa polska w art. 347 wskazuje, że w takich sytuacjach sąd i sędzia-komisarz mają obowiązek współpracować z sądem zagranicznym i zarządcą zagranicznym.
Jak wskazywano w projekcie Prawa restrukturyzacyjnego, wspomniany przepis nie tylko jest źródłem kompetencji sądu i sędziego komisarza w zakresie podejmowania współpracy, ale również nakłada na te organy obowiązek podjęcia przewidzianych w nim działań w sytuacji, gdy jest to niezbędne dla zapewnienia prawidłowego toku postępowania restrukturyzacyjnego. Z tego względu w art. 347 ustawy użyto pojęcia „współpracują”, a nie „mogą współpracować”, co ma wskazywać, że międzynarodowa współpraca została ukształtowana jako obowiązek sądowych organów postępowania upadłościowego, a nie wyłącznie jako ich uprawnienie, którego realizacja jest pozostawiona dyskrecjonalnej władzy sądu.
Współpraca powinna przebiegać bez zwłoki i bez błędów merytorycznych. W tym celu organy sądowe powinny między sobą przeprowadzać wymianę informacji w szczególności na temat:
- majątku podmiotu restrukturyzowanego i miejsca jego położenia (w razie zbycia majątku w postępowaniu sanacyjnym również o dokonywanej likwidacji);
- spraw sądowych i administracyjnych dotyczących majątku podmiotu restrukturyzowanego;
- sposobu zabezpieczania majątku podmiotu restrukturyzowanego;
- zaspokojenia poszczególnych wierzycieli.
Informacje udzielane przez polskie sądy sądom zagranicznym muszą być sporządzane w języku polskim. Sądy obce mają natomiast obowiązek dokonania tłumaczenia na swój język urzędowy we własnym zakresie i na swój koszt.
Podsumowując, zasadą jest, że do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich należą sprawy restrukturyzacyjne, jeżeli na terytorium Polski znajduje się główny ośrodek podstawowej działalności dłużnika. Jeżeli jurysdykcja sądu polskiego jest wyłączna, postępowanie restrukturyzacyjne ma charakter postępowania głównego. Postępowania restrukturyzacyjne pomocnicze prowadzone przez sądy zagraniczne mają charakter postępowania ubocznego. Prawo restrukturyzacyjne przewiduje również możliwość przemiennej właściwości sądów. Dłużnik może wybrać sąd polski, jeżeli prowadzi on w Rzeczypospolitej Polskiej działalność gospodarczą albo ma miejsce zamieszkania lub siedzibę, albo majątek.
