Postępowanie restrukturyzacyjne, niezależnie od tego, czy chodzi o postępowanie o zatwierdzenie układu, przyspieszone postępowanie układowe, postępowanie układowe, czy też postępowanie sanacyjne, polega na podejmowaniu przez dłużnika oraz jego przedstawiciela procesowego kroków zmierzających do zawarcia ugody z wierzycielami. Wyłącznie działanie w zgodzie z wierzycielami daje dłużnikowi szanse na przynajmniej częściowe spłacenie długów, wyjście z dołka finansowego i uniknięcie konieczności ogłoszenia upadłości. Stąd też m.in. w sytuacji, gdy postępowanie zmierzałoby do pokrzywdzenia owych wierzycieli lub sytuacja majątkowa dłużnika wskazuje na minimalne szanse na wykonanie układu, sąd może umorzyć postępowanie. Kiedy dokładnie następuje umorzenie postępowania restrukturyzacyjnego i jakie są ku temu przesłanki? O tym poniżej.
Jak wygląda umorzenie postępowania restrukturyzacyjnego?
Umorzenie postępowania restrukturyzacyjnego zależy od kilku aspektów. Przede wszystkim prowadzi do tego działanie dłużnika i czynności podejmowane w trakcie postępowania, stan jego majątku, a także postawa jego wierzycieli. Niektóre przesłanki rodzą obligatoryjny obowiązek sądu do umorzenia postępowania, inne wskazują jedynie na możliwość wydania postanowienia w tym przedmiocie (przesłanki fakultatywne). O tym, czy doszło do powstania jednej z podstaw umorzenia, decyduje sąd restrukturyzacyjny i tylko on jest władny wydać wiążące postanowienie w tym przedmiocie. Należy jednak mieć na uwadze, że czym innym jest umorzenie postępowania restrukturyzacyjnego, które będziemy omawiać w niniejszym artykule, a czym innym umorzenie postępowania w przedmiocie otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. W tym drugim wypadku nie dochodzi nawet do rozpoczęcia procedury.
Obligatoryjne i fakultatywne przesłanki umorzenia postępowania restrukturyzacyjnego
Przesłanki umorzenia postępowania restrukturyzacyjnego mogą być obligatoryjne – oznaczające bezwarunkowy obowiązek umorzenia postępowania zawsze wtedy, gdy sąd ujrzy jedną z nich – oraz fakultatywne – zależne od swobodnej oceny sądu.
Sąd obligatoryjnie umarza postępowanie, jeżeli:
- prowadzenie postępowania zmierzałoby do pokrzywdzenia wierzycieli;
- dłużnik wniósł o umorzenie postępowania i zezwoliła na to rada wierzycieli;
- układ nie został przyjęty;
- uprawomocniło się postanowienie o ogłoszeniu upadłości dłużnika.
Natomiast sąd może, ale nie musi, umarzać postępowanie, jeżeli:
- z okoliczności sprawy, w szczególności z zachowania dłużnika, wynika, że układ nie zostanie wykonany;
- dłużnik nie wykonuje poleceń sędziego-komisarza i zezwoliła na to rada wierzycieli.
Prowadzenie postępowania zmierzającego do pokrzywdzenia wierzycieli
Sąd na dowolnym etapie postępowania może dojść do przekonania, że dalsze jego prowadzenie zmierzałoby do pokrzywdzenia wierzycieli. W takim wypadku jest obowiązany do umorzenia procedury restrukturyzacyjnej. Aby jednak mogło do tego dojść, charakter omawianej przesłanki musi być oczywisty i definitywny. Sąd zatem musi ustalić w sposób niebudzący wątpliwości, że dalsze prowadzenie postępowania, z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością, pogorszy w istotny sposób sytuację wierzycieli w stosunku do tej, w której znaleźliby się w razie ogłoszenia upadłości.
Należy jednak mieć na uwadze, że pojęcie „pokrzywdzenia wierzycieli” nie jest równoznaczne ze „stanem niższego zaspokojenia w porównaniu do zaspokojenia uzyskanego w upadłości”. Pojęcie pokrzywdzenia wierzycieli jest szersze. Postępowanie restrukturyzujące powinno mieć zawsze pierwszeństwo przed upadłościowym, ogłoszenie upadłości związane z likwidacją przedsiębiorstwa dłużnika jest bowiem dalece niepożądane zarówno dla samego dłużnika, jak i dla rynku oraz całej sytuacji ekonomicznej państwa. W związku z tym, dopiero kiedy sąd ustali, że układ nie daje realnych szans na zaspokojenie wierzycieli chociażby w minimalnym stopniu, co z kolei jest możliwe przy likwidacji masy upadłości, ma on obowiązek umorzyć postępowanie.
Jak wskazał Sąd Okręgowy w Warszawie w postanowieniu z 16 kwietnia 2020 roku (sygn. akt: XXIII Gz 1002/16), „samo stwierdzenie, iż prowadzenie postępowania pogarsza sytuację wierzycieli, nie jest wystarczające do zdiagnozowania, że w konkretnej sprawie mamy do czynienia z pokrzywdzeniem wierzycieli, gdyż postępowanie restrukturyzacyjne z istoty rzeczy zakłada pogorszenie, przynajmniej czasowe, ich sytuacji. Pokrzywdzenie wierzycieli wystąpi natomiast zawsze, gdy dłużnik posiadający znaczny majątek dąży do uzyskania zwolnienia z istotnej części swoich długów poprzez zawarcie układu z wierzycielami. Taki charakter będzie miała również sytuacja, gdy zawarty plan spłaty będzie prowadził do znacznego wydłużenia spłaty wierzycieli, w wypadku gdy ustalone zostanie, iż likwidacja majątku dłużnika wystarczyłaby na zaspokojenie wszystkich wierzycieli w całości”.
Wniosek o umorzenie postępowania
Postępowanie restrukturyzacyjne wszczynane jest wyłącznie na wniosek dłużnika (wyjątkiem jest postępowanie sanacyjne), a mimo to po rozpoczęciu procedury dłużnik nie może samodzielnie wycofać wniosku. Z racji tego, że w postępowaniu czynny udział biorą jego wierzyciele, którzy dążą do zaspokojenia należnych im wierzytelności, umorzenie postępowania restrukturyzacyjnego mogłoby okazać się sprzeczne z ich interesem. W związku z powyższym, aby sąd umorzył postępowanie na wniosek dłużnika, zgodę musi wyrazić rada wierzycieli.
Jeżeli rada wierzycieli chciałaby złożyć swój sprzeciw co do żądań dłużnika, a brak jest propozycji układowych innych niż propozycje dłużnika, powinna wraz ze sprzeciwem przedłożyć własne propozycje układowe. Jeżeli ani rada wierzycieli, ani nadzorca czy zarządca nie złożą propozycji nadających się do wykonania, sąd mimo sprzeciwu rady również będzie zmuszony do umorzenia postępowania.
Nieprzyjęcie układu
Kolejną obligatoryjną przesłanką umorzenia jest nieprzyjęcie układu. Sąd umorzy postępowanie restrukturyzacyjne także wtedy, gdy układ nie został przyjęty. Z brakiem przyjęcia owego układu będziemy mieli do czynienia wówczas, gdy:
- wierzyciele na zgromadzeniu nie przegłosowali układu, tj. w głosowaniu nie osiągnięto wymaganych większości;
- na zgromadzeniu nie stawiła się wystarczająca liczba wierzycieli, która pozwoliłaby na ustanowienie kworum wymaganego do głosowania nad układem, mimo prawidłowego zawiadomienia wszystkich wierzycieli;
- wierzyciele na zgromadzeniu nie przegłosowali układu we wszystkich grupach, tj. nie osiągnięto jednej lub obu wymaganych większości co najmniej jednej z grup, a sędzia-komisarz nie stwierdził, iż wierzyciele z grup, które nie przyjęły układu, byliby w likwidacji zaspokojeni w stopniu wyższym niż w układzie.
Uprawomocnienie się postanowienia o ogłoszeniu upadłości dłużnika
Sąd bezwarunkowo umarza postępowanie restrukturyzacyjne, jeżeli w czasie trwania restrukturyzacji dojdzie do uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości dłużnika.
Do powyższej sytuacji może dojść w przypadku, gdy przejęcie wniosku restrukturyzacyjnego do wspólnego rozpoznania z wnioskiem o ogłoszenie upadłości prowadziłoby do znacznego opóźnienia wydania orzeczenia w przedmiocie ogłoszenia upadłości ze szkodą dla wierzycieli. Sąd upadłościowy wówczas nie wydaje postanowienia o przejęciu wniosku restrukturyzacyjnego do wspólnego rozpoznania z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, a rozpoznaje wniosek o ogłoszenie upadłości.
Brak możliwości wykonania układu
Brak możliwości wykonania układu stanowi przesłankę fakultatywną. Oznacza to, że sąd może, ale nie musi, umorzyć postępowanie restrukturyzacyjne, jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że istnieje bardzo duża szansa, iż układ nie zostanie wykonany.
W orzecznictwie wskazuje się, że umorzenie postępowania z omawianej podstawy może mieć miejsce w szczególności, gdy propozycje układowe przewidują zaspokojenie wierzycieli przez:
- przejęcie majątku dłużnika;
- konwersję wierzytelności na udziały lub akcje;
- zaspokojenie wierzycieli z dochodów przedsiębiorstwa z odebraniem zarządu na czas wykonania układu.
Istotne jest, że przy rozpatrywaniu tej przesłanki sąd nie może brać pod uwagę zachowania dłużnika. Nie ma ono bowiem żadnego wpływu na wykonanie układu. Nawet najbardziej naganne zachowanie może być jedynie powodem do odebrania dłużnikowi zarządu nad majątkiem przedsiębiorstwa.
Sąd Okręgowy w Warszawie w postanowieniu z 27 czerwca 2017 roku (sygn. akt: XXIII Gz 764/17) wskazał, że „ewentualne zawarcie układu wymaga bezwzględnie uczciwego i rzetelnego stosunku dłużnika do procesu restrukturyzacji, w tym do wykonania obowiązków układowych. Ochrona praw wierzycieli jest realizowana przez sąd również poprzez ocenę realności wykonania propozycji układowych. Jeśli sąd, na podstawie oceny przyszłej sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej przedsiębiorstwa dłużnika oraz jego dotychczasowych działań dojdzie do przekonania, że wykonanie układu nie jest możliwe, to powinien umorzyć postępowanie restrukturyzacyjne. Przy tej ocenie należy brać pod uwagę nie tylko majątek dłużnika, ale i czynniki zewnętrzne, w tym koniunkturę gospodarczą”.
Niewykonywanie poleceń sędziego-komisarza
Drugą przesłanką, która podlega pod zasadę uznania sądowego, jest niewykonywanie poleceń sędziego-komisarza. „Nieposłuszność” dłużnika w pierwszej kolejności powinna prowadzić do odebrania mu prawa do zarządzania majątkiem. Jeżeli jednak rada wierzycieli wyda zezwolenie na umorzenie postępowania, sąd ma możliwość umorzenia restrukturyzacji.
Jak wskazuje się w doktrynie, niewykonywanie poleceń sędziego-komisarza stanowi jasny dowód, że dłużnik nie stanowi gwarancji należytego wykonania układu, a jeżeli dodatkowo na umorzenie zezwala rada, uznać należy, że również wierzyciele nie są zainteresowani zawarciem układu. Jeżeli zatem żadna ze stron nie przejawia chęci do przyjęcia porozumienia, tym bardziej sąd nie ma obowiązku dążyć do podpisania układu.
Umorzenie postępowania restrukturyzacyjnego – podsumowanie
Umorzenie postępowania restrukturyzacyjnego może mieć różnorakie podstawy. Jedne z nich dotyczą postawy dłużnika, jego braku zainteresowania procedurą lub brakiem majątku, inne koniecznością zagwarantowania w pierwszej kolejności bezpieczeństwa interesom wierzycieli. Z tego też względu ustawodawca zdecydował się na podział przesłanek umorzenia na te obligatoryjne i fakultatywne. Do pierwszej grupy należą przypadki, gdy dalsze prowadzenie postępowania zmierzałoby do pokrzywdzenia wierzycieli, dłużnik wniósł o umorzenie postępowania (za zgodą rady wierzycieli), układ nie został przyjęty bądź gdy uprawomocniło się postanowienie o ogłoszeniu upadłości dłużnika. Do drugiej grupy przesłanek należą natomiast te, które wiążą się z przeświadczeniem sądu co do braku możliwości wykonania układu oraz niewykonywaniem przez dłużnika poleceń sędziego-komisarza.
