Wniesienie pozwu do sądu wymaga co do zasady wskazania wartości przedmiotu sporu. W niektórych sytuacjach postępowanie sądowe trwa jednak na tyle długo, że pierwotne żądanie powoda może się powiększyć. Czy w polskim prawie dopuszczalne jest rozszerzenie powództwa?
Wartość przedmiotu sporu
Każda osoba, która decyduje się na złożenie pozwu do sądu, musi pamiętać, że jednym z elementów, które powinny znaleźć się w takim piśmie, jest wskazanie wartości przedmiotu sporu. Jest to konkretna kwota pieniężna, która wiąże się z daną sprawą – najczęściej stanowi ona wyraz żądania zapłaty wysuwanego wobec pozwanego.
Zgodnie z art. 19 i 20 Kodeksu postępowania cywilnego (kpc) w sprawach o roszczenia pieniężne, zgłoszone choćby w zamian innego przedmiotu, podana kwota pieniężna stanowi wartość przedmiotu sporu. W innych sprawach majątkowych powód obowiązany jest oznaczyć w pozwie kwotą pieniężną wartość przedmiotu sporu, uwzględniając postanowienia zawarte w artykułach poniższych. Do wartości przedmiotu sporu nie wlicza się odsetek, pożytków i kosztów, żądanych obok roszczenia głównego.
Wartość przedmiotu sporu odgrywa znaczącą rolę w wielu kwestiach. Po pierwsze decyduje o właściwości rzeczowej sądu rozpatrującego sprawę. Gdy WPS wynosi mniej niż 75 000 zł, pozew powinien być kierowany do sądu rejonowego, gdy jest wyższa – do sądu okręgowego. Po drugie sąd nigdy nie orzeka ponad żądanie powoda wskazane w pozwie. Innymi słowy, jeśli powód dochodzi od pozwanego określonej kwoty pieniężnej, to sąd, uwzględniając roszczenie powoda w całości, nigdy nie może przyznać mu kwoty większej niż ta ujęta w pozwie.
Podwyższenie wartości przedmiotu sporu
Polski ustawodawca daje możliwości rozszerzenia powództwa, odbywa się to najczęściej poprzez zwiększenie wartości przedmiotu sporu, która została już określona w pozwie. Co do zasady takie działania nie są pożądane przez sąd, ponieważ wpływają na wydłużenie postępowania. Rozszerzenie powództwa to jednak nie tylko żądanie podwyższenia WPS, lecz także wystąpienie z dodatkowymi żądaniami, które pierwotnie nie zostały ujęte w pozwie. Przyczyn takiego stanu rzeczy może być wiele – np. powód odkrył w toku procesu nowe okoliczności i dowody świadczące na jego korzyść, biegli sądowi ustalili wartość przedmiotu sporu na większą kwotę niż ta wskazana przez powoda, powód dowiedział się, że przysługują mu dodatkowe roszczenia, o których na początku nie wiedział.
Możliwość rozszerzenie powództwa jest obwarowana pewnymi zasadami, tak aby powodowie nie nadużywali tego uprawnienia. Jak stanowi art. 193 § 1 i 2 kpc, zmiana powództwa jest dopuszczalna, jeżeli nie wpływa na właściwość sądu, tj. np. nie prowadzi do uznania, że właściwym w sprawie powinien być sąd okręgowy, a nie sąd rejonowy. Jeżeli rozszerzenie powództwa wpływa jednak na właściwość sądu, a powód zmienia powództwo w ten sposób, że występuje z nowym roszczeniem obok pierwotnego, sąd rozpoznaje nowe roszczenie jako sprawę oddzielną, jeżeli jest dla niej rzeczowo i miejscowo właściwy, w przeciwnym zaś razie przekazuje sprawę sądowi właściwemu. Gdy jednak zmiana taka następuje w sądzie rejonowym, należy przekazać całe zmienione powództwo sądowi okręgowemu, który dla zmienionego powództwa jest rzeczowo i miejscowo właściwy.
Przykład 1.
Pan Paweł złożył pozew o zapłatę przeciwko pani Katarzynie. Zażądał w nim od niej zapłaty kwoty 65 000 zł, w związku z czym pismo skierowane zostało do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania pozwanej. Po pierwszej rozprawie powód stwierdził, że pomylił się przy określaniu wartości przedmiotu sporu i powinna ona wynosić 69 000 zł. Czy w takim przypadku możliwe jest rozszerzenie powództwa, a jeśli tak, to czy wpłynie ono na zmianę sądu rozpatrującego sprawę?
Rozszerzenie powództwa jest dopuszczalne, przy czym pan Paweł powinien zrobić to na piśmie i uzasadnić, dlaczego chce zwiększyć wartość przedmiotu sporu. Podwyższenie wartości żądania nie wpłynie jednak na właściwość sądu, w dalszym ciągu sprawę będzie rozpatrywał ten sam sąd rejonowy.
Przykład 2.
Pani Paulina złożyła pozew o zapłatę kwoty 70 000 zł przeciwko panu Mateuszowi. Sądem, do którego skierowany został pozew, jest sąd rejonowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego. W toku procesu po przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego okazało się, że wartość przedmiotu sporu jest zaniżona i powinna wynosić co najmniej 85 000 zł. Czy w tym przypadku pani Paulina musi rozszerzyć swoje powództwo i czy wpłynie to na właściwość sądu?
Powódka nie ma obowiązku rozszerzania swojego powództwa, jednak jeśli się na to zdecyduje, to powinna zwiększyć wartość przedmiotu sporu. W takim przypadku sąd rejonowy powinien przekazać do rozpoznania całą sprawę sądowi okręgowemu właściwemu ze względu na miejsce zamieszkania pana Mateusza.
Jak rozszerzyć powództwo?
Zgodnie z obowiązującymi przepisami z wyjątkiem spraw o roszczenia alimentacyjne zmiana powództwa może być dokonana jedynie w piśmie procesowym. Jeżeli powód występuje z nowym roszczeniem zamiast lub obok roszczenia pierwotnego, skutki związane z wniesieniem pozwu do sądu rozpoczynają się z chwilą, w której roszczenie to powód zgłosił na rozprawie w obecności pozwanego, w innych zaś wypadkach – z chwilą doręczenia pozwanemu pisma zawierającego zmianę i odpowiadającego wymaganiom pozwu.
Żądanie rozszerzenia powództwa powinno zawierać:
- oznaczenie stron lub uczestników postępowania;
- oznaczenie sądu, który zajmuje się sprawą;
- wskazanie sygnatury akt sprawy;
- opisanie żądania – w jaki sposób ma nastąpić rozszerzenie powództwa;
- uzasadnienie rozszerzenia powództwa wraz z ewentualnymi dowodami w sprawie;
- podpis wnoszącego pismo procesowe.
Rozszerzenie powództwa co do zasady nie podlega dodatkowej opłacie sądowej. Oczywiście, jeśli wskutek takiej zmiany wartość przedmiotu sporu ulega zwiększeniu, to pierwotnie wniesioną opłatę sądową od pozwu trzeba będzie uzupełnić. Pamiętajmy bowiem, że pozew podlega opłacie, która co do zasady stanowi 5% wartości przedmiotu sporu.
Przykład 3.
Pan Marcin wniósł pozew o zapłatę kwoty 25 000 zł. Wraz z nim złożył do sądu dowód uiszczenia opłaty sądowej w kwocie 1250 zł (5% od kwoty 25 000 zł). W toku procesu wskutek ujawnionych nowych okoliczności sprawy powód dokonał rozszerzenia swojego powództwa i zwiększył WPS do kwoty 40 000 zł. Jaka powinna być wysokość opłaty sądowej od nowej wartości przedmiotu sporu?
Po rozszerzeniu powództwa przez pana Marcina wysokość opłaty sądowej od złożonego pozwu powinna wynosić 2000 zł, co oznacza, że powód powinien uzupełnić uiszczoną przez siebie wcześniej opłatę o 750 zł (2000 zł - 1250 zł = 750 zł).
Jeżeli okaże się, że powództwo nie zostało wniesione przeciwko osobie, która powinna być w sprawie stroną pozwaną, sąd na wniosek powoda lub pozwanego wezwie tę osobę do wzięcia udziału w sprawie. Osoba wezwana do udziału w sprawie na wniosek pozwanego może domagać się zwrotu kosztów wyłącznie od pozwanego, jeżeli okaże się, że wniosek był bezzasadny. Osoba wezwana do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego może za zgodą obu stron wstąpić w miejsce pozwanego, który wówczas będzie zwolniony od udziału w sprawie. W razie wyrażenia zgody na zmianę strony pozwanej, pozwany może w terminie dwutygodniowym złożyć sądowi wniosek o przyznanie kosztów od strony powodowej, niezależnie od późniejszego wyniku sprawy. Jeżeli okaże się, że powództwo o to samo roszczenie może być wytoczone przeciwko innym jeszcze osobom, które nie występują w sprawie w charakterze pozwanych, sąd na wniosek powoda może wezwać te osoby do wzięcia udziału w sprawie.
Kiedy rozszerzenie powództwa nie jest możliwe?
Pamiętajmy, że rozszerzenie powództwa jest dopuszczalne co do zasady tylko w ramach postępowania toczącego się przed sądem I instancji. W postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Jednakże w razie zmiany okoliczności można żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się można nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze okresy.
Wartość przedmiotu zaskarżenia, rozstrzygająca o dopuszczalności skargi kasacyjnej, co do zasady nie może być wyższa od wartości przedmiotu zaskarżenia określonego w apelacji. Jedynie wyjątkowo, jeżeli powód (wnioskodawca) w ramach uprawnień wynikających z art. 383 kpc rozszerzył żądanie pozwu albo jeżeli sąd drugiej instancji wykroczył poza granice apelacji i orzekł o świadczeniu w większym rozmiarze niż zgłoszone w apelacji, wartość zaskarżenia skargą kasacyjną może przekraczać wartość przedmiotu zaskarżenia wskazaną w apelacji.
Wniosek o rozszerzenie powództwa można wnieść w zasadzie w każdej chwili, przy czym nie później niż na dzień ogłoszenia wyroku lub postanowienia w sprawie. W praktyce taka decyzja powinna zapaść możliwie jak najszybciej, aby nie niweczyć dotychczas podjętych czynności procesowych i nie utrudniać zakończenia całego postępowania. Z wnioskiem o rozszerzenie powództwa może wystąpić powód samodzielnie albo poprzez reprezentującego go pełnomocnika procesowego.
Podsumowanie
Rozszerzenie powództwa jest formą zmiany pierwotnego żądania powoda, które zostało umieszczone w pozwie. Może ono polegać na zwiększeniu wartości przedmiotu sporu, dodaniu nowych roszczeń lub osób do toczącej się już sprawy. Zmiana powództwa wymaga przez powoda złożenia odpowiedniego pisma procesowego i nie wiąże się z koniecznością uiszczenia opłaty sądowej od takiego wniosku. Co do zasady rozszerzenie powództwa może mieć miejsce tylko przed sądem I instancji.
