Sporządzenie dobrej umowy wymaga nie tylko znajomości odpowiednich przepisów, lecz także posiadania doświadczenia prawnego. Tak naprawdę to od stron zobowiązania zależy, jakie postanowienia zostaną wpisane do kontraktu i czy będą miały one moc obowiązującą. Jakie informację należy ująć w umowie o przeniesienie autorskich praw majątkowych? Jak wyglądają dobre praktyki w umowach obejmujących prawa autorskie?
Umowy z zakresu prawa autorskiego
Obecnie obowiązujące przepisy dzielą prawa autorskie na dwie kategorie:
- osobiste – związane ściśle z twórcą, nieprzenoszalne i niewygasające po śmierci autora;
- majątkowe – związane z kwestiami finansowymi autora, można je przenosić w drodze umów na inne osoby.
Autorskie prawa majątkowe mogą być przedmiotem różnego rodzaju zobowiązań. Podstawowym celem takich umów jest trwałe lub czasowe przeniesienie omawianych praw na inną osobę, która zyskuje prawo do wykorzystywania i rozpowszechniania utworu oraz pobierania z niego pożytków.
Zgodnie z treścią art. 41 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej:
- autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy;
- nabywca autorskich praw majątkowych może przenieść je na inne osoby, chyba że umowa stanowi inaczej.
Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu, określana mianem licencji, obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione. Nieważna jest jednak umowa w części dotyczącej wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości. Umowa może dotyczyć tylko pól eksploatacji, które są znane w chwili jej zawarcia. Twórca utworu wykorzystanego lub włączonego do utworu audiowizualnego oraz utworu wchodzącego w skład utworu zbiorowego, po powstaniu nowych sposobów eksploatacji utworów nie może bez ważnego powodu odmówić udzielenia zezwolenia na korzystanie z tego utworu w ramach utworu audiowizualnego lub zbiorowego na polach eksploatacji nieznanych w chwili zawarcia umowy.
Unormowanie w prawie autorskim umów mających za przedmiot prawa autorskie nie eliminuje stosowania przepisów Kodeksu cywilnego, w tym jego części szczególnej. Nie jest więc wykluczone zawieranie umów innych, aniżeli przewidziane w prawie autorskim umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych albo umowy o korzystanie z utworu (licencyjne), przy uwzględnieniu specyfiki praw autorskich. Nie ma też więc podstaw do wyłączenia – z zasady – dopuszczalności ustanowienia dzierżawy na prawach autorskich, oczywiście przy spełnieniu przesłanek określonych w art. 709 kc. Dzierżawa musiałaby obejmować przynajmniej jedno pole eksploatacji i związaną z nim możliwość uzyskiwania pożytków, na przykład dawać dzierżawcy prawo odpłatnego wystawiania utworu.
Forma umowy i podpis
Pierwszą najważniejszą zasadą przy konstruowaniu umów przenoszących prawa autorskie jest sporządzenie kontraktu w formie pisemnej. Stanowi o tym art. 53 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych – umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. Nie będzie ona miała żadnej mocy wiążącej, jeśli zostanie zawarta ustnie, nawet w obecności dużej liczby świadków lub jeśli ktokolwiek nagra oświadczenia stron.
Umowa przenosząca prawa autorskie powinna być sporządzona co najmniej w 2 egzemplarzach – co do zasady 1 egzemplarz dla jednej strony. Jeśli kontrakt jest podpisywany osobiście, to nie istnieje problem z jego doręczeniem. Inaczej będzie w przypadku podpisywania umów na odległość, a więc wtedy, gdy kontrahenci mieszkają z dala od siebie i nie mają możliwości się spotkać. W takiej sytuacji umowa powinna zostać podpisana przez jedną stronę w ustalonej liczbie egzemplarzy, które następnie zostaną przesłane listem poleconym lub przesyłką kurierską drugiemu kontrahentowi. Ten następnie po złożeniu swojego podpisu odeśle wymaganą liczbę egzemplarzy pierwszej stronie.
Czy dopuszczalne jest umieszczenie podpisu elektronicznego na umowie przenoszącej prawa autorskie? Nie, chyba że mamy do czynienia z podpisem kwalifikowanym, a więc takim, który w świetle prawa wywołuje te same skutki prawne co podpis własnoręczny.
Oznaczenie stron i przedmiotu umowy autorskiej
Kolejnym ważnym elementem umowy przenoszącej prawa autorskie jest prawidłowe oznaczenie stron zobowiązania oraz utworu, do którego prawa będą przenoszone. W rzeczywistości stronami takiego kontraktu mogą być dowolne podmioty – zarówno osoby fizycznej, jak i prawnej. Wykonywanie działalności gospodarczej nie odgrywa tutaj żadnego znaczenia, stąd przeniesienie autorskich praw majątkowych może odbywać się dla celów prywatnych oraz zawodowych.
Pamiętajmy, że prawo autorskie zakazuje zawierania umów, które pozwalałyby na przeniesienie majątkowych praw autorskich do wszystkich utworów danego twórcy – zarówno tych, które już istnieją, jak i tych, które powstaną dopiero w przyszłości. Podobnie jest w przypadku osobistych praw autorskich (np. oznaczenia twórcy danego dzieła) – takich praw nie wolno w ogóle przenosić, bez względu na to, czy dana umowa ma charakter odpłatny, czy też nieodpłatny.
W ramach oznaczenia przedmiotu umowy autorskiej musimy pamiętać o sprecyzowaniu tzw. pól eksploatacji, a więc obszarów, w których nabywca będzie mógł faktycznie korzystać z praw majątkowych do utworu. Zgodnie z treścią art. 49 i 50 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jeżeli w umowie nie określono sposobu korzystania z utworu, powinien on być zgodny z charakterem i przeznaczeniem utworu oraz przyjętymi zwyczajami. Następca prawny, choćby nabył całość autorskich praw majątkowych, nie może bez zgody twórcy czynić zmian w utworze, chyba że są one spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie miałby słusznej podstawy im się sprzeciwić. Dotyczy to odpowiednio utworów, których czas ochrony autorskich praw majątkowych upłynął.
Odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności:
- w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;
- w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony powyżej – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
Wynagrodzenie za przeniesienie praw autorskich
Jedną z najistotniejszych kwestii dla stron umowy przenoszącej prawa autorskie jest określenie wynagrodzenia. Prawo pozwala co prawda na darmowe przeniesienie praw do utworu, jednak praktyka pokazuje, że twórcy żądają w zamian odpowiedniej kwoty pieniężnej. Jeżeli z umowy nie wynika, że przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Jeśli w umowie nie określono wysokości wynagrodzenia autorskiego, wysokość wynagrodzenia określa się z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu. W razie rażącej dysproporcji między wynagrodzeniem twórcy a korzyściami nabywcy autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcy, twórca może żądać stosownego podwyższenia wynagrodzenia przez sąd.
Nawet gdyby do zawarcia umowy nie doszło, twórca miałby prawo do wynagrodzenia. Przepis art. 43 ust. 1 u.p.a.p.p. stanowi bowiem, że jeżeli z umowy nie wynika, że przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Oznacza to, że regułą jest, iż twórcy za korzystanie z utworu, przysługuje wynagrodzenie, twórca może natomiast wyrazić w umowie zgodę na nieodpłatne korzystanie z jego utworu.
Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych - podsumowanie
Dobre praktyki w umowach przenoszących prawa autorskie oznaczają przede wszystkim poprawne skonstruowanie umowy, tj. ważnego i wywołującego skutki prawne kontraktu zgodnie z zamysłem jego stron. Takie zobowiązanie powinno być wyrażone w formie pisemnej, określać pola eksploatacji utworu oraz wynagrodzenie należne twórcy. Strony umowy przenoszącej majątkowe prawa autorskie mogą samodzielnie skonstruować kontrakt i skorzystać ze wsparcia prawnika.
