Przedwstępna umowa o pracę, w której strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości umowy o pracę, jest instrumentem służącym eliminacji, a przynajmniej ograniczeniu ryzyka odstąpienia przez jedną ze stron od wcześniejszego zamiaru nawiązania stosunku pracy.
Czym jest przedwstępna umowa o pracę?
Prawną konstrukcję umowy przedwstępnej uregulowano w art. 389 i art. 390 Kodeksu cywilnego. W myśl tych przepisów umową przedwstępną jest umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia innej oznaczonej umowy – tzw. umowy przyrzeczonej. Umowa przedwstępna powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej.
Jeżeli termin, w którego ciągu ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.
Przykład 1.
28 kwietnia 2025 roku strony podpisały umowę przedwstępną, w której zobowiązały się wobec siebie do zawarcia, jako umowy przyrzeczonej, umowy sprzedaży samochodu. W umowie przedwstępnej określono istotne postanowienia umowy przyrzeczonej, stwierdzając, że jedna strona (sprzedający) sprzeda drugiej (kupującemu) swój samochód, Fiat 500, za 35 000 zł; nie określono jednak terminu zawarcia umowy sprzedaży. 19 maja 2025 roku kupujący oświadczył sprzedającemu, że wyznacza termin zawarcia umowy przyrzeczonej na 30 czerwca 2025 roku. W związku z tym obie strony zostały związane tym terminem.
Konsekwencje niewywiązywania się przez stronę z obowiązku zawarcia umowy przyrzeczonej, przyjętego na siebie w umowie przedwstępnej, określono w omawianych przepisach następująco:
jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej, jednakże
gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.
Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.
Umowa przedwstępna dotycząca zawarcia umowy o pracę
Umową przyrzeczoną w umowie przedwstępnej może być m.in. umowa o pracę. Skoro umowa przedwstępna powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej, to konieczne jest określenie już w pierwszej z tych umów w zasadzie całej treści przyszłej umowy o pracę, a zatem:
stron umowy;
rodzaju umowy;
rodzaju pracy;
miejsca lub miejsc wykonywania pracy;
wynagrodzenia za pracę odpowiadającego rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia;
wymiaru czasu pracy;
dnia rozpoczęcia pracy;
w przypadku gdy umową przyrzeczoną jest umowa o pracę na okres próbny albo na czas określony – czasu jej trwania lub dnia jej zakończenia (art. 29 § 1 Kodeksu pracy).
Co zyskują strony, zawierając umowę przedwstępną?
Jak wcześniej wskazano, w przypadku gdy strona zobowiązana w umowie przedwstępnej do zawarcia przyrzeczonej umowy o pracę uchyla się od spełnienia tego obowiązku, druga strona może żądać od niej naprawienia poniesionej szkody, a ponadto – jeśli umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność przyrzeczonej umowy o pracę – żądanie może dotyczyć zawarcia umowy przyrzeczonej. Naprawienie szkody (wypłata odszkodowania) jest rodzajem rekompensaty za niewykonanie obowiązku wynikającego z umowy przedwstępnej. Z kolei możliwość doprowadzenia do zawarcia umowy o pracę, pomimo uchylania się od tego jednej ze stron, ma charakter gwarancyjny – zapewnia osiągnięcie skutku przewidzianego w umowie przedwstępnej.
W wyroku Sądu Najwyższego z 6 stycznia 2009 roku (I PK 117/08) wskazano, że przepis art. 390 § 1 kc określa rozmiar odszkodowania. Powinno ono odpowiadać wysokości szkody, którą strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Jednakże może ona domagać się od drugiej strony tylko zwrotu wydatków poniesionych w związku z zawarciem umowy przedwstępnej oraz potrzebnych do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie zaś takich, które wiązałyby się z wykonaniem umowy przyrzeczonej (chyba że strony w umowie przedwstępnej odmiennie określiły zakres odszkodowania). Sąd Najwyższy zilustrował to stanowisko następująco: „[…] na podstawie art. 390 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p., jeżeli strona zobowiązana do zawarcia przyrzeczonej umowy o pracę (pracodawca) uchyla się od jej zawarcia, druga strona (pracownik) może żądać naprawienia szkody polegającej na utracie wynagrodzenia uzyskiwanego w stosunku pracy, który został przez nią rozwiązany dlatego, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej, a nie szkody polegającej na utracie wynagrodzenia, które miała otrzymywać według ustaleń umowy przyrzeczonej (oczywiście o ile strony nie określiły odmiennie zakresu odszkodowania)”.
Zawarcia umowy przyrzeczonej, podobnie jak odszkodowania, można dochodzić przed sądem. W razie uznania przez sąd, że żądanie zawarcia umowy o pracę jest zasadne, oświadczenie strony uchylającej się od jej zawarcia zostaje zastąpione wyrokiem sądu, jeśli strona sama tego oświadczenia nie złoży – jak bowiem stanowi art. 64 kc, prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli zastępuje to oświadczenie.
Aby możliwe było dochodzenie odszkodowania w związku z niezawarciem przyrzeczonej umowy o pracę, ewentualnie dochodzenie zawarcia tej umowy, niezbędne jest wystąpienie następujących przesłanek:
zawarcie umowy przedwstępnej w dowolnej formie (czyli niekoniecznie na piśmie, ale np. ustnie);
określenie w umowie przedwstępnej istotnych postanowień przyrzeczonej umowy o pracę.
Wyjaśniono to w wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z 17 czerwca 2019 roku (VIII Pa 55/19): „Jeżeli […] na etapie procesu rekrutacyjnego strony w myśl art. 389 k.c. uzgodniły istotne postanowienia ostatecznej umowy o pracę takie jak: strony umowy, rodzaju umowy o pracę, datę jej zawarcia, warunki pracy i płacy, a w szczególności rodzaju pracy, miejsca wykonywania pracy, wynagrodzenia za pracę, wymiaru czasu pracy, wynagrodzenia, a także termin rozpoczęcia pracy można uznać, że doszło do zawarcia przedwstępnej umowy o pracę. Przedwstępna umowa o pracę zawarta w innej formie niż pisemna nie jest nieważna i pozostaje prawnie skuteczna. Do ważności umowy przedwstępnej nie jest konieczne zawarcie jej w formie pisemnej, kluczowe jest natomiast to, czy strony ustaliły istotne postanowienia (essentialia negotii) ostatecznej umowy o pracę. Konsekwencją uznania, że strony zawarły przedwstępną umowę o pracę, będzie możliwość dochodzenia przez kandydata od pracodawcy odszkodowania stosownie do art. 390 § 1 k.c. zw. z art. 300 k.p. albo zawarcia umowy o pracę, na podstawie art. 390 § 2 k.c. w zw. z art. 300 k.p.”.
Przykład 2.
W październiku 2024 roku w wyniku przeprowadzenia naboru wyłoniono kandydata do zatrudnienia. Pracodawca zaproponował mu nawiązanie stosunku pracy od 1 lutego 2025 roku. Chcąc uzyskać gwarancję tego zatrudnienia, pracownik poprosił pracodawcę o zawarcie umowy przedwstępnej. Strony zawarły tę umowę 21 października 2025 roku, określając w niej wszystkie istotne postanowienia przyrzeczonej umowy o pracę. Aby móc podjąć nową pracę od 1 lutego 2025 roku, kandydat do zatrudnienia rozwiązał dotychczasowy stosunek pracy, łączący go z innym pracodawcą, za wypowiedzeniem, 31 stycznia 2025 roku. W trakcie biegnącego okresu wypowiedzenia kandydat został poinformowany przez pracodawcę, z którym miał zostać nawiązany nowy stosunek pracy, że nie dojdzie do tego, gdyż pracodawca zmienił plany w tym zakresie. W następstwie tego kandydat przez 3 miesiące, od 1 lutego do 30 kwietnia 2025 roku, pozostawał bez pracy. Natomiast 1 maja 2025 roku podjął pracę u innego pracodawcy. Wobec powyższego strony wspomnianej umowy przedwstępnej w zawartym przez nie porozumieniu postanowiły, że pracodawca, który odmówił zatrudnienia wyłonionemu kandydatowi, zapłaci mu odszkodowanie w wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia pobieranego w ramach stosunku pracy, który trwał do końca stycznia 2025 roku, uznając, że jest to równowartość wynagrodzenia utraconego przez kandydata, odpowiadającego 3-miesięcznemu okresowi pozostawania bez pracy.
Należy uznać, że umowę przedwstępną, zobowiązującą strony (albo jedną z nich) do zawarcia w przyszłości umowy o pracę, warto zawrzeć w przypadkach, w których nawiązanie stosunku pracy w danej chwili byłoby z różnych powodów przedwczesne, a pracodawca lub pracownik chcą uniknąć ryzyka odstąpienia przez drugą stronę od zamiaru zawarcia umowy o pracę. Umowa przedwstępna służy zapewnieniu pracodawcy możliwości realizacji wcześniej zaplanowanych celów, z udziałem zatrudnianych w odpowiednim czasie osób, a pracownikowi – lepszego zabezpieczenia na przyszłość środków utrzymania.
