Każda osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę podlega swojemu przełożonemu. W praktyce oznacza to, że musi wykonywać swoje obowiązki w wyznaczonym miejscu i czasie. Czy możliwe jest wnioskowanie o skrócenie tygodnia pracy? Okazuje się, że tak, choć wiąże się to z pewnymi obowiązkami.
Systemy czasu pracy
Co do zasady pracownicy zatrudnieni na cały etat powinni świadczyć swoją pracę przez 8 godzin w przeciętnym 5-dniowym tygodniu pracy. W praktyce oznacza to, że w ciągu miesiąca mają do wypracowania 160 godzin i muszą pojawiać się w zakładzie pracy od poniedziałku do piątku. Oczywiście, jeśli dany pracownik pracuje w niepełnym wymiarze (np. 1/2 etatu), liczba godzin do przepracowania jest proporcjonalnie mniejsza – w tym przypadku decyduje wspólnie z pracodawcą, w jaki sposób i kiedy będzie świadczył swoją pracę.
Przykład 1.
Pracownik jest zatrudniony na 1/2 etatu, miesięcznie ma więc do przepracowania 80 godzin. Ustalił z pracodawcą, że będzie pojawiał się w firmie od poniedziałku do piątku na 4 godziny dziennie.
Przykład 2.
Pracownik jest zatrudniony na 1/2 etatu, miesięcznie ma więc do przepracowania 80 godzin. Ustalił z pracodawcą, że będzie pojawiał się w firmie na 8 godzin w poniedziałki i wtorki, zaś w środy będzie pracował przez 4 godziny. Czwartek, piątek, sobota i niedziela będą dla tego pracownika dniami wolnymi od pracy.
Oprócz podstawowego systemu czasu pracy ustawodawca wyróżnia jeszcze inne formy świadczenia pracy:
- równoważny system czasu pracy,
- pracę w ruchu ciągłym,
- przerywany system czasu pracy,
- zadaniowy system czasu pracy,
- system skróconego tygodnia pracy.
Wybór odpowiedniego systemu zależy od rodzaju wykonywanej pracy, a także od porozumienia zawartego pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. Pamiętajmy, że zatrudniony nie może samodzielnie dokonać zmiany systemu, w którym już pracuje.
Skrócenie tygodnia pracy
Zgodnie z treścią art. 143 Kodeksu pracy na pisemny wniosek pracownika może być do niego stosowany system skróconego tygodnia pracy. Jest w nim dopuszczalne wykonywanie pracy przez pracownika przez mniej niż 5 dni w ciągu tygodnia przy równoczesnym przedłużeniu dobowego wymiaru czasu pracy nie więcej niż do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca.
Skrócony system czasu pracy może zaistnieć w zasadzie przy każdej formie zatrudnienia, bez względu na wysokość etatu, który przysługuje danemu pracownikowi. Może on pojawić się już w pierwszej umowie o pracę, w której strony dokładnie określą czas wykonywania obowiązków pracowniczych zatrudnionego. Jeśli tak się jednak nie stanie, nic nie stoi na przeszkodzie, aby pracownik zawnioskował o zmianę swojego systemu czasu pracy w przyszłości. Nowy system zostanie wdrożony pod warunkiem, że pracodawca wyrazi na to swoją zgodę.
Tak naprawdę system skróconego tygodnia pracy jest formą równoważnego czasu pracy – zatrudniony zyskuje dzięki niemu mniejszą liczbę dni wykonywania swoich obowiązków w firmie kosztem wydłużenia mu dobowego czasu pracy.
Przykład 3.
Pracownik jest zatrudniony na cały etat, dotychczas wykonywał on swoją pracę przez 5 dni w tygodniu, po 8 godzin dziennie. Wspólnie z pracodawcą ustalili jednak, że od nowego miesiąca zatrudniony przejdzie na system skróconego tygodnia pracy. Od tej pory pracownik będzie pracował od poniedziałku do czwartku po 10 godzin dziennie, natomiast piątek, sobota i niedziela będą jego dniami wolnymi od pracy.
Przykład 4.
Pracownik jest zatrudniony na cały etat, dotychczas wykonywał on swoją pracę przez 5 dni w tygodniu, po 8 godzin dziennie. Wspólnie z pracodawcą ustalili jednak, że od nowego miesiąca zatrudniony przejdzie na system skróconego tygodnia pracy. Od tej pory pracownik będzie pracował od poniedziałku do środy po 12 godzin dziennie, w czwartek zaś będzie pracował przez 4 godziny. Piątek, sobota i niedziela będą jego dniami wolnymi od pracy.
Ustalenie dni wolnych od pracy leży w całkowitej kompetencji stron stosunku pracy. W praktyce może to być każdy dzień roboczy – np. wtorek lub środa. Pracownicy bardzo często proszą jednak o dni wolne, które pojawiają się w okolicach dni standardowo wolnych od pracy – poniedziałek lub piątek (w ten sposób wydłużają sobie weekendy i przeznaczają ten czas na regenerację).
W jaki sposób powstaje skrócony system czasu pracy?
System skróconego czasu pracy może powstać na dwa różne sposoby:
- poprzez wdrożenie go w pierwotnie zawartej umowie o pracę – strony stosunku pracy uzgadniają wspólnie warunki wykonywania danej pracy jeszcze przed jej rozpoczęciem przez zatrudnionego;
- poprzez wdrożenie go w trakcie obowiązywania umowy o pracę opierającej się na innym systemie czasu pracy – ta możliwość pojawia się z reguły wyłącznie na wniosek pracownika zainteresowanego skróceniem jego tygodnia pracy.
W obu przypadkach wdrożenie skróconego tygodnia pracy wiąże się z koniecznością ustalenia dokładnych ram czasowych wykonywania obowiązków przez zatrudnionego, przy czym tak jak była mowa wcześniej, dziennie dana osoba nie może pracować dłużej niż 12 godzin.
Wniosek o skrócenie czasu pracy
Stosunkowo częstą formą powstania skróconego tygodnia pracy jest złożenie odpowiedniego wniosku przez pracownika. Pamiętajmy jednak, że pracodawca nigdy nie jest związany takim pismem i może odmówić jego przyjęcia – zwłaszcza gdy przemawia za tym dobro jego zakładu pracy.
Jeśli jednak wniosek zostanie przyjęty, konieczna jest zmiana istniejącej umowy o pracę. Najczęściej dokonujemy tego poprzez zawarcie stosownego aneksu, w którym na nowo określamy wymiar czasu pracy danej osoby.
Sam wniosek o skrócenie czasu pracy powinien być złożony w formie pisemnej na ręce pracodawcy (osobiście lub przy pomocy listu poleconego). Kodeks pracy nie wskazuje nam dokładnej treści takiego pisma, jednak powinno ono zawierać:
- datę oraz miejsce sporządzenia wniosku (zwyczajowo umieszczane w prawym górnym rogu kartki);
- dane pracownika będącego wnioskodawcą wraz z podaniem zajmowanego stanowiska (umieszczamy to z lewej części kartki);
- nazwę zakładu pracy wraz z adresem;
- tytuł pisma – „Wniosek o stosowanie systemu skróconego tygodnia pracy”;
- żądanie pracownika dotyczące nowego, skróconego systemu czasu na podstawie treści art. 143 Kodeksu pracy;
- wskazanie proponowanego wymiaru skróconego czasu pracy – warto podać konkretne dni, w które ma być świadczona praca oraz maksymalny dobowy wymiar czasu pracy;
- uzasadnienie wniosku – w tej części zatrudniony powinien wykazać, że skrócony czas pracy jest mu potrzebny do prawidłowego wykonywania powierzonych zadań – np. ze względu na stan rodzinny i konieczność sprawowania opieki nad dzieckiem lub innym członkiem rodziny, ewentualnie ze względu na konieczność podjęcia dalszego kształcenia (studiów zaocznych);
- własnoręczny podpis pracownika.
Zalety i wady skróconego tygodnia pracy
System skróconego tygodnia czasu pracy jest wprowadzany głównie ze względu na konieczność wykonywania przez pracownika innych jego obowiązków poza zakładem pracy. Chodzi tutaj o powinności rodzinne, takie jak opieka nad dzieckiem lub innym członkiem rodziny. Argumentem pojawiającym się za tym systemem jest również dokształcanie się danego pracownika i konieczność uczęszczania na zajęcia oraz zdawanie egzaminów. Niewątpliwą zaletą skróconego tygodnia pracy jest udzielenie pracownikowi dni wolnych od pracy, co tym samym niejako powoduje wydłużenie jego weekendu.
System ten wiąże się jednak także z pewnymi mankamentami. Z jednej strony pracownik zyskuje dodatkowe dni wolne od pracy, z drugiej jednak musi pracować dziennie więcej godzin, niż w przypadku podstawowego, 8-godzinnego systemu czasu pracy. W przypadku niektórych zawodów może to być dosyć uciążliwe pod względem fizycznym.
Podsumowanie - skrócenie tygodnia pracy
Skrócenie tygodnia pracy może nastąpić w pierwotnie zawartej umowie o pracę lub na podstawie wniosku złożonego przez pracownika. Zatrudniony może wystąpić do przełożonego z takim pismem w dowolnym momencie, pracodawca nie jest jednak związany żądaniem swojego podwładnego. Jeśli dojdzie do wprowadzenia skróconego tygodnia pracy, strony stosunku pracy wspólnie określają dni wolne od pracy i dobowy czas wykonywania pracy danej osoby, przy czym nie może on być większy niż 12 godzin.
