Dziedziczenie w Polsce może odbywać się na zasadzie ustawowej lub testamentowej. O ile pierwszy sposób w zasadzie nie wymaga od spadkodawcy podejmowania żadnych działań, o tyle w drugim przypadku koniecznie jest sporządzenie ostatniej woli w odpowiedniej formie. Mowa oczywiście o testamencie, który może być spisany w akcie notarialnym. W jaki sposób sporządzany jest testament notarialny?
Czym jest testament notarialny?
Testamentem określamy zarówno dokument, który zawiera w swej treści ostatnią wolę zmarłego, jak i czynność prawną dokonywaną przez spadkodawcę jeszcze za życia. W praktyce przyjęło się, że testament jest urzeczywistnieniem zamierzeń zmarłego, głównie pod kątem majątkowym.
Dziedziczenie testamentowe jest formą dojścia do praw spadkowych przez osobę, która została powołana do majątku zmarłego i która zdecydowała się na przyjęcie pozostawionego spadku (wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza).
Testament ma charakter dokumentu prywatnego i stanowi jedynie dowód tego, że osoba, która go podpisała złożyła zawarte w nim oświadczenie […].
Testament notarialny
Kodeks cywilny dzieli testamenty na dwie główne kategorie:
zwykłe – znajdziemy wśród nich testament własnoręczny, urzędowy oraz notarialny;
szczególne – znajdziemy wśród nich testament ustny, podróżny i wojskowy.
Testament notarialny należy do najczęściej wybieranych form ostatniego oświadczenia woli w Polsce. Tuż obok pojawia się testament własnoręczny (inaczej zwany także holograficznym).
Testament notarialny – procedura sporządzania
Testament notarialny może być sporządzony tak naprawdę przed każdym notariuszem, wyboru dokonuje każdorazowo przyszły spadkodawca. Nie ma tutaj żadnego znaczenia bliskość zamieszkania testatora względem danej kancelarii lub wybór dokonany przez jego najbliższą rodzinę. Pamiętajmy, że nikt nie może zmusić nas do sporządzenia oświadczenia ostatniej woli, a tym bardziej wymagać zawarcia w nim odpowiednich rozrządzeń spadkowych – jeśli to nastąpi, wówczas istnieją skuteczne metody prawne na podważenie sporządzonego testamentu.
Spisanie ostatniej woli należy rozpocząć jednak nie od wyboru właściwego notariusza, lecz od dokładnego przemyślenia przyszłych rozrządzeń spadkowych. Testament notarialny może przybrać naprawdę różne formy – do spadku można powołać tylko jedną osobę, wszystkich z najbliższej rodziny lub wyznaczoną część, a nawet całkowicie obcych ludzi (tj. spoza rodziny testatora). Spadkodawca może zadecydować również, że nie będzie powoływał do spadku nikogo, a jedynie dokona wydziedziczenia oznaczonych osób – w tej sytuacji spadkobranie nastąpi na podstawie przepisów ustawy z wyłączeniem wydziedziczonych.
W testamencie notarialnym może wreszcie zawrzeć zapisy zwykłe, zapisy windykacyjne, polecenia na rzecz oznaczonych osób, nie czyniąc przy tym nikogo spadkobiercą. Możliwe jest także odwołanie poprzednich testamentów, pod warunkiem, że takie były już sporządzone. Nie ma przy tym żadnego znaczenia forma poprzednich testamentów (można więc odwołać testament własnoręczny testamentem notarialnym, ale także i odwołać testament notarialny testamentem własnoręcznym).
Pierwszym krokiem do sporządzenia testamentu notarialnego jest więc ustalenie, co dokładnie chcielibyśmy zawrzeć w takim dokumencie, a dopiero później wybór odpowiedniego notariusza.
Jakie dokumenty są potrzebne aby mógł być sporządzony testament notarialny?
Rzadko kiedy udaje się sporządzić testament notarialny od ręki, tj. wchodząc do pierwszej napotkanej kancelarii wprost z ulicy. Każda czynność wymaga bowiem odpowiedniego przygotowania ze strony notariusza oraz umówienia się na konkretny termin. Testamenty nie są jednak czynnościami zajmującymi dużo czasu, dlatego też klienci nie muszą zbyt długo czekać na wolne terminy.
Każda czynność notarialna wymaga zgromadzenia odpowiednich dokumentów, tak też jest w przypadku testamentu. Decydując się na sporządzenie oświadczenia ostatniej woli, należy zabrać ze sobą na tę czynność:
ważny dokument potwierdzający tożsamość – w Polsce będzie to dowód osobisty, paszport lub karta pobytu. Prawo jazdy nie będzie tutaj niestety właściwym dokumentem;
dane osób, które zostaną wskazane w testamencie (np. zostaną powołane do dziedziczenia lub będą wydziedziczone) – potrzebne będą imię i nazwisko takiej osoby, imiona i nazwiska jej rodziców, numer PESEL i data urodzenia;
numer księgi wieczystej nieruchomości lub dane lokalu, który nie ma urządzonej księgi – dotyczy to tylko przypadku, w którym w testamencie ustanowiony będzie zapis windykacyjny nieruchomości na rzecz oznaczonej osoby.
Testament notarialny - sporządzenie
Niezależnie od miejsca sporządzenia testamentu notarialnego, czynność jest wykonywana wyłącznie pomiędzy notariuszem a testatorem. W praktyce nie ma więc możliwości, aby w czynności brały udział osoby trzecie, nawet jeśli są to członkowie najbliższej rodziny przyszłego spadkodawcy.
Notariusz powinien kategorycznie odmówić udziału osób trzecich w takiej czynności, jeśli tego nie zrobi, ostatnia wola będzie wadliwa – w przyszłości opierając się na tym zarzucie, będzie istniała możliwość skutecznego jej podważenia. W przypadku braku zgody osób trzecich na opuszczenie pomieszczenia podczas sporządzania aktu notarialnego notariusz musi więc bezwzględnie odmówić dokonania żądanej czynności.
Samo sporządzenie testamentu nie jest czasochłonne, zazwyczaj trwa nie dłużej niż pół godziny, w rzadkich przypadkach – godzinę. Notariusz w pierwszej kolejności ustala świadomość testatora, co jest szczególnie istotne w przypadku starszych i schorowanych osób. Zadaje pytania mające na celu sprawdzenie, czy dana osoba rzeczywiście chce sporządzić testament o określonej treści, a nie jest np. pod wpływem swoich bliskich (niestety naciski dokonywane w tym zakresie przez członków rodziny testatora zdarzają się dosyć często). Jeśli notariusz stwierdzi, że dana osoba nie chce w rzeczywistości sporządzać testamentu lub nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych (np. została ubezwłasnowolniona), testament nie zostanie w ogóle sporządzony.
Po czynnościach sprawdzających następuje odczytanie aktu notarialnego. Testator ma możliwość zakwestionowania wszystkich zapisów, nawet jeśli były one z nim wcześniej ustalane. Pamiętajmy, że notariusz jest urzędnikiem, który musi słuchać swojego klienta – jeśli więc w trakcie odczytywania aktu testator będzie chciał nanieść do niego poprawki, należy to uczynić (oczywiście pod warunkiem, że pozostają one w zgodzie z obowiązującymi przepisami).
Jeśli wszystko jest w porządku, testator i notariusz składają swoje podpisy na akcie, a następnie dokonuje się zapłaty za zrealizowaną czynność. Pomiędzy tymi zdarzeniami spadkodawca oczekuje na sporządzenie i wydanie wypisów aktu notarialnego. Oryginał testamentu jest bowiem przechowywany w kancelarii notarialnej przez 10 lat, a następnie przekazywany do właściwego sądu rejonowego.
Koszty czynności notarialnej a testament notarialny
Koszty czynności notarialnej uzależnione są od tego, czego naprawdę żąda dany klient. W praktyce możemy mieć więc do czynienia z bardzo krótkimi, jednostronicowymi testamentami, ale także większymi dokumentami, liczącymi sobie nawet kilkanaście stron. Oczywiście w tym pierwszym przypadku cena za usługi notariusza będzie znacznie niższa.
Niezależnie od powyższego pamiętajmy, że każdy testament notarialny musi być sporządzony w odpowiedniej formie – takiej, aby w przyszłości nie istniała możliwość jego podważenia.
Przepisy dotyczące formy testamentu notarialnego mają na celu zapewnienie zwłaszcza autentyczności testamentu, woli testowania i zdolności testowania […].
Jeśli testament ma formę aktu notarialnego, to powinien zostać sporządzony szczególnie starannie, tak aby po jego otwarciu i ogłoszeniu nie budził wątpliwości, ani co do swej powagi, rzeczywistej woli testatora i okoliczności sporządzenia, ani co do swojej postaci jako dokumentu o walorach dokumentu urzędowego i jego treści. Nie powinien zatem mieć wyglądu utożsamianego raczej z brudnopisem lub pismem przygotowującym właściwy akt w rozumieniu art. 2 prawa o notariacie oraz przepisów postępowania cywilnego odnoszących się do dokumentów. Jeśli przypomina taką postać, to należy przedłożony akt ocenić i z tego punktu widzenia, a nie tylko na podstawie samej jego treści, która mogła nie powstać w takim razie z rzeczywistym zamiarem wywołania skutków prawnych.
Wysokość opłat za sporządzenie testamentu jest następująca:
testament – 50 zł,
testament zawierający zapis zwykły, polecenie lub pozbawienie uprawnionego prawa do zachowku – 150 zł,
testament zawierający zapis windykacyjny – 200 zł,
odwołanie testamentu – 30 zł.
Do powyższych kwot mogą być doliczone dodatkowe opłaty:
sporządzenie testamentu poza kancelarią w porze dziennej (w godz. od 8.00 do 20.00) – dodatkowe 50 zł za godzinę,
sporządzenie testamentu poza kancelarią w porze nocnej oraz w dni wolne od pracy – dodatkowe 100 zł za godzinę.
Wszystkie powyższe kwoty są podwyższane o należny podatek VAT, który obecnie wynosi 23%.
Oryginał testamentu zostaje w kancelarii, natomiast strona czynności (oraz osoby przez nią upoważnione w testamencie – np. powołani spadkobiercy) ma prawo do otrzymywania wypisów aktu. Za sporządzenie wypisu maksymalna stawka wynosi 6 zł za każdą rozpoczętą stronę + 23% VAT.
Pamiętajmy, że podane kwoty są stawkami maksymalnymi – oznacza to, że każdy notariusz może stosować upusty i tym samym udzielać rabatu na wszystkie rodzaje testamentów, jak i usługę wydania wypisu aktu.
Testament notarialny - podsumowanie
Sporządzanie testamentów notarialnych jest stosunkowo prostą czynnością, która nie wymaga poświęcania znacznej ilości czasu. Może odbyć się zarówno w siedzibie wybranej kancelarii, jak i poza nią – w miejscu przebywania testatora. Testamenty notarialne nie są drogie, średnio ich koszt oscyluje wokół kwoty 50–100 zł. Każde oświadczenie woli tego rodzaju może być odwołane przez spadkodawcę tak długo, jak pozostaje on przy życiu.
