Kadry zarządzające przedsiębiorstwem stanowią jego nieodłączną część. W zależności od firmy tacy pracownicy wykonują rozmaite zadania, przy czym zawsze są one związane z podwyższoną odpowiedzialnością. Aby uniknąć przykrych konsekwencji za źle podjęte decyzje, menedżerowie i prezesi powinni rozważyć ubezpieczenie D&O. Czym jest polisa D&O i jaki jest jej zakres ochrony?
Polisa D&O
Ubezpieczenie D&O to polisa dotycząca odpowiedzialności cywilnej szeroko rozumianej kadry zarządzającej. Jej podstawowym celem jest udzielenie zabezpieczenia na wypadek roszczeń osób trzecich za szkody wyrządzone im przez prezesów, dyrektorów lub menedżerów przedsiębiorstw. W rzeczywistości jest to ubezpieczenie o charakterze majątkowym, które pojawia się najczęściej wśród członków zarządów spółek kapitałowych. Choć nie ma ograniczeń co do wielkości podmiotu, który chciałby zawrzeć polisę D&O, to jednak pojawia się ona najczęściej wśród średnich i dużych przedsiębiorców. Oczywiście małe i mikroprzedsiębiorstwa nie są wyłączone z możliwości zawarcia ubezpieczenia D&O, jednak w Polsce nie jest to tak popularne, jak np. na Zachodzie Europy, w Australii czy Stanach Zjednoczonych. Na chwilę obecną omawiane ubezpieczenie jest wykorzystywane głównie przez członków zarządu spółek publicznych i spółek prowadzących działalność o charakterze typowo finansowym.
Polisa D&O nie jest ubezpieczeniem obowiązkowym, tak jak ma to miejsce np. w przypadku ubezpieczenia OC pojazdów mechanicznych. Owszem, tutaj także mówimy o ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej, jednak jest ono całkowicie dobrowolne. Co ciekawe, D&O pojawiło się już w latach 30. XX wieku, choć szczególne zainteresowanie tą polisą miało miejsce w latach 60. ubiegłego wieku. Omawiane ubezpieczenie było stosowane pierwotnie w Stanach Zjednoczonych, po czym przywędrowało do Europy, a następnie rozszerzyło się na resztę świata. Obecnie polisy D&O można spotkać w zasadzie w każdym kraju.
Zakres polisy D&O
Wiemy już, że ubezpieczenie D&O chroni przed odpowiedzialnością cywilną za błędy popełnione przez kadrę zarządzającą przedsiębiorstwa. Co jednak wchodzi w dokładny zakres takiej polisy? Nie uchroni ona na pewno przed odpowiedzialnością karną, ponieważ żadne ubezpieczenie nie ma takiej mocy. W przeciwnym wypadku majętni właściciele różnych firm bez wahania kupowaliby tego rodzaju ubezpieczenia. D&O, jak każda polisa ubezpieczeniowa, może mieć zróżnicowany zakres ochrony. Tak naprawdę decydujące znaczenie ma tutaj wola ubezpieczonego oraz jego możliwości finansowe. Szerszy zakres ochrony gwarantowanej przez D&O to oczywiście wyższa składka ubezpieczeniowa, ale także wyższa suma odszkodowawcza, jeśli dojdzie do powstania szkody wskutek działania kadry zarządzającej.
D&O może działać w przypadku szkody powstałej zarówno wskutek działania, jak i zaniechania ubezpieczonego. Ten drugi przypadek zachodzi najczęściej, gdy członek kadry zarządzającej nie wykonuje w terminie obowiązków ustawowych lub wcześniej ustalonych uzgodnień – np. nie zostaje złożone sprawozdanie finansowe spółki albo zapomni się o zawarciu obiecanej umowy z kontrahentem. Polisa D&O w swoim podstawowym zakresie powinna chronić przede wszystkim podczas wykonywania przez kadrę zarządzającą zadań o charakterze prawnie obowiązkowym. Innymi słowy, chodzi tutaj o ochronę przy podejmowaniu decyzji wymaganych prawem, tj. wykonywania obowiązków wynikających wprost z przepisów. Przykładem niech będzie art. 293 Kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którym członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki, chyba że nie ponosi winy. Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator nie narusza obowiązku dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności, jeżeli postępując w sposób lojalny wobec spółki, działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny.
Jeśli chodzi o zakres podmiotowy polisy D&O, nie ma przeszkód, aby tylko część kadry zarządzającej została objęta takim ubezpieczeniem. W praktyce decydując się na wykupienie D&O, lepiej zrobić to dla wszystkich członków kadry firmowej, ponieważ z reguły współdziałają oni przy podejmowaniu decyzji ważnych dla przedsiębiorstwa. Ubezpieczenie może dotyczyć kadry zarządzającej wymienionej z imienia i nazwiska, jak również opisanej w sposób ogólny. W tym drugim przypadku dotyczy każdego, kto obejmie funkcje zarządzające.
Ochrona D&O może być zarówno czasowa, jak i stała. Przedsiębiorca nie ma obowiązku corocznego odnawiania omawianej polisy, teoretycznie może to robić naprzemiennie np. co 2 lata. Takie rozwiązanie jest jednak spotykane bardzo rzadko. Ubezpieczony ma prawo do zmiany firmy oferującej D&O, podobnie zresztą jak ma to miejsce w przypadku polis innego rodzaju. Zawarcie omawianej polisy nie jest jednoznaczne z ubezpieczeniem całego przedsiębiorstwa lub wszystkich jego pracowników. D&O dotyczy tylko kadry zarządzającej, a więc osób, których zadaniem jest kierowanie firmą i podejmowanie kluczowych decyzji dla jej rozwoju. D&O nie dotyczy więc szeregowych pracowników. Takie osoby mogą być objęte polisą innego rodzaju albo w ogóle pozostawać poza jakimkolwiek ubezpieczeniem. Pamiętajmy jednak, że w przypadku spółek kapitałowych polisa ubezpieczeniowa jest zawierana przez spółkę jako odrębny podmiot działający na rynku. Choć nie jest ona objęta zakresem ubezpieczenia D&O, to jednak obejmuje ono kadrę zarządzającą spółkę. W przypadku występowania konglomeratów biznesowych i spółek zależnych nie ma przeszkód do tego, aby D&O objęło swym zakresem kadry zarządzające ze wszystkich powiązanych ze sobą podmiotów.
Wyłączenia w ubezpieczeniu D&O
Pomimo że polisa D&O może dotyczyć wielu różnych czynności podejmowanych przez członków kadry zarządzającej, to jednak występują w niej pewne ważne ograniczenia. Podstawowym było już jedno wspomniane na samym początku – ubezpieczenie nie ochroni kadry kierowniczej przed odpowiedzialnością karną za popełnione przestępstwa. Czyny zakwalifikowane jako oszustwo lub bezprawne wzbogacenie się kosztem innej osoby nie są chronione przez D&O. Innymi słowy, jeśli ubezpieczony wyrządzi szkodę, która ma związek z oszustwem, polisa nie pokryje powstałych strat. Sprawca będzie odpowiadał za swoje działania lub zaniechania osobiście, nierzadko całym swoim majątkiem osobistym.
Przykład 1.
Pan Jan jest członkiem jednoosobowego zarządu spółki z o.o. Od kilku lat posiada polisę D&O, która wielokrotnie uchroniła go przed odpowiedzialnością finansową za szkody wyrządzone podmiotom trzecim. Ze względu na trudną kondycję finansową spółki mężczyzna zaczął podejmować decyzje, które co prawda zwiększyły zyski przedsiębiorstwa, jednak zubożyły osoby trzecie. Kilkoro poszkodowanych zgłosiło sprawę na policję i po przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania okazało się, że panu Janowi postawiono zarzuty oszustwa. Czy w przypadku skazania członka zarządu za przestępstwo oszustwa polisa D&O ochroni go przed odpowiedzialnością karną lub cywilną?
Nie, ponieważ ubezpieczenie nie chroni przed skutkami działań o charakterze naruszającym prawo. Oszustwo jest wyłączone spod zakresu obowiązywania ubezpieczeń D&O.
D&O nie ochroni również przed odpowiedzialnością za szkody powstałe przed zawarciem polisy. Ubezpieczenie staje się aktywne dopiero na przyszłość, tj. od dnia podpisania umowy ubezpieczeniowej. Dotyczy to również roszczeń, które, choć nie ukształtowały się jeszcze przed zawarciem polisy, to jednak pozostawały w sferze negocjacji.
Przykład 2.
Spółka akcyjna zamierza zawrzeć polisę D&O, ponieważ obawia się pozwów odszkodowawczych od swojego głównego kontrahenta. Wskutek błędów kadry zarządzającej przedsiębiorstwu grożą bardzo wysokie kary umowne za nierzetelne wywiązanie się z kontraktu. Co prawda prowadzono kilka rozmów w zakresie zawarcia ewentualnej ugody, jednak nie przyniosły one żadnego efektu. Czy ewentualna polisa D&O ochroni spółkę przed odpowiedzialnością za wyrządzoną szkodę?
Nie, ponieważ ubezpieczenie D&O zostanie zawarte po tym, jak doszło do powstania zdarzenia wywołującego szkodę. Polisa D&O będzie działać dopiero względem przyszłych działań kadry zarządzającej spółką, tj. od chwili jej podpisania.
Polisa D&O będzie nieskuteczna także w przypadku sporów sądowych pomiędzy dwoma ubezpieczonymi podmiotami. Chodzi tutaj głównie o konflikty pomiędzy członkami kadry zarządzającej tego samego podmiotu, np. członkami zarządu jednej spółki.
Przykład 3.
W spółce X zasiada 3 członków zarządu – pan Jan, pani Paulina i pani Ewa. Co do zasady zgadzają się ze sobą, jeśli chodzi o wizję prowadzenia przedsiębiorstwa, jednak wskutek błędnie podjętych uchwał pan Jan pozwał panią Paulinę do sądu i żąda od niej zapłaty kilkunastu tysięcy zł odszkodowania. Spółka posiada aktywne ubezpieczenie D&O od wielu lat. Czy w tym przypadku pani Paulina może być objęta ochroną takiej polisy?
Nie, ponieważ ubezpieczenie D&O nie znajduje zastosowania przy sporach pomiędzy członkami kadry zarządzającej tego samego podmiotu. W przypadku uznania roszczeń pana Jana pani Paulina będzie zobowiązana do zapłaty żądanej przez niego kwoty pieniężnej.
Wyłączenia spod zakresu D&O mogą dotyczyć także innych kwestii m.in. odpowiedzialności za wyrządzoną krzywdę, szkodę na osobie, szkodę innym jednostkom organizacyjnym.
Ubezpieczenie menedżerów i prezesa. Czym jest polisa D&O? - podsumowanie
Umowa D&O to polisa ubezpieczeniowa stosowana dla ochrony członków kadry zarządzającej przedsiębiorstwem przed ich odpowiedzialnością za szkodę wyrządzoną podmiotom trzecim. D&O nie jest obowiązkowe i może być zawierane tylko na pewien okres. Polisa nie ochroni jednak przed odpowiedzialnością karną czy za szkody wyrządzone przed dniem zawarcia ubezpieczenia.
