Niektóre świadczenia pracodawcy, spełniane w ramach stosunku pracy, nie mają obligatoryjnego charakteru. Jeżeli jednak pracodawca zobowiąże się do takich dodatkowych świadczeń, pracownik może skutecznie żądać ich wykonania. Dotyczy to m.in. objęcia pracowników ubezpieczeniami osobowymi (w tym na życie) oraz pakietem usług medycznych. Co zrobić, jeśli pracodawca spóźnia się z opłacaniem składek na polisę?
Ubezpieczenie
Przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Ubezpieczyciel zobowiązany jest potwierdzić zawarcie umowy dokumentem ubezpieczenia (polisą).
W przypadku gdy umowa ubezpieczenia zawierana jest przez pracodawcę na rzecz pracownika, mamy do czynienia z 3 podmiotami:
ubezpieczycielem – zakładem ubezpieczeń,
ubezpieczającym – pracodawcą,
ubezpieczonym – pracownikiem.
Ponadto ubezpieczający może wskazać 1 lub więcej osób uprawnionych do otrzymania sumy ubezpieczenia w razie śmierci ubezpieczonego.
Składkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela. W przypadku wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przed upływem okresu, na jaki została zawarta umowa, ubezpieczającemu przysługuje zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej.
Przy ubezpieczeniu osobowym (tj. ubezpieczeniu na życie lub ubezpieczeniu następstw nieszczęśliwych wypadków) świadczenie ubezpieczyciela polega w szczególności na zapłacie umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej. Ubezpieczony jest uprawniony do żądania należnego świadczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela, chyba że strony uzgodniły inaczej; jednakże uzgodnienie takie nie może zostać dokonane, jeżeli wypadek już zaszedł. Ubezpieczony może również żądać, by ubezpieczyciel udzielił mu informacji o postanowieniach zawartej umowy oraz ogólnych warunkach ubezpieczenia w zakresie, w jakim dotyczą praw i obowiązków ubezpieczonego.
Pracodawca spóźnia się z opłacaniem składek na polisę?
Jeżeli nie umówiono się inaczej, odpowiedzialność ubezpieczyciela rozpoczyna się od dnia następującego po zawarciu umowy, jednak nie wcześniej niż od dnia następnego po zapłaceniu składki lub jej pierwszej raty.
Roszczenie o zapłatę składki przysługuje ubezpieczycielowi wyłącznie przeciwko ubezpieczającemu (pracodawcy). Jednakże zarzut mający wpływ na odpowiedzialność ubezpieczyciela może on podnieść również przeciwko ubezpieczonemu (pracownikowi). Zatem brak opłacania składki ubezpieczenia przez pracodawcę wpływa negatywnie na sytuację ubezpieczonego pracownika, gdyż ubezpieczyciel może odmówić wykonania na jego rzecz świadczenia wynikającego z umowy ubezpieczenia z powodu nieopłacenia składki przez ubezpieczającego (pracodawcę).
W razie opłacania składki w ratach niezapłacenie w terminie kolejnej raty składki może powodować ustanie odpowiedzialności ubezpieczyciela – gdy skutek taki przewidywała umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia, a ubezpieczyciel po upływie terminu wezwał ubezpieczającego (pracodawcę) do zapłaty z zagrożeniem, że brak zapłaty w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania spowoduje ustanie odpowiedzialności (patrz art. 805-820 i 829-834 Kodeksu cywilnego).
Pakiet usług medycznych
Oprócz finansowania (współfinansowania) ubezpieczenia osobowego pracowników niektórzy pracodawcy decydują się na opłacanie na ich rzecz określonych usług medycznych, w ramach pakietu wykupionego w podmiocie świadczącym takie usługi. W tym przypadku podobnie jak przy ubezpieczeniu mamy do czynienia z ekwiwalentnością świadczeń: na podstawie umowy zawartej między pracodawcą a placówką leczniczą usługi medyczne są świadczone na rzecz pracowników zatrudnionych przez tego pracodawcę, w zamian za co pracodawca ten pokrywa w całości lub w części stosowne opłaty. Zaniechanie wnoszenia opłat skutkuje finalnie zaprzestaniem udzielania pracownikom świadczeń medycznych.
Regulamin wynagradzania jako źródło uprawnień do świadczeń
Warunki wynagradzania za pracę ustala się w zakładowym albo ponadzakładowym układzie zbiorowym pracy, ewentualnie w regulaminie wynagradzania. Pracodawcy, którzy nie mają obowiązku wprowadzenia tych aktów (zatrudniający mniej niż 50 pracowników), mogą ustalić warunki wynagradzania bezpośrednio, w indywidualnych umowach o pracę.
Zarówno w układzie zbiorowym pracy, regulaminie wynagradzania, jak i w umowie o pracę pracodawca może ustalić także inne, poza wynagrodzeniem, świadczenia związane z pracą (i zasady ich przyznawania) – w tym polegające na finansowaniu lub współfinansowaniu składek ubezpieczenia, a także opłat za usługi medyczne. W razie zamieszczenia we wspomnianych aktach takich postanowień pracownik może oprzeć na nich swoje roszczenia wobec pracodawcy o spełnienie przez niego świadczeń, do których się zobowiązał (por. art. 772 Kodeksu pracy).
Gdy pracodawca nie płaci składek ubezpieczenia (opłat za świadczenia medyczne)
W przypadku gdy pomimo zagwarantowania pracownikowi przez pracodawcę prawa do świadczeń z jego strony, w szczególności w zakresie zapewnienia ubezpieczenia lub opieki medycznej, pracodawca nie wywiązuje się z tych zobowiązań, nie ponosząc stosownych opłat, pracownik ma umocowanie prawne do żądania od pracodawcy ich spełnienia.
Pracownik może dochodzić swych roszczeń na drodze sądowej, a przed skierowaniem sprawy na tę drogę może żądać wszczęcia postępowania pojednawczego przed komisją pojednawczą.
Przepis art. 243 kp zaleca, aby pracodawca i pracownik dążyli do polubownego załatwienia sporu. W tym celu mogą być powoływane – wspólnie przez pracodawcę i zakładową organizację związkową (a jeżeli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa, po uzyskaniu pozytywnej opinii pracowników) – komisje pojednawcze.
Komisja pojednawcza wszczyna postępowanie na wniosek pracownika zgłoszony na piśmie lub ustnie do protokołu. Komisja powinna dążyć, aby załatwienie sprawy w drodze ugody nastąpiło w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku. Niedopuszczalne jest jednak zawarcie ugody, która byłaby sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Jeżeli postępowanie przed komisją pojednawczą nie doprowadziło do zawarcia ugody, komisja na żądanie pracownika, zgłoszone w terminie 14 dni od dnia zakończenia postępowania pojednawczego, przekazuje niezwłocznie sprawę sądowi pracy. Wniosek pracownika o polubowne załatwienie sprawy przez komisję pojednawczą zastępuje pozew. Pracownik, zamiast zgłoszenia tego żądania, może wnieść pozew do sądu pracy na zasadach ogólnych. Spory o roszczenia ze stosunku pracy rozstrzygają sądy powszechne – tzw. sądy pracy (patrz art. 242-265 kp).
Należy pamiętać, że czas dochodzenia roszczeń pracowniczych nie jest nieograniczony, gdyż ulegają one przedawnieniu. Generalnie obowiązuje 3-letni okres przedawnienia, liczony od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jednakże roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem organu powołanego do rozstrzygania sporów, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą w trybie określonym w kodeksie przed takim organem, ulega przedawnieniu z upływem 10 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia lub zawarcia ugody. Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną. Skutek w postaci przedawnienia roszczenia polega na tym, że po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia (patrz 291-295 kp).
Żądanie zapłaty odszkodowania
W przypadkach dochodzenia przez pracownika roszczeń z tytułu niezapewnienia mu przez pracodawcę ubezpieczenia lub dodatkowej opieki medycznej (zgodnie z wcześniej przyjętym na siebie przez pracodawcę zobowiązaniem) pracownik zazwyczaj domagać się będzie pokrycia szkody, jaką poniósł wskutek nieotrzymania świadczenia ubezpieczeniowego lub medycznego.
Przykład 1.
W następstwie nieopłacania przez pracodawcę składek ubezpieczenia na życie pracownika pracownik nie otrzymał świadczenia pieniężnego z tytułu zachorowania, przewidzianego w warunkach ubezpieczenia w kwocie 5000 zł. Pracownik wystąpił w związku z tym do sądu pracy z roszczeniem o wypłacenie mu przez pracodawcę odszkodowania w tej kwocie. Wysokość odszkodowania odpowiadała szkodzie poniesionej przez pracownika – sąd przyznał żądane odszkodowanie.
Przykład 2.
Z powodu braku wnoszenia opłat w ramach pakietu medycznego przez pracodawcę pracownik musiał skorzystać z usługi medycznej na własny koszt. Koszt ten stanowi równowartość poniesionej przez pracownika szkody – zamiast otrzymać świadczenie medyczne nieodpłatnie, musiał on za nie zapłacić z powodu zaniedbań pracodawcy.
Podsumowując, każde zaniedbanie przez pracodawcę spełnienia jego obowiązku wobec pracownika skutkuje powstaniem roszczenia, tj. prawa domagania się wykonania tego obowiązku przed sądem, z możliwością wszczęcia na podstawie uzyskanego wyroku postępowania egzekucyjnego.
