Umowa darowizny jest dosyć popularnym sposobem na nieodpłatne przeniesienie własności różnych przedmiotów i pieniędzy. W praktyce dotyczy przede wszystkim osób fizycznych. Czy darowizna może zostać jednak zawarta przez osoby prawne? Czy spółki mogą podpisywać takie umowy, a jeśli tak, to czy muszą wówczas spełnić jakieś dodatkowe warunki?
Czym jest umowa darowizny?
Zgodnie z treścią art. 888 i 889 Kodeksu cywilnego przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Nie stanowią darowizny następujące bezpłatne przysporzenia:
- gdy zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia wynika z umowy uregulowanej innymi przepisami Kodeksu cywilnego;
- gdy kto zrzeka się prawa, którego jeszcze nie nabył albo które nabył w taki sposób, że w razie zrzeczenia się prawo jest uważane za nienabyte.
Darowizna jest czynnością nieodpłatną, co oznacza, że obdarowany staje się właścicielem określonego przedmiotu lub kwoty pieniężnej i nie musi za to płacić. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Dokładny przedmiot darowizny zależy tak naprawdę od woli darczyńcy. Co ciekawe, obdarowany może nie chcieć przyjąć darowizny i ma do tego pełne prawo.
Wymóg udokumentowania darowizny w określony w przepisie sposób ma właśnie charakter jedynie gwarancyjny i dowodowy, jest spełniony także wtedy, gdy stanowiące przedmiot darowizny środki pieniężne zostaną przelane nie na rachunek bankowy obdarowanego, ale przekazane obdarowanemu w formie gotówkowej, który wpłaci je na własne konto bankowe. Nie można bowiem abstrahować od realiów społeczno-gospodarczych, w których znaczna część, szczególnie starszych osób, przechowuje swoje oszczędności poza systemem bankowym.
Umowa darowizny od spółki prawa handlowego
Obecnie obowiązujące przepisy nie wprowadzają zakazu dokonywania darowizn przez osoby prawne, w tym spółki prawa handlowego i spółki cywilne. Podobnie jest w przypadku, gdy takie podmioty miałyby występować w roli obdarowanego, co również jest dopuszczalne. Możliwość dokonania darowizny przez spółkę może być jednak ograniczona. W tym zakresie istotne znaczenie ma forma prawna danego podmiotu, a także postanowienia jej umowy lub statutu.
W przypadku spółek kapitałowych (spółki z o.o., prostej spółki akcyjnej, spółki akcyjnej) mogą one dokonywać darowizn, o ile nie jest to sprzeczne z celem ich działalności i nie narusza interesów wspólników lub akcjonariuszy. Często decyzję o dokonaniu darowizny podejmuje sam zarząd. Przed podjęciem decyzji o zawarciu umowy darowizny warto więc sprawdzić, czy umowa spółki lub statut nie zawierają w tym zakresie dodatkowych ograniczeń lub wymogów (np. konieczności zgody zgromadzenia wspólników/walnego zgromadzenia).
Przykład 1.
Spółka z o.o. chce dokonać darowizny na rzecz osoby trzeciej, która nie jest wspólnikiem i w żaden sposób nie jest związana z tą spółką. Zarząd spółki wyraził zgodę na zawarcie umowy darowizny kwoty 5000 zł. Okazało się jednak, że w umowie spółki widnieje zapis, który zakazuje zawierania tego rodzaju umów przez spółkę, bez względu na to, kim byłby obdarowany. Czy spółka z o.o. może udzielić zaplanowanej darowizny?
Nie, dopóki w jej umowie widnieje zakaz zawierania tego rodzaju umów. Warto jednak zaznaczyć, że umowa spółki z o.o. może być w każdej chwili zmieniona, a problematyczny zapis usunięty. Gdy to nastąpi, darowizna będzie możliwa.
Przykład 2.
Spółka akcyjna chce dokonać 2 darowizn – na rzecz swojego akcjonariusza i na rzecz osoby trzeciej całkowicie niezwiązanej ze spółką. W statucie spółki widnieje zapis zakazujący dokonywania darowizn na rzecz akcjonariuszy. Czy w takim przypadku spółka akcyjna może podpisać umowy darowizn?
W ten sytuacji dopuszczalne jest dokonanie darowizny tylko na rzecz osoby trzeciej, darowizna na rzecz akcjonariusza spółki jest niemożliwa. W przypadku wykreślenia zakazu ze statutu spółki taka darowizna będzie dopuszczalna.
Spółki osobowe (spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna) również mogą dokonywać darowizn. Przyjmuje się jednak, że zasady regulujące tę kwestię są bardziej elastyczne niż w przypadku darowizn od spółek kapitałowych. W praktyce decyzja o darowiźnie wymaga porozumienia wspólników. Umowa spółki osobowej może przy tym wskazywać na konkretne zasady podejmowania tego rodzaju decyzji.
Przykład 3.
Spółka jawna chce udzielić darowizny swojemu wspólnikowi. W umowie spółki nie znajduje się żaden zapis, który odnosiłby się do tej kwestii. Czy wobec braku właściwych postanowień umownych spółka jawna ma prawo dokonać darowizny dla swojego wspólnika?
Tak, ponieważ w umowie nie przewidziano zakazu dokonywania darowizn przez spółkę ani innych ograniczeń z tym związanych.
Darowizna od spółki cywilnej
Spółka cywilna, wbrew swojej nazwie, nie jest odrębnym podmiotem, jak ma to miejsce w przypadku spółek prawa handlowego. Tak naprawdę jest ona szczególnego rodzaju umową o charakterze zobowiązaniowym, w ramach której wspólnicy prowadzą oznaczoną działalność gospodarczą. Powoduje to, że tego rodzaju spółki nie mogą udzielać darowizn bez względu na to, kto występowałby w roli obdarowanego. Spółka jawna nie posiada osobowości prawnej, a więc nie jest odrębnym podmiotem praw i obowiązków od swoich wspólników. Nie ma jednak przeszkód do tego, aby darowizna była przekazana przez wspólnika takiej spółki, a nawet wszystkich jej wspólników. Dopuszczalne jest przekazanie składników majątku stanowiących współwłasność łączną wspólników spółki jawnej (czyli majątek spółki cywilnej) tytułem darowizny.
Przykład 4.
Kamil, Marta i Piotr prowadzą wspólnie spółkę cywilną. Wspólnicy podjęli zgodną decyzję, że chcą udzielić darowizny na rzecz osób potrzebujących. Chcieliby jednak, aby w umowie jako darczyńca widniała sama spółka, a nie jej poszczególni wspólnicy. Czy taka darowizna jest możliwa do przeprowadzenia?
Nie, ponieważ spółka jawna nie jest odrębnym podmiotem prawnym, a więc nie może figurować jako strona żadnej umowy. Darowizna jest możliwa, ale tylko wtedy, gdy w umowie jako darczyńca będzie figurował co najmniej jeden ze wspólników.
Przykład 5.
Spółka cywilna X działa na podstawie rozbudowanej umowy. W jej treści znajduje się m.in. zapis pozwalający na dokonywanie przez spółkę darowizn na rzecz osób wykluczonych lub chorych. Wspólnicy podjęli decyzję o tym, aby spółka przekazała w drodze darowizny 10 000 zł na leczenie wybranych przez siebie pacjentów. Czy można sporządzić taką umowę?
Tak, ale pod warunkiem, że jej stroną będzie co najmniej jeden wspólnik tej spółki. Spółka sama z siebie nie może być stroną takiego zobowiązania, ponieważ nie posiada osobowości prawnej.
Czy darowizna od spółki jest opodatkowana?
Darowizna nierozłącznie wiąże się z kwestiami podatkowymi, choć duże znaczenie odgrywa to, kim dokładnie jest obdarowany. Pamiętajmy, że ewentualny obowiązek podatkowy zawsze będzie obciążał obdarowanego, a nie darczyńcę. Jeśli spółka udzieli komuś darowizny, to z tego tytułu nie będzie musiała płacić podatku od spadków i darowizn. Jeśli chodzi o kwestię tego podatku, to w zależności od tego, kim jest obdarowany, mamy do czynienia z dwoma scenariuszami:
- podatek jest co do zasady należny, gdy obdarowanym jest osoba fizyczna;
- podatek jest nienależny, jeśli obdarowany jest osobą prawną (np. inną spółką). Otrzymanie darowizny przez inną spółkę nie podlega podatkowi od spadków i darowizn, ponieważ ten podatek dotyczy wyłącznie osób fizycznych.
Darowizna udzielona przez spółkę może wiązać się z innymi obowiązkami podatkowymi, a mianowicie w zakresie podatku CIT lub VAT. Jeśli chodzi o podatek dochodowy od osób prawnych (CIT), to otrzymana darowizna stanowi dla obdarowanej spółki przychód z nieodpłatnych świadczeń, który podlega opodatkowaniu podatkiem CIT. Wartość przychodu ustala się według cen rynkowych. Istnieją jednak zwolnienia dla fundacji i stowarzyszeń, jeśli darowizna jest przeznaczona na cele statutowe. Dla spółki będącej darczyńcą taka darowizna co do zasady nie stanowi kosztów uzyskania przychodu. W tym zakresie istnieją jednak pewne wyjątki (np. darowizny na cele pożytku publicznego do określonego limitu, darowizny między spółkami tworzącymi podatkową grupę kapitałową).
Przekazanie towarów przez spółkę tytułem darowizny podlega opodatkowaniu VAT, jeżeli spółce przysługiwało prawo do odliczenia podatku VAT przy nabyciu, imporcie lub wytworzeniu tych towarów. Istnieją jednak wyjątki, np. darowizny o małej wartości, próbki czy darowizny żywności na rzecz organizacji pożytku publicznego. Z kolei przekazanie w formie darowizny całego przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części nie podlega opodatkowaniu VAT, pod warunkiem że obdarowany będzie kontynuował działalność gospodarczą tego przedsiębiorstwa. Podobnie będzie przy darowiźnie środków pieniężnych – przekazanie ich w tej formie również nie podlega opodatkowaniu VAT.
Podsumowanie
W świetle obowiązujących przepisów nie ma przeszkód do tego, aby spółki prawa handlowego występowały w roli darczyńców lub obdarowanych. Pamiętajmy jednak, że statuty lub umowy takich spółek mogą przewidywać ograniczenia, a niekiedy nawet i zakazy zawierania darowizn. W przypadku spółki cywilnej darowizny są możliwe tylko wtedy, gdy stroną umowy będzie wspólnik takiej spółki. Tego rodzaju podmioty nie posiadają bowiem osobowości prawnej i nie są odrębnym podmiotem, który mógłby dokonać darowizny lub ją przyjąć.
