Umowa ustna i jej ważność zależą od wielu czynników, w tym od przepisów prawa powszechnie obowiązującego. Jej zawieranie nie jest zakazane przez przepisy prawa, jednak w niektórych okolicznościach może być nieważna. To umowa, która zawierana jest na skutek rozmowy, negocjacji i ustalenia wzajemnych zobowiązań stron. Zgodne oświadczenie woli co najmniej 2 stron powoduje jej zawarcie, a jej celem jest powstanie, zmiana lub ustanie jakiegoś stosunku prawnego. Czy każda umowa zawarta ustnie jest ważna? Jak ją udowodnić? Odpowiedź poniżej.
Sposób zawarcia umowy – zasada swobody umów
Zgodnie z art. 3531 Kodeksu cywilnego (kc) strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Strony, korzystając ze swobody umów, nie mogą ukształtować stosunku prawnego w ten sposób, który nie odpowiadałby podstawowym cechom charakterystycznym dla obowiązującego w polskim systemie prawnym modelu stosunku obligacyjnego lub też modelu określonego rodzaju zobowiązania.
Swoboda stron przy zawieraniu umowy nie jest nieograniczona, gdyż jej granice stanowią właściwość (naturę) stosunku prawnego, ustawa oraz zasady współżycia społecznego. Oznacza to, że strony są zobligowane do przestrzegania zasadniczych elementów stosunku zobowiązaniowego, czyli jego części składowych, które decydują o istocie tworzonego węzła prawnego.
Co do zasady możemy wyróżnić następujące formy zawarcia umowy:
- forma pisemna, zwykła forma pisemna;
- forma elektroniczna;
- forma aktu notarialnego;
- forma dokumentowa;
- forma pisemna z poświadczeniem podpisu;
- forma pisemna z poświadczeniem daty.
Kodeks cywilny wskazuje, że oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy stanowi ofertę, jeżeli określa istotne postanowienia tej umowy. Oferta jest oświadczeniem skierowanym do adresata będącym stanowczą propozycją zawarcia umowy określonej treści. Do elementów konstruujących ofertę w rozumieniu art. 66 kc należą:
- minimum treściowe oferty, którym jest określenie istotnych postanowień proponowanej umowy;
- stanowczy charakter propozycji oferenta;
- skierowanie jej do adresata.
W umowach nazwanych zawieranych w trybie ofertowym istotnym postanowieniem proponowanej umowy jest co najmniej określenie składników przedmiotowo istotnych (essentialia negotii) wpływających na typ czynności prawnej. W umowach nieuregulowanych ustawowo trudno z góry określić katalog takich składników. Wówczas należy zastosować podejście uniwersalne, zgodnie z którym istotne postanowienia umowy to te, które stanowią charakterystyczne i niezbędne elementy danego stosunku prawnego pozwalające na jego funkcjonowanie w obrocie.
Tym samym możliwe jest po ustaleniu niezbędnych elementów umowy zawarcie umowy w sposób ustny. Kodeks cywilny ponadto wskazuje, że dopuszczalne jest również złożenie oświadczenia woli przez przejaw zachowania, np. uścisk dłoni. Można uznać za potwierdzenie przyjęcia oferty i związanie umową obu stron. Jest to forma tzw. per facta concludentia.
Umowa ustna a formy zawarcia umowy
Zgodnie z art. 73 § 1 kc, jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, dokumentową albo elektroniczną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności.
Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną, czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna. Nie dotyczy to jednak wypadków, gdy zachowanie formy szczególnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.
Jako przykład można tu podać np. umowę sprzedaży udziałów w spółce z o.o. czy też umowę sprzedaży nieruchomości.
Umowa sprzedaży udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością wymaga formy szczególnej, tj. formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi pod rygorem nieważności. Umowa niespełniająca tych wymogów jest z mocy prawa nieważna i jako taka nie wywołuje żadnych skutków prawnych.
Przykład 1.
Pan Jan postanowił sprzedać posiadane udziały w sp. z o.o. panu Kazimierzowi. W jego ocenie ustna umowa jest tak samo ważna jak umowa na piśmie. Czy sąd zarejestruje zmianę udziałów?
Odpowiedź brzmi nie. Umowa sprzedaży udziałów w spółce z o.o. wymaga formy szczególnej, tj. formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi pod rygorem nieważności. Sąd nie zarejestruje takiej zmiany bez okazania mu stosownych dokumentów.
Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. To samo dotyczy umowy przenoszącej własność, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do przeniesienia własności nieruchomości; zobowiązanie powinno być wymienione w akcie.
Tym samym zawarcie ustnej umowy sprzedaży nieruchomości czy też umowy zbycia udziałów w sp. z o.o. będzie nieważne i nie wywrze tym samym żadnych skutków prawnych.
Inaczej rzecz ma się przy sprzedaży np. telefonu przez osobę prywatną. Można w tym przypadku zawrzeć umowę ustną sprzedaży, następnie wydać telefon i otrzymać za niego zapłatę. W tym przypadku określone są strony, przedmiot umowy, sposób przekazania przedmiotu, sposób i termin zapłaty.
Przykład 2.
Pan Jan chce sprzedać telefon przez portal sprzedażowy. Zadzwonił do niego kupiec, który chce obejrzeć telefon i jeśli wszystko będzie w porządku, to zapłaci na miejscu. Nabywca podczas spotkania zdecydował się na zakup, odebrał telefon i zapłacił przelewem cenę sprzedaży. Strony złożyły zgodne oświadczenia woli. Dowodem zawarcia umowy ustnej jest potwierdzenie płatności przelewem.
Zastrzeżenie formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej bez rygoru nieważności ma ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Przepisu tego nie stosuje się, gdy zachowanie formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.
Jednakże mimo niezachowania formy pisemnej dokumentowej albo elektronicznej przewidzianej dla celów dowodowych dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron jest dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą albo fakt dokonania czynności prawnej jest uprawdopodobniony za pomocą dokumentu.
Środkiem uprawdopodobnienia czynności prawnej może być każde pismo, niezależnie od pochodzenia, dające dostateczne podstawy do przyjęcia, że czynność nastąpiła. Pismem takim może być każdy dokument, choćby niepochodzący od strony, przeciwko której ma być prowadzony dowód, o ile treść dokumentu bezpośrednio lub pośrednio wskazuje na fakt dokonania czynności. Należy przyjąć szerokie rozumienie początku dowodu na piśmie, uznając, że może nim być zarówno dokument prywatny, jak i urzędowy, list, dowód wpłaty, wycinek prasowy, wydruk komputerowy, odbitka faksowa, telegram itp.
Uprawdopodobnić dokonanie czynności prawnej może nie tylko podpisane pismo spełniające kryteria dokumentu prywatnego, lecz także każda wzmianka, zapisek czy informacja zawierająca treść bezpośrednio lub pośrednio wskazującą, że określona czynność prawna doszła do skutku. W rezultacie pismo, o którym mowa w art. 74 § 2 kc, nie ma stanowić dowodu dokonania czynności prawnej, lecz jedynie stwarzać podstawy do przypuszczeń, że czynność nastąpiła. Sam fakt jej podjęcia ma być dopiero udowadniany zeznaniami świadków i stron, a zatem środkami przewidzianymi w katalogu dowodów.
Tym samym, aby udowodnić zawarcie umowy ustnej, można posłużyć się wiadomościami SMS, e-mail, potwierdzeniem płatności (np. w przypadku ustnej umowy sprzedaży).
Jako przykład można podać umowę pożyczki, która dochodzi do skutku przez samo porozumienie się stron i niezachowanie wymaganej art. 720 § 2 kc formy pisemnej zawarcia umowy, ma jedynie ten skutek, że sama czynność prawna jest ważna, a ustawodawca nakazuje stosować tylko ograniczenia dowodowe określone w art. 74 § 1 kc.
Mając na uwadze powyższe, możliwe jest ustne zawarcie umowy. Będzie ona prawnie wiążąca. Oczywiście należy pamiętać o ograniczeniach wynikających z przepisów prawa powszechnie obowiązującego, gdzie ustawodawca przy niektórych typach umów nakłada obowiązek stosowania określonej formy pod rygorem nieważności takiej czynności prawnej.
