Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2413 z dnia 18 października 2023 roku, znana jako RED III (Renewable Energy Directive III), to kluczowy akt prawny aktualizujący zasady promowania odnawialnych źródeł energii (OZE) w Unii Europejskiej. Stanowi ona element pakietu legislacyjnego „Fit for 55”, którego celem jest redukcja emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55% do 2030 roku w porównaniu z poziomami z 1990 roku. Wdrożenie dyrektywy RED III to odpowiedź na potrzebę przyspieszenia transformacji energetycznej i zwiększenia niezależności energetycznej UE – zwłaszcza w kontekście kryzysu energetycznego wywołanego agresją Rosji na Ukrainę.
Nowe cele – więcej energii z OZE
Najważniejszym punktem RED III jest podniesienie unijnego celu udziału OZE w zużyciu energii końcowej brutto do 2030 roku do 42,5%, z dodatkową dobrowolną ambicją osiągnięcia 45%. To znaczny skok względem poprzedniego celu wynoszącego 32%.
Cele sektorowe – ciepłownictwo, transport, przemysł, budownictwo
RED III wprowadza wiążące cele w czterech kluczowych sektorach – ciepłownictwo i chłodnictwo, transport, przemysł i budownictwo.
Jeżeli chodzi o cele w ramach sektora ciepłownictwa i chłodnictwa, REDIII wprowadza następujące cele:
- każde państwo członkowskie ma obowiązek zapewnienia średniego rocznego wzrostu udziału OZE w sektorze ciepłownictwa i chłodnictwa o 0,8 punktu procentowego do 2030 roku;
- w przypadku krajów o niższym udziale OZE możliwe jest przyjęcie niższego tempa (0,6 p.p.).
Jeżeli chodzi o sektor transportu, REDIII wprowadza następujące cele:
- udział OZE w transporcie na poziomie 29% w 2030 roku;
- obniżenie emisji gazów cieplarnianych w sektorze transportu o 14,5% dzięki wykorzystaniu zaawansowanych biopaliw i odnawialnych paliw niebiologicznego pochodzenia (RFNBOs), takich jak zielony wodór.
Z kolei w przypadku sektora przemysłu cele określone przez REDIII to:
- zwiększenie wykorzystania energii odnawialnej w przemyśle, kóre ma wspierać dekarbonizację procesów produkcyjnych;
- państwa członkowskie powinny promować wykorzystanie zielonego wodoru, ciepła odpadowego oraz innych form bezemisyjnej energii.
W przypadku sektora budownictwa natomiast nie ma twardych celów liczbowych, RED III zachęca do zwiększania udziału OZE w ogrzewaniu i chłodzeniu budynków, co ma istotne znaczenie w kontekście strategii renowacji zasobów mieszkaniowych UE.
Wodór odnawialny – cele i certyfikacja
RED III szczególny nacisk kładzie na rozwój odnawialnego wodoru, który ma pełnić kluczową funkcję w dekarbonizacji przemysłu i transportu ciężkiego.
Dyrektywa wprowadza ścisłą definicję paliw odnawialnych niebiologicznego pochodzenia (RFNBO), z naciskiem na wodór produkowany z OZE (np. przez elektrolizę zasilaną energią słoneczną lub wiatrową).
Ustalono zasady, według których wodór może być uznany za „zielony” – m.in. konieczność wykazania dodatkowości i czasowej oraz geograficznej korelacji z OZE. Zasady uznawania wodoru za „zielony” odnoszą się do tego, czy wodór produkowany w danym procesie rzeczywiście pochodzi z odnawialnych źródeł energii (OZE) i w jakim stopniu spełnia kryteria związane z jego zrównoważoną produkcją.
Dodatkowość oznacza, że produkcja wodoru z OZE musi opierać się na energii, która w przeciwnym razie nie zostałaby wykorzystana do innych celów. W skrócie: trzeba wykazać, że użycie odnawialnych źródeł energii do produkcji wodoru jest „dodatkowe”, czyli w przeciwnym razie ta energia nie byłaby użyta w ogóle albo byłaby wykorzystywana w inny sposób. Przykładem może być energia, która w przeciwnym razie zostałaby zmarnowana lub niewykorzystywana w produkcji energii.
Czasowa korelacja oznacza, że proces produkcji wodoru z OZE powinien być zgodny w czasie z produkcją energii z odnawialnych źródeł. W praktyce chodzi o to, żeby proces produkcji wodoru odbywał się w tym samym czasie, kiedy energia z OZE jest dostępna, np. energia wiatrowa w godzinach, gdy wieje wiatr. Jeśli produkcja wodoru miałaby wykorzystywać energię z OZE, ale w innym czasie, gdy np. energia słoneczna lub wiatrowa nie jest dostępna, wodór nie spełniałby wymogów czasowej korelacji.
Z kolei geograficzna korelacja dotyczy lokalizacji. Chodzi o to, że produkcja wodoru z OZE powinna odbywać się w regionie, gdzie energia odnawialna jest wytwarzana i dostępna. Przykładowo, jeżeli wodór ma być uznany za zielony, to musi pochodzić z regionu, który ma dostęp do odnawialnych źródeł energii, a nie z miejsca, gdzie energia pochodzi z konwencjonalnych źródeł, takich jak węgiel czy gaz.
Szybsze procedury – strefy przyspieszonego rozwoju OZE
Jednym z istotnych elementów RED III są zmiany w procedurach administracyjnych dla inwestycji w OZE.
Państwa członkowskie mają obowiązek wyznaczenia obszarów go-to – stref, w których rozwój instalacji OZE będzie priorytetowy i podlegał uproszczonym procedurom. Czas rozpatrywania wniosków o pozwolenia w tych strefach nie może przekroczyć 12 miesięcy, a poza nimi maksymalnie 24 miesięcy.
RED III wprowadza zasadę, zgodnie z którą rozwój OZE uznaje się za inwestycję leżącą w nadrzędnym interesie publicznym, co ogranicza możliwość blokowania projektów na gruncie ochrony przyrody – o ile spełnione są warunki środowiskowe.
Przykład 1.
W ramach wdrażania zapisów RED III Polska planuje wyznaczenie pierwszych stref „go-to”, tj. obszarów o uproszczonych procedurach administracyjnych dla inwestycji OZE. Jednym z potencjalnych kandydatów jest region wielkopolski, gdzie już dziś funkcjonuje wiele farm fotowoltaicznych i biogazowni, a lokalne samorządy aktywnie wspierają transformację energetyczną. Dzięki RED III czas uzyskania pozwolenia na budowę ma skrócić się z 2–3 lat do maksymalnie 12 miesięcy, a priorytetowa obsługa projektów ma przyspieszyć rozwój energetyki rozproszonej.
Gwarancje pochodzenia i systemy certyfikacji
Dyrektywa ujednolica zasady dotyczące gwarancji pochodzenia energii (GoO). Każda jednostka energii elektrycznej, ciepła i chłodu wytworzona z OZE powinna mieć przypisaną gwarancję pochodzenia. Państwa członkowskie muszą zapewnić transparentny system rejestracji i handlu gwarancjami.
Współpraca transgraniczna i solidarność energetyczna
RED III promuje rozwój projektów transgranicznych. Kraje UE mają obowiązek uczestniczyć w co najmniej jednym projekcie OZE realizowanym wspólnie z innym państwem członkowskim.
Nowe mechanizmy umożliwiają bardziej sprawiedliwy podział korzyści i kosztów inwestycji transgranicznych – np. poprzez umowy o podziale nadwyżki mocy lub współfinansowanie infrastruktury przesyłowej.
RED III wspiera także mechanizmy solidarnościowe, które mają przeciwdziałać niedoborom energetycznym i przyczyniać się do zrównoważonego rozwoju regionów UE.
OZE i ochrona środowiska – równowaga priorytetów
Choć RED III przyspiesza rozwój OZE, nie pomija kwestii ochrony środowiska. Zgodnie z dyrektywą rozwój projektów OZE powinien być zgodny z zasadami ochrony przyrody, jednak – jak wspomniano – wprowadza się wyjątki, uznając OZE za inwestycje priorytetowe.
Państwa członkowskie muszą sporządzić mapy wrażliwości ekologicznej, by unikać lokalizacji inwestycji w cennych przyrodniczo obszarach.
Wprowadzono także obowiązek monitorowania wpływu OZE na bioróżnorodność i raportowania wyników do Komisji Europejskiej.
Wdrożenie dyrektywy RED III w Polsce – szanse i wyzwania
RED III może przyspieszyć rozwój morskiej energetyki wiatrowej na Bałtyku. Rozwój sektora biometanu i wodoru odnawialnego otwiera z kolei możliwości dla rolnictwa i przemysłu chemicznego. Jeżeli chodzi o nowe inwestycje w strefach go-to – mogą one skrócić czas oczekiwania na przyłączenie OZE do sieci.
Z drugiej strony Polska nadal boryka się z barierami infrastrukturalnymi – sieci elektroenergetyczne wymagają modernizacji. Brakuje kompleksowej strategii dotyczącej zielonego wodoru. Wprowadzenie obowiązkowych celów sektorowych będzie więc wymagało nowelizacji krajowych przepisów i instrumentów wsparcia.
RED III to nie tylko akt prawny, lecz także strategiczna mapa drogowa dla zielonej transformacji Europy. Ustanawia jasne ramy i cele, lecz jednocześnie pozostawia państwom członkowskim przestrzeń do dostosowania się do lokalnych uwarunkowań.
Dyrektywa ta ma potencjał, by zmienić europejski system energetyczny, uczynić go odporniejszym, zdecentralizowanym i przyjaznym dla klimatu. Jednak sukces RED III będzie zależał od szybkiego wdrożenia przepisów na poziomie krajowym, a także od zaangażowania obywateli, samorządów i przedsiębiorstw w realizację wspólnego celu: zielonej, bezpiecznej i dostępnej energii dla wszystkich.
