Okres Świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku kojarzony jest z odpoczynkiem, czasem spędzonym z rodziną, z dala od zawodowych obowiązków. Specyfika niektórych zawodów wymaga jednak pełnego zaangażowania pracowników, bez względu na porę dnia, tygodnia czy okres świąteczny. Praca w dni świąteczne - jaką rekompensatę otrzymają pracownicy? Przyjrzyjmy się temu problemowi pod względem prawnym.
Dni wolne od pracy
Okoliczności, w których praca w dni świąteczne jest konieczna reguluje zarówno kodeks pracy, jak i ustawa z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy, zgodnie z którą dniami wolnymi od pracy są niedziele i święta:
- 1 stycznia - Nowy Rok,
- 6 stycznia - Święto Trzech Króli,
- pierwszy dzień Wielkiej Nocy,
- drugi dzień Wielkiej Nocy,
- 1 maja - Święto Państwowe,
- 3 maja - Święto Narodowe Trzeciego Mają,
- pierwszy dzień Zielonych Świątek,
- dzień Bożego Ciała,
- 15 sierpnia - Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny,
- 1 listopada - Wszystkich Świętych,
- 11 listopada - Narodowe Święto Niepodległości,
- 25 grudnia - pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
- 26 grudnia - drugi dzień Bożego Narodzenia;
Prawo do odpoczynku w dni świąteczne podlega szczególnej ochronie, a zadania zawodowe w te dni można powierzać tylko w szczególnych okolicznościach.
Praca w niedziele i święta jest dozwolona:
- w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
- w ruchu ciągłym;
- przy pracy zmianowej;
- przy niezbędnych remontach;
- w transporcie i w komunikacji;
- w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych;
- przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób;
- w rolnictwie i hodowli;
- przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, w szczególności w:
- zakładach świadczących usługi dla ludności,
- gastronomii,
- zakładach hotelarskich,
- jednostkach gospodarki komunalnej,
- zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych,
- jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę,
- zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku;
- w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta;
- przy wykonywaniu prac polegających na świadczeniu usług oraz zapewniających możliwość świadczenia usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną lub urządzeń telekomunikacyjnych w rozumieniu przepisów prawa telekomunikacyjnego, odbieranych poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi, dni świąteczne i niedziele są u niego dniami pracy.
Powyższe wyjątki, mają różny charakter, część z nich odnosi się do sytuacji nadzwyczajnych jak konieczność prowadzenia akcji ratowniczych, inne pozostają wyodrębnione ze względu na system czasu pracy, a jeszcze inne na konieczność zaspokojenia potrzeb ludności i ich użyteczny charakter. Katalog ten nie ma charakteru zamkniętego, a ustawa pozwala rozszerzyć go o inne prace, które realizują cel społecznie użyteczny.
Zakaz handlu
Mocą ustawy zakazany jest również handel w niedzielę i święta, a w szczególności powierzanie zatrudnionemu wykonywania pracy w handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem.
Art.6 ust.1 ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni zawiera katalog wyjątków w ramach, których zakaz handlu nie obowiązuje. Prywatni przedsiębiorcy rywalizują w pomysłach na obejście zakazu handlu w niedziele, co spotyka się z działaniami ustawodawcy, jeszcze bardziej precyzującymi ograniczenia.
Praca w dni świąteczne – czyli kiedy?
Za pracę w niedziele i święta uważany jest czas od godziny 6.00 rano danego dnia do godziny 6.00 rano dnia następnego. Pracodawca w wewnętrznych aktach zakładowych może ustalić inny sposób liczenia godzin świątecznych. W odniesieniu do wykonywania pracy w handlu i wykonywania czynności związanych z handlem obowiązuje regulacja szczególna. Ustawa o zakazie handlu określa niedziele i święta zgodnie z ich znaczeniem kalendarzowym, czyli jako kolejne 24 godziny przypadające między godziną 24.00 w sobotę lub dzień poprzedzający święto a godziną 24.00 w niedzielę lub święto. Przepis ten ma charakter bezwzględnie obowiązujący, wobec którego pracodawcy nie mogą wprowadzać zmian.
Powyższe regulacje określają wprost w jakich okolicznościach praca w święta i niedziele jest dopuszczalna. Powierzenie pracownikowi pracy w niedziele i święta z innych powodów jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika i jako naruszenie przepisów o czasie pracy pozostaje zagrożone karą grzywny.
Obowiązki pracodawcy
Z przytoczonych przepisów wynika, że święta nie dla wszystkich są czasem odpoczynku. Zatrudnienie pracownika w dni świąteczne wiąże się z pewnymi obowiązkami pracodawcy. Pracownik podejmujący pracę w święto ma prawo do dnia wolnego w ciągu okresu rozliczeniowego. Z kolei praca w niedziele wiąże się z dniem wolnym w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli. Jeśli wykorzystanie dnia wolnego w tych okresach nie jest możliwe, powinno to nastąpić do końca okresu rozliczeniowego obowiązującego u pracodawcy.
Pracownik świadczący pracę w niedzielę, jest uprawniony do całego dnia wolnego, bez względu na to ile faktycznie godzin przepracował. Dzień wolny od pracy jest zobowiązaniem pracodawcy, że ustali w grafiku odpowiednią liczbę dni wolnych, biorąc pod uwagę liczbę niedziel w danym okresie rozliczeniowym. Niemożliwość wykorzystania dnia wolnego oznacza brak realnej możliwości udzielenia urlopu przez pracodawcę i wykorzystania go przez pracownika. Przyczyny takich okoliczności mogą wynikać z obydwu stron stosunku pracy, mogą wiązać się z przebywaniem pracownika na zwolnieniu lekarskim bądź urlopie wypoczynkowym, a z drugiej strony koniecznością utrzymania ciągłości pracy. Jeżeli również w okresie rozliczeniowym pracownik nie wykorzysta dnia wolnego, pracodawca zobowiązany jest do przyznania mu dodatkowego wynagrodzenia za każdą godzinę przepracowaną w niedziele i święto w wysokości 100% wynagrodzenia za każdą przepracowaną godzinę.
Dodatek należy się również pracownikowi, który pracował w niedzielę powyżej 8 godzin. Wówczas za 8 godzin w pierwszej kolejności nabywa prawo do dnia wolnego a za pozostałe godziny pracy do dodatku za prace w godzinach nadliczbowych.
Przykład 1.
Pani Natalia, zatrudniona na pełen etat z miesięcznym okresem rozliczeniowym pracowała w niedzielę 12 godzin. Pracodawca zobowiązany jest do udzielenia Pani Natalii w tygodniu poprzedzającym lub następującym niedziele pracującą dnia wolnego od pracy a ponadto wypłacenia mu dodatku do wynagrodzenia za 4 godziny pracy w ramach nadgodzin. Jeżeli nie było to możliwe dzień wolny powinien zostać udzielony w okresie miesiąca rozliczeniowego. Ostatecznie pracodawca może wypłacić pracownikowi dodatek za całe 12 godzin, zastrzeżeniem, że za godziny ponadwymiarowe powinien być wypłacony dodatkowy dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych.
Gdy praca niedzielna lub świąteczna stanowi pracę nadliczbową, dodatki te powinny się kumulować, co oznacza, że pracownik powinien otrzymać wynagrodzenie powiększone o dodatek w wysokości 200%.
Pracodawca, zatrudniając pracowników w niedziele, powinien pamiętać o rotacji pracowników, tak aby każdy z nich miał prawo do jednej wolnej niedzieli w ciągu czterech kolejnych tygodni pracy. Jeżeli święto przypada w niedzielę należy stosować przepisy dotyczące pracy w niedzielę.
Powyższe regulacje dotyczące dnia wolnego i dodatku do wynagrodzenia nie dotyczą pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy weekendowej. Swoistość tego systemu pracy zakłada jej świadczenie jedynie w piątki, soboty niedziele i święta. W pozostałe dni tygodnia pracownik nie świadczy pracy, zatem obowiązek udzielania mu dni wolnych w zamian za pracę w te dni byłby bezprzedmiotowy.
Dni wolne dla pracowników innych wyznań
Nie dla wszystkich dni wymienione w ustawie o dniach wolnych mają charakter świąt. Jeśli pracownik należy do kościoła albo związku religijnego, którego święta nie są traktowane jako dni wolne od pracy, może zwrócić się do pracodawcy o zwolnienie go z obowiązku wykonywania pracy w tym dniu. Z rozporządzenia Ministrów Pracy i Polityki Socjalnej oraz Edukacji Narodowej z dnia 11.03.1999 r. w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych nie będących dniami ustawowo wolnymi od pracy wynika, że pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika złożony mu co najmniej 7 dni przed zwolnieniem. Pracownik powinien odpracować ten dzień na warunkach określonych przez pracodawcę określonych nie później niż 3 dni przed dniem zwolnienia. Gdy święto przypada w określonym dniu każdego tygodnia, to pracodawca na wniosek pracownika ustala dla niego indywidualny rozkład czasu pracy.
Czy pracownik może odmówić pracy w święta?
Pracownik zobowiązany jest wykonywać swoje obowiązki sumiennie i starannie, a także stosować się do poleceń pracodawcy. Nie może zatem odmówić świadczenia pracy w zakładzie, w którym praca w niedziele i święta jest uzasadniona i spełnia wymogi ustawowe. Pracownik na takich samych zasadach jak w inne dni może wystosować do pracy wniosek o udzielenie urlopu wypoczynkowego. Pracodawca, może nie uwzględnić tego wniosku, jeżeli nieobecność etatowca skutkuje poważnymi problemami w utrzymaniu płynnego toku pracy.
W razie odmowy udzielenia urlopu pracownik, powinien stawić się do pracy. Odmowa przyjścia do pracy, a także absencja w pracy i brak usprawiedliwienia nieobecności może zostać zakwalifikowane jako ciężkie naruszenie obowiązków pracownika, uprawniające pracodawcę do rozwiązania umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia z winy zatrudnionego.
Podstawa prawna
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. z 2021 r. poz. 1162 t.j.).
- Ustawa z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1920 t.j.).
- Ustawa z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (Dz.U. z 2021 r. poz. 1891 t.j.).
- Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz.U. z 2017 r. poz. 1153 t.j.).
- Rozporządzenie Ministrów Pracy i Polityki Socjalnej oraz Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 1999 r. w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych nie będących dniami ustawowo wolnymi od pracy ( Dz.U. 1999 nr 26 poz. 235).
Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.
