Przepisy prawa pracy pozwalają na zmianę uprzednio ustalonych istotnych postanowień podjętych przez strony w ramach stosunku pracy. Celowi temu służy procedura zwana wypowiedzeniem zmieniającym. Wspomniane regulacje dość precyzyjnie normują postępowanie w tym zakresie, nie odnoszą się jednak do cofania oświadczeń woli przez pracodawcę. Czy wycofanie wypowiedzenia zmieniającego złożonego niezgodnie z prawem jest zatem dozwolone? Odpowiadamy poniżej w artykule.
Wypowiedzenie zmieniające – podstawowe informacje
Dopuszczalność oraz sposób stosowania wypowiedzenia warunków pracy i płacy, zwanego też „wypowiedzeniem zmieniającym”, określają przepisy Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (kp).
Procedura wypowiedzenia zmieniającego prowadzi do zmiany istotnych postanowień umownych – w zależności więc od reakcji pracownika następuje, po upływie określonych terminów, modyfikacja treści stosunku pracy lub rozwiązanie umowy o pracę.
Możliwość dokonania wypowiedzenia warunków pracy i płacy jest wyłącznym uprawnieniem pracodawcy – pracownik nie może skorzystać z tego postępowania. Jest to jedna z podstawowych różnic między wypowiedzeniem zmieniającym a porozumieniem w sprawie zmiany warunków zatrudnienia.
Tryb dokonania wypowiedzenia zmieniającego szczegółowo uregulowano w art. 42 § 2 i 3 kp.
Pismo pracodawcy wypowiadające warunki pracy lub płacy powinno zawierać pouczenie o możliwości złożenia do określonego terminu oświadczenia o odmowie przyjęcia nowych warunków. W razie braku takiego pouczenia, pracownik może do końca okresu wypowiedzenia złożyć oświadczenie o odmowie przyjęcia zaproponowanych warunków.
Zgodnie z art. 42 § 4 kp wypowiedzenie dotychczasowych warunków pracy lub płacy nie jest wymagane w razie powierzenia pracownikowi, w przypadkach uzasadnionych potrzebami pracodawcy, innej pracy niż określona w umowie o pracę na okres nieprzekraczający 3 miesięcy w roku kalendarzowym, jeżeli nie powoduje to obniżenia wynagrodzenia i odpowiada kwalifikacjom pracownika.
Szczególny tryb wypowiedzenia zmieniającego dotyczy pracownika objętego ochroną przedemerytalną. Jak wynika z art. 43 kp, pracodawca może wypowiedzieć warunki pracy lub płacy pracownikowi, którego dotyczy ochrona przedemerytalna, na podstawie art. 39 kp, jeżeli wypowiedzenie stało się konieczne ze względu na:
- wprowadzenie nowych zasad wynagradzania dotyczących ogółu pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy lub tej ich grupy, do której pracownik należy;
- stwierdzoną orzeczeniem lekarskim utratę zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy albo niezawinioną przez pracownika utratę uprawnień koniecznych do jej wykonywania.
Oświadczenie woli o złożeniu wypowiedzenia zmieniającego
Jak już wspomnieliśmy wcześniej, do wypowiedzenia zmieniającego stosuje się odpowiednio przepisy ogólne o wypowiedzeniu umowy o pracę. Dotyczy to także postępowania w zakresie składania oświadczeń woli. Zasadniczym problem jest jednak fakt, że Kodeks pracy nie reguluje tych zagadnień. W takiej sytuacji należy zastosować, zgodnie z przepisem odsyłającym art. 300 kp, konkretne postanowienia Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny, zwanej dalej kc.
Wypowiedzenie umowy o pracę, w tym również wypowiedzenie zmieniające, stanowi jednostronną czynność prawną, która uzyskuje rangę wiążącą z chwilą złożenia oświadczenia woli stronie stosunku pracy. W przypadku wypowiedzenia zmieniającego uprawnionym do składania oświadczeń woli jest wyłącznie pracodawca.
Do stwierdzenia tego, kiedy następuje złożenie oświadczenia woli przez pracodawcę dotyczącego wypowiedzenia warunków pracy i płacy posiłkowo jest stosowany art. 61 kc.
Kwestię uregulowaną w powyższym przepisie doprecyzowano dodatkowo w orzecznictwie Sądu Najwyższego (SN), zgodnie bowiem z wyrokiem z 20 sierpnia 1984 roku oświadczenie woli pracodawcy jest złożone pracownikowi wówczas, gdy doszło do niego w sposób umożliwiający mu zapoznanie się z jego treścią, nie zaś z chwilą przygotowania pisma zawierającego to oświadczenie (I PRN 111/84).
Cofnięcie wypowiedzenia zmieniającego złożonego niezgodnie z prawem
Przytoczony powyżej art. 61 § 1 kc zawiera, w zdaniu drugim, bardzo ważną regułę, chodzi mianowicie o skuteczność odwołania oświadczenia złożonego przez jedną ze stron stosunku prawnego. W omawianym przypadku wspomniana zasada odnosi się do oświadczenia woli pracodawcy dotyczącej wypowiedzenia warunków pracy i płacy.
Powyższą zasadę stosuje się do „zwykłego” wypowiedzenia umowy o pracę lub wypowiedzenia zmieniającego. Ponadto nie ma żadnych przeciwwskazań, aby tę regułę uwzględnić przy wypowiedzeniu zmieniającym złożonym niezgodnie z prawem.
Jeżeli jednak adresat już zapoznał się z treścią oświadczenia pracodawcy, to skuteczne cofnięcie wypowiedzenia zmieniającego, w tym złożonego niezgodnie z normami prawa, jest możliwe tylko za zgodą pracownika. Potwierdzenie takiego stanu rzeczy znalazło odzwierciedlenie także w orzecznictwie SN.
Przykład 1.
Pan Przemysław, właściciel firmy, złożył wypowiedzenie warunków pracy panu Kazimierzowi, który podlega ochronie przedemerytalnej na podstawie art. 39 kp (pracownikowi brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, przy czym okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku). Przedsiębiorca był zmuszony dokonać wypowiedzeń zmieniających kilku osobom i procedura ta objęła pana Kazimierza. Osobie w wieku przedemerytalnym można – na zasadzie wyjątku – złożyć wypowiedzenie zmieniające, jeżeli wystąpiły okoliczności wskazane w art. 43 kp. Jednak w omawianym przypadku przesłanki takie nie zaistniały. W tej sytuacji wypowiedzenie warunków pracy było złożone niezgodnie z prawem. Po otrzymaniu zawiadomienia pracodawcy pan Kazimierz zaprotestował przeciwko jego decyzji. Pan Przemysław przyznał, że omyłkowo zakwalifikowano pracownika korzystającego ze szczególnej ochrony jako objętego wypowiedzeniem zmieniającym. Pracodawca chce wycofać oświadczenie o wypowiedzeniu warunków pracy. Niezbędna jest jednak w takich warunkach zgoda pracownika na wycofanie oświadczenia woli złożonego wbrew prawu. Pan Kazimierz uznał, że doszło do zwykłej pomyłki i zaakceptował propozycję pana Przemysława na cofnięcie oświadczenia o wypowiedzeniu zmieniającym.
W ramach wypowiedzenia zmieniającego nie jest możliwa zmiana każdego elementu treści stosunku pracy, co po raz kolejny potwierdził SN. W uchwale 7 sędziów SN z 28 kwietnia 1994 roku (I PZP 52/93) uznano za niedopuszczalną zmianę rodzaju umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony na umowę na czas określony.
Przykład 2.
Pan Leopold postanowił dokonać zmian organizacyjnych w zarządzanej przez siebie firmie w związku z pogorszeniem się sytuacji ekonomicznej. W ramach tych korekt uznał za konieczne zmiany w odniesieniu do rodzaju stosowanych umów o pracę. Chodziło w tym przypadku o zmianę umów na czas nieokreślony na umowy terminowe. Biznesmen sporządził oświadczenia w tej sprawie i zastosował tryb wypowiedzenia zmieniającego. Dowiedział się jednak, że ta procedura jest niewłaściwa i za pośrednictwem kuriera wysłał pracownikom, których miały objąć zmiany, pisma anulujące jego wcześniejsze decyzje. Oświadczenia o cofnięciu wypowiedzeń zmieniających dotarły do zainteresowanych jeszcze przed dostarczeniem przez pocztę wypowiedzeń dokonanych na podstawie art. 42 kp. Odwołanie oświadczenia woli przez pana Leopolda należy zatem uznać za skuteczne.
W przypadku cofnięcia wypowiedzenia zmieniającego, w tym również złożonego niezgodnie z prawem, przepisy prawa nie zastrzegają szczególnej formy. Oświadczenie pracodawcy w tej sprawie może zatem być sformułowane na piśmie, dopuszczalne jest także ustne wyrażenie woli w przedmiocie wycofania z podjętych decyzji. W ocenie SN przedstawionej w wyroku z 8 marca 2017 roku (II PK 404/15) cofnięcie wypowiedzenia warunków pracy i płacy może mieć także dorozumiany charakter.
Wycofanie wypowiedzenia zmieniającego złożonego niezgodnie z prawem – podsumowanie
Do wypowiedzenia zmieniającego stosuje się odpowiednio przepisy ogólne o wypowiedzeniu umowy o pracę, przy czym dotyczy to także postępowania w zakresie składania oświadczeń woli. Unormowania prawa pracy nie określają jednak zasad postępowania w tym przedmiocie, odsyłając jednocześnie do postanowień Kodeksu cywilnego. Zgodnie z normami cywilnymi odwołanie oświadczenia woli, które ma być złożone innej osobie, jest skuteczne jedynie wówczas, gdy doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej – wskazana zasada znajduje zastosowanie także do wypowiedzenia warunków pracy i płacy złożonego niezgodnie z prawem. Po zapoznaniu się z treścią oświadczenia przez pracownika skutecznie można je cofnąć wyłącznie za jego zgodą, co potwierdził też Sąd Najwyższy. Dla cofnięcia wypowiedzenia zmieniającego przepisy prawa nie zastrzegają szczególnej formy, może to nastąpić, zdaniem SN, także w sposób dorozumiany.
