O wypowiedzeniu umowy o pracę z pewnością słyszała większość ludzi, nie każdy jednak wie, że instytucję tę możemy zastosować także względem umów cywilnoprawnych oraz kontraktów B2B. Czy wypowiedzenie umów cywilnych wygląda tak samo jak w ramach stosunku pracy?
Czym jest wypowiedzenie umowy?
Mianem wypowiedzenia określamy jednostronną czynność prawną zmierzającą do zakończenie trwania określonego stosunku prawnego. Jest to także zdarzenie prawne, które wiąże się z określonymi skutkami, najczęściej z przedterminowym zakończeniem trwania danej umowy.
Wypowiedzenie jest związane ze szczególnym cyklem czasu, tj. z okresem wypowiedzenia. W praktyce stanowi on okres, przez który w dalszym ciągu obowiązuje dana umowa, zaś po jego upływie ulega ona zakończeniu. Wypowiedzenie może być stosowane zarówno przy umowach zawieranych na czas określony, jak nieokreślony.
Wypowiedzenie umów cywilnych nazwanych
Zdecydowana większość umów cywilnoprawnych została uregulowana w Kodeksie cywilnym. Ustawa ta odnosi się bardzo często do konkretnych zasad normujących możliwość wypowiadania kontraktów. Jedną z naczelnych jest reguła, zgodnie z którą terminy wypowiedzenia nie mogą być skracane przez żadną czynność prawną, jeśli zostały odgórnie uregulowane przez polskiego ustawodawcę. Oczywiście takie terminy mogą być wydłużane zgodną wolą stron, ponieważ działa to wówczas z korzyścią przynajmniej dla jednego kontrahenta.
Do najpopularniejszych umów cywilnoprawnych, które w pewnym sensie zastępują umowy o pracę, należą umowa o dzieło oraz umowa zlecenie. W przypadku pierwszego zobowiązania nie istnieje tak naprawdę żaden termin jego wypowiedzenia, choć strony mogą oczywiście dokonać wspólnego rozwiązania umowy. Dopuszczalne jest także złożenie oświadczenia woli o odstąpieniu od zawartej umowy przez każdą ze stron, przy czym nie możemy traktować tego uprawnienia jako typowego wypowiedzenia.
Zupełnie inaczej przedstawia się kwestia wypowiadania umów zleceń – każda z jej stron może skorzystać z takiego uprawnienia. Zgodnie z treścią art. 746 kc dający zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie. Powinien jednak zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia; w razie odpłatnego zlecenia obowiązany jest uiścić przyjmującemu zlecenie część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom, a jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, powinien także naprawić szkodę. Przyjmujący zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie. Jednakże gdy zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, przyjmujący zlecenie jest odpowiedzialny za szkodę. Nie można zrzec się z góry uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów.
Dyspozytywny charakter art. 746 §1 kc oznacza, że skoro możliwe jest wypowiedzenie umowy zlecenia również bez ważnych powodów ze skutkiem natychmiastowym, to tym bardziej możliwe jest zastrzeżenie w umowie terminu wypowiedzenia i w takim wypadku. Wypowiedzenie takiej umowy przed upływem zastrzeżonego terminu, a więc ze skutkiem natychmiastowym, oznacza obowiązek naprawienia szkody, jaką poniósł przyjmujący zlecenie na skutek przedwczesnego wypowiedzenia, jeśli nastąpiło ono bez ważnego powodu.
Podstawowym celem normy wyrażonej w art. 746 §1 zd. drugie kc jest ochrona interesu zleceniobiorcy przez naprawienie szkody, jaką poniósł w wyniku przedterminowego zakończenia stosunku prawnego zlecenia bez ważnej przyczyny. Ustawodawca – wychodząc z założenia, że stosunek prawny zlecenia opiera się na szczególnej relacji zaufania stron – pozwala na zakończenie tej relacji z woli dającego zlecenie „w każdym czasie”, równoważąc jednocześnie interes także drugiej strony, przez umożliwienie jej uzyskania odszkodowania wówczas, gdy układ relacji stron nie stwarzał uzasadnionej podstawy do wypowiedzenia umowy.
Wypowiedzenie umów cywilnych nienazwanych
Umowy cywilnoprawne mogą przybierać formę nienazwaną, co oznacza, że ich regulacji nie odnajdziemy w żadnej polskiej ustawie. W rzeczywistości stanowią one najczęściej zlepek kilku różnych umów nazwanych, mogą stanowić także wyraz swobodnej twórczości stron kontraktu pod warunkiem, że będzie ona zgodna z obowiązującymi przepisami oraz zasadami współżycia społecznego.
Charakter umów nienazwanych powoduje, że ich strony mogą w dowolny sposób kształtować możliwość ich wcześniejszego rozwiązywania. Dopuszczalne jest zatem wprowadzanie do tego rodzaju zobowiązań możliwości ich wypowiadania. Okres wypowiedzenia w tym przypadku jest uzależniony od woli kontrahentów, nie powinien być jednak skrajnie wydłużany. O ile bowiem dopuszczalne jest wprowadzenie okresów wypowiedzenia wynoszących kilka dni, tygodni lub nawet miesięcy, o tyle stosowanie kilkuletnich będzie uznawane za naruszenie prawa – takie postanowienia są wówczas nieważne i bezskuteczne.
Okres wypowiedzenia w przypadku umów nienazwanych może być uzupełniany o inne postanowienia, np. w zakresie wdrażania dodatkowych warunków, które należy spełnić, aby można było skorzystać z tego prawa.
Przykład 1.
Marek i Jan zawarli na czas nieokreślony umowę współpracy, która łączy w sobie cechy umowy dostawy, umowy zlecenia oraz umowy menedżerskiej. Kontrahenci postanowili, że każdy z nich będzie miał prawo do wypowiedzenia umowy z zachowaniem 3-tygodniowego okresu wypowiedzenia. Dodatkowo zastrzegli, że wypowiedzenie będzie możliwe dopiero po upływie co najmniej 6 miesięcy obowiązywania tej umowy – wcześniej nie będzie takiej możliwości. Kolejnym warunkiem wypowiedzenia jest to, że jego zamiar musi być zgłoszony drugiej stronie umowy, która może zaproponować lepsze warunki współpracy w terminie 2 tygodni, a jeśli tego nie zrobi – wypowiedzenie zacznie swój bieg. Lepsze warunki mogą być przyjęte przez drugiego kontrahenta, co spowoduje, że do wypowiedzenia w ogóle nie dojdzie. Taka modyfikacja prawa do wypowiedzenia umowy nienazwanej jest dopuszczalna, ponieważ nie narusza obowiązujących reguł prawnych.
Przykład 2.
Monika i Iwona zawarły umowę współpracy, w której wprowadziły postanowienie o możliwości jej wcześniejszego wypowiedzenia z zachowaniem miesięcznego okresu wypowiedzenia. W kontrakcie znalazł się dodatkowo zapis, zgodnie z którym strona wypowiadająca umowę zobowiązuje się do zapłaty na rzecz drugiej strony kwoty w wysokości 95 000 zł tytułem odszkodowania za zerwanie zobowiązania. Taki zapis może zostać podważony jako sprzeczny z zasadami współżycia społecznego oraz obowiązującym prawem, ponieważ uzależnia prawo do wypowiedzenia umowy od konieczności zapłaty zbyt wygórowanej kwoty pieniężnej. Samo prawo do wypowiedzenia może być jednak uznane za ważne.
Wypowiedzenie kontraktów B2B
W obecnych czasach kontrakty B2B stanowią popularną alternatywę dla umów o pracę. W rzeczywistości polegają one na samozatrudnieniu osoby świadczącej określone usługi przy jednoczesnym zawarciu umowy współpracy z drugą stroną zobowiązania. Kontrakty B2B są w rzeczywistości umowami nienazwanymi, co oznacza, że możemy w nich stosować instytucję wypowiedzenia na takich samych zasadach, jak przy innych tego rodzaju umowach.
Wypowiedzenie kontraktu B2B nie jest obowiązkowe, szczególnie jeżeli umowa została zawarta na czas określony. Jeśli już jednak znajdzie się w treści takiego zobowiązania, to musi być ono zgodne z obowiązującymi przepisami oraz zasadami współżycia społecznego. Z racji tego, iż reguły rządzące wypowiedzeniem w tym przypadku są identyczne, jak w opisanych wcześniej umowach nienazwanych, nie będziemy przytaczali ich ponownie.
Wypowiedzenie umów cywilnych – podsumowanie
Wypowiedzenie przy umowach cywilnoprawnych i kontraktach B2B jest możliwe i prawnie dopuszczalne. Jest to jednostronna czynność prawna zmierzająca do przedterminowego zakończenie trwania danego zobowiązania. W przypadku umów nazwanych wypowiedzenie jest najczęściej regulowane przez przepisy kc, czasami jest nawet przez nie całkowicie zakazane. W stosunku zaś do umów nienazwanych oraz kontraktów B2B decydujące znaczenie ma tutaj wola stron – to one kształtują wypowiedzenie wedle własnych zamysłów.
