Pracownik, który jest dłużnikiem, musi się liczyć z tym, że jego wynagrodzenie zostanie pomniejszone w drodze potrącenia – zgodnie z przepisami prawa pracy. Wspomniane regulacje określają jednocześnie kwoty wolne od potrąceń z wynagrodzenia. Jaka jest wysokość kwoty wolnej od potrąceń obligatoryjnych – więcej na ten temat w artykule.
Potrącenia z wynagrodzenia za pracę – podstawa prawna
Zasady dokonywania potrąceń z wynagrodzenia zostały określone w przepisach Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, zwanej dalej kp.
Składniki podlegające odliczeniu z wynagrodzenia za pracę
Zgodnie z art. 87 § 1 kp z wynagrodzenia za pracę odlicza się:
składki na ubezpieczenia społeczne – czyli składkę emerytalną, rentową i chorobową;
zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych obejmujące także składki na ubezpieczenia zdrowotne;
wpłaty dokonywane do pracowniczego planu kapitałowego (PPK), w rozumieniu Ustawy z dnia 4 października 2018 roku o pracowniczych planach kapitałowych, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania.
Ponadto odliczeniu z wynagrodzenia za pracę podlegają, w pełnej wysokości, kwoty wypłacone pracownikowi w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia (art. 87 § 7 kp).
Wspomniana zasada dotyczy pracowników otrzymujących wynagrodzenie „z góry”, którzy po odebraniu wypłaty nie zgłaszają się do pracy. W takiej sytuacji stosuje się tryb określony w przytoczonym przepisie, w konsekwencji pracodawca może bez zgody pracownika odliczyć z wynagrodzenia kwotę za czas niewykonywania pracy.
Pracodawca może odliczyć z wynagrodzenia pracownika przysługującego w danym miesiącu kwoty wypłacone wyłącznie w poprzednim terminie płatności.
Zakres potrąceń z wynagrodzenia za pracę oraz ich kolejność
Po dokonaniu obowiązkowych odliczeń można potrącić określone przepisami należności. Oznacza to, że z wynagrodzenia za pracę – po odliczeniu składek ubezpieczeniowych i podatkowych oraz wpłat na PPK, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania – potrąceniu podlegają:
sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych przeznaczone na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych (podstawą do potrącenia w tym przypadku są m.in. prawomocne orzeczenia i ugody sądowe, akty egzekucyjne zaopatrzone w klauzulę wykonalności lub decyzje administracyjne o charakterze egzekucyjnym wydane na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji);
sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne (sumy te potrąca się w trybie postępowania egzekucyjnego na podstawie wniosku komornika po przedstawieniu tytułu wykonawczego);
zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi w celu realizacji określonych zadań wynikających ze stosunku pracy;
kary pieniężne z tytułu odpowiedzialności porządkowej pracowników określone w art. 108 kp.
Szczegółowe zasady postępowania w zakresie dokonywania potrąceń
Zgodnie z art. 87 § 3 kp potrącenia mogą być dokonywane w następujących granicach:
w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych – do wysokości 3/5 wynagrodzenia;
w przypadku egzekucji innych należności lub potrącania zaliczek pieniężnych – do wysokości 1/2 wynagrodzenia.
Analogiczne ograniczenia istnieją w przypadku zbiegu potrąceń z różnych tytułów prawnych – polega to na tym, że:
potrącenia obejmujące sumy egzekwowane na podstawie tytułów wykonawczych przeznaczone na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne oraz kwoty zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi nie mogą łącznie przekraczać 1/2 wynagrodzenia;
potrącenia wskazane wyżej w pkt 1, łącznie z potrąceniami obejmującymi kwoty egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych nie mogą w sumie przekraczać 3/5 wynagrodzenia.
Niezależnie od tych potrąceń kary pieniężne podlegają potrąceniu w granicach określonych w art. 108 § 3 kp, czyli kara pieniężna za jedno przekroczenie, jak i za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności nie może być wyższa od jednodniowego wynagrodzenia, a łącznie kary pieniężne nie mogą przewyższać 1/10 wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty po dokonaniu pozostałych potrąceń.
Przy potrąceniach z wynagrodzenia dokonanych w miesiącu, w którym pracownikowi są wypłacane składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy dłuższe niż 1 miesiąc, za podstawę przyjmuje się łączną kwotę wynagrodzenia uwzględniającą wspomniane składniki.
Wysokość kwoty wolnej od potrąceń obligatoryjnych
Potrącenia obligatoryjne to takie, w największym uproszczeniu, na których dokonanie pracownik nie musi wyrażać zgody – zalicza się do nich potrącenia:
na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych;
egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
z tytułu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi;
z tytułu kar pieniężnych nałożonych na pracownika na podstawie art. 108 kp (odpowiedzialność porządkowa).
Niezależnie od omówionych wcześniej ograniczeń dotyczących potrąceń, przepisy Kodeksu pracy zawierają regulację ochronną dotyczącą wynagrodzenia w przypadku potrąceń dokonywanych bez zgody pracownika, chodzi mianowicie o kwotę wolną od potrąceń.
Zgodnie z art. 87(1) § 1 kp wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości:
minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do PPK, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
75% wynagrodzenia określonego w pkt 1 – przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi;
90% wynagrodzenia określonego w pkt 1 – przy potrącaniu kar pieniężnych przewidzianych w art. 108 kp.
Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwoty określone powyżej ulegają zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.
Przy założeniu podstawowych kosztów uzyskania przychodów i kwoty zmniejszającej podatek dla pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy, który nie uczestniczy w PPK i nie korzysta ze zwolnień podatkowych – kwota wolna od potrąceń obligatoryjnych od 1 stycznia 2025 roku – odpowiednio:
3510,92 zł – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
2633,10 zł – przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi;
3159,83 zł – przy potrącaniu kar pieniężnych przewidzianych w art. 108 kp.
Wskazane kwoty ulegną zmianom w zależności od tego, czy pracownik jest uczestnikiem PPK oraz czy korzysta z ulg podatkowych – zgodnie z odnośnymi przepisami prawa podatkowego.
Wysokość kwoty wolnej od potrąceń obligatoryjnych – podsumowanie
Potrącenia obligatoryjne z wynagrodzenia za pracę mogą być dokonywane w granicach i kolejności, które są określone w przepisach Kodeksu pracy. Funkcję ochronną w odniesieniu do pensji pracownika pełnią unormowania dotyczące kwoty wolnej od potrąceń ustalanej na podstawie minimalnego wynagrodzenia za pracę. W przypadku jednak potrącania sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych ograniczenie w postaci kwoty wolnej od potrąceń nie obowiązuje.
