Niniejszy artykuł ma zastosowanie do zawieranych w życiu umów, które są powszechne i dotyczą bardzo różnych aspektów życia – remontów, budów, najmów mieszkania, sprzedaży towarów i usług czy też oczekiwania zapłaty za dostawę, ale też związanych ze zdrowiem, zabiegami medycznymi. Każda ze stron powinna dążyć do zabezpieczenia swojego interesu – kupujący tego, aby dostarczono mu zamówienie w sposób prawidłowy, terminowo, a sprzedawca – aby otrzymał w umówionym terminie zapłatę. To dotyczy stron innych umów. W artykule wskazane zostanie, czym jest zabezpieczenie należytego wykonania umowy i jak je ustanawiać, jakie są przykładowe zabezpieczenia, które można zastosować do różnych stosunków cywilnoprawnych.
Zasada swobody umów
Celem każdej umowy jest w skrócie to, aby obie strony się z niej wywiązały i aby nie rodziły one żadnych komplikacji – by zamawiający nie miał problemu z otrzymaniem swojego zamówienia, a przyjmujący zamówienie – aby dostał należne mu wynagrodzenie.
Jeśli obie strony są uczciwe, zależy im na wykonaniu swojej części umowy i otrzymaniu w zamian zapłaty czy zamówienia, można by się zastanowić, po co w ogóle zawierać umowę. Nawet pomiędzy przyjaciółmi czy osobami darzącym się wzajemnym szacunkiem, zaufaniem, warto spisać na piśmie choć ogólne zasady związane z umową, którą chcą między sobą zawrzeć.
Zgodnie z art. 3531 ustawy – Kodeks cywilny, strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania.
Treść lub cel tego stosunku prawnego nie mogą być jednak sprzeczne z:
- właściwością (naturą) stosunku;
- ustawą;
- zasadami współżycia społecznego.
Co do zasady zatem strony mogą dowolnie kształtować stosunek prawny, który wspólnie zawierają.
Przykład 1.
Pani Anna postanowiła kupić w prezencie dla córki ręcznie malowany obraz przedstawiający dom rodzinny. Zleciła wykonanie obrazu lokalnemu malarzowi. Nie spisali żadnej umowy. Zapłaciła mu 90% umówionej ceny w dniu zlecenia. Obraz miał być gotowy 15 kwietnia 2024 roku, jednakże gdy tego dnia pani Anna przyszła do pracowni, okazało się, że malarz jest w stanie upojenia alkoholowego, nie rozpoczął nawet malowania obrazu, lekceważył problem, mówił, że obraz namaluje później.
Bazując na tym przykładzie, wskazane zostanie, jakie kroki powinna podjąć pani Anna, aby zabezpieczyć swoje interesy związane z wykonaniem umowy przez malarza.
Zabezpieczanie roszczeń niemajątkowych
W pierwszej kolejności wskazać należy, że w umowie warto w sposób precyzyjny określić termin na wykonanie umowy – czy to namalowania obrazu, czy remontu, budowy, sprzedaży. Warto w umowie wskazać, co się stanie, jeżeli w tej dacie umowa nie zostanie zrealizowana. Najczęściej stosowana jest w takim przypadku kara umowna.
Przykład 2.
Zastrzega się, na rzecz Zamawiającego, karę umowną w wysokości 0,005% wartości wynagrodzenia określonego w § 5 ust. 1 Umowy za każdy dzień opóźnienia w dostarczeniu przedmiotu umowy, który to termin wynika z § 8 Umowy.
Gdyby pani Anna w swojej umowie zawarła taki zapis (choć ku temu najpierw musiałaby być zawarta umowa na piśmie w ogóle), to wtedy malarz musiałby jej płacić za każdy dzień opóźnienia z oddaniem dzieła. Działałoby to na niego, w zamierzeniu, mobilizująco.
Można także zastosować instytucję umownego prawa odstąpienia, z ustaleniem, że brak rozpoczęcia wykonywania dzieła do umówionego dnia może skutkować prawem do odstąpienia od umowy.
Przykład 3.
Do 15 marca 2024 roku w przypadku nierozpoczęcia wykonywania dzieła przez Przyjmującego zamówienie Zamawiająca może odstąpić od umowy, a wszystko, co strony wzajemnie świadczyły, ulega zwrotowi w terminie 3 dni od daty złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy.
Osoba, która wykonuje zamówienie na rzecz innej na podstawie umowy, może także udzielić jej gwarancji co do tego, że wykonane dzieło jest w najwyższym standardzie i taki stan będzie się utrzymywał. Powszechne są gwarancje na takie rzeczy jak okna, drzwi, meble, wyposażenie, sprzęty AGD, RTV. Udziela ich najczęściej producent, wykonawca danego przedmiotu umowy.
Przykład 4.
Wykonawca udziela Zamawiającemu gwarancji i rękojmi na przedmiot umowy na okres 24 miesięcy. Gwarancja obejmuje wymianę wszystkich niezużywalnych części, pracę i dojazd serwisu oraz wymianę części zużywalnych, jeżeli powstałe w nich wady nie są wynikiem normalnego i prawidłowego używania. Bieg terminu gwarancji rozpoczyna się w dniu następnym po odbiorze przedmiotu umowy.
Zabezpieczanie roszczeń majątkowych
Roszczenia majątkowe dotyczą zapłaty umówionej ceny – co w sytuacji, gdy osoba, która ma zapłacić, nie robi tego?
Przykład 5.
Pan Karol zajmuje się wykonywaniem drzwi zewnętrznych i wewnętrznych. Jednym z jego klientów jest pan Marek, kolega jego przyjaciela. Jako że był to znajomy, nie podpisali wcześniej umowy, a zapłata miała nastąpić kilka dni po montażu (nie ustalono nawet dokładnego terminu). Miesiąc po montażu środków nadal nie było, a pan Karol zaczął się denerwować. Pan Marek przestał odbierać telefon, dlatego niezbędne było wysyłanie mu wezwań do zapłaty. Dopiero po wezwaniu i interwencji przyjaciela pana Karola, kolegi pana Marka, udało się uzyskać pieniądze.
Co w sytuacji, gdyby przyjaciel wykonawcy drzwi nie zainterweniował? Wówczas pan Karol, który zamontował i wykonał drzwi, mógłby być stratny, a zapłaty dochodzić przez długi czas w sądzie.
W takiej sytuacji niezbędne jest stworzenie umowy dostawy drzwi, z dokładnym opisaniem, jak będą wykonywane i kiedy, a także należy opisać obowiązki kupującego w zakresie zapłaty wynagrodzenia.
Po pierwsze można wprowadzić instytucję zaliczki lub zadatku – przedpłaty, która daje wykonawcy środki choćby na zakup materiałów i częściowe wynagrodzenie. Warto zastrzec, że brak wpłaty będzie równoznaczny z rozwiązaniem umowy – wówczas wykonawca nie poniesie żadnych kosztów i nakładu pracy na zlecenie, które nie zostanie opłacone częściowo w umówionym czasie.
Przykład 6.
Na poczet wykonania umowy Zamawiający zapłaci Przyjmującemu zamówienie zaliczkę, w kwocie 30% wartości zamówienia. Po wykonaniu umowy będzie ona zaliczona na poczet wynagrodzenia. Brak wpłaty w terminie 5 dni od daty zawarcia umowy będzie równoznaczny z jej rozwiązaniem przez strony.
Inną możliwością jest zastrzeżenie odsetek maksymalnych w przypadku opóźnienia w spłacie – jest to dwukrotność odsetek ustawowych za opóźnienie, które mógłby zasądzić sąd. Takie odsetki również stanowią pewnego rodzaju mechanizm motywujący osobę zobowiązaną do zapłaty do zrobienia tego w terminie – aby nie musieć dodatkowo płacić znacznych odsetek. Wynoszą one w 2024 roku 22,5% w skali roku, więc jest to z pewnością znaczna kwota, zależna oczywiście od wysokości zobowiązania.
Przykład 7.
W przypadku opóźnienia Przyjmujący zamówienie ma prawo żądać odsetek maksymalnych od Zamawiającego.
Do zabezpieczeń roszczeń majątkowych można użyć również kaucji stosowanej przy umowach najmu i robót budowlanych.
Przykład 8.
Najemca zapłaci na rzecz wynajmującego kwotę 3000 zł tytułem kaucji w terminie 3 dni roboczych od dnia sporządzenia niniejszej umowy, gotówką do rąk Wynajmującego, tj. w dniu wydania przedmiotu umowy. Kaucja zabezpieczać będzie roszczenia Wynajmującego z tytułu opóźnień w zapłacie czynszu, innych opłat, do których uiszczania zobowiązany jest Najemca, a także roszczeń o naprawienie szkód powstałych w przedmiocie najmu z winy najemcy.
Zabezpieczenie należytego wykonania umowy - podsumowanie
Wskazane powyżej przykłady zabezpieczeń i ich zapisów umownych mają jedynie charakter przykładowy. Istnieje wiele innych możliwości, ale te wskazane powyżej są najczęściej spotykane, a ich skuteczność jest wysoka.
Celem zastrzegania zabezpieczeń w umowach jest wykonanie ich w sposób należyty. Jeśli strony są zdeterminowane do wykonania umowy, żadna z nich nie powinna mieć problemu z jej formalnym podpisaniem i wprowadzeniem do niej zabezpieczeń.
Dla każdej ze stron niechęć tej drugiej do podpisania, wprowadzenia konkretnych zapisów bez uzasadnienia, może stanowić pewnego rodzaju sygnał, że kontrahent obawia się wykonania umowy.
Warto również udać się do prawnika, choćby w celu przeanalizowania umowy lub sporządzenia wzoru, z którego będzie można korzystać przy innych podobnych umowach w przyszłości.
