Prawa i obowiązki małżonków reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Wbrew pozorom nie jest to akt prawny nieistotny dla przedsiębiorców. Skutki pominięcia przepisów prawa rodzinnego w toku zawierania przez przedsiębiorcę kontraktów mogą być bowiem daleko idące, w tym powodować nieważność transakcji. Dowiedz się czy zgoda małżonka na czynność prawną jest zawsze konieczna!
Jakie czynności wymagają zgody w myśl Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego?
Zgoda małżonka na czynność prawnąjest potrzebna do dokonania:
-
czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości;
-
czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia użytkowania wieczystego;
-
czynności prawnej prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków;
-
czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal;
-
czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego;
-
czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia przedsiębiorstwa;
-
darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.
Należy podkreślić również, że przy każdej jednostronnej czynności prawnej dotyczącej majątku wspólnego, wymaga jest zgoda małżonka na czynność prawną.
Pozostałe czynności prawne, nawet gdy dotyczą majątku wspólnego małżonków, nie wymagają dla ważności ich podjęcia zgody drugiego małżonka.
Zgoda małżonka na czynność prawną - sposób i termin na wyrażenie
Przepisy przewidują, że zgoda jednego z małżonków na dokonanie czynności przez drugiego z nich może zostać wyrażona następczo. Oznacza to, że możliwe jest potwierdzenie przez drugiego małżonka już zawartej umowy. Do momentu potwierdzenia czynność uznawana jest za niezupełną i nie wywołuje skutków prawnych.
W takim przypadku druga strona umowy ma możliwość wyznaczenia terminu na wyrażenie zgody. Dopuszcza się także żądanie wyrażenia takiej zgody bezzwłocznie. Możliwe jest również potwierdzenie umowy przez byłego małżonka pod warunkiem, że termin, o którym mowa powyżej, jeszcze nie upłynął.
Podkreślenia wymaga również fakt, że zgodnie z ogólnymi zasadami prawa cywilnego, jeżeli czynność powinna być dokonana w szczególnej formie, np. aktu notarialnego, to zgoda małżonka na czynność prawną również powinna być wyrażona w takiej formie.
Brak zgody małżonka
Brak zgody drugiego małżonka na dokonanie czynności prawnej powoduje nieważność tej czynności. Uznaje się, że taka nigdy nie została ona podjęta. Nieważna jest także czynność, której drugi małżonek nie potwierdził w terminie, który został mu wyznaczony.
Jednostronna czynność prawna
Specyficznym przypadkiem w kontekście zgody małżonka na dokonanie czynności prawnej jest zgoda na dokonanie tzw. czynności jednostronnej. Każda taka czynność, gdy dotyczy majątku wspólnego małżonków, jest nieważna, jeżeli została dokonana bez zgody współmałżonka.
Sporne jest natomiast, kiedy możemy mówić o czynności o charakterze jednostronnym. Przykładowo, w orzecznictwie wskazuje się, że:
- „(…) oddanie głosu przy podejmowaniu uchwały przez organ kolegialny osoby prawnej, lub podobnej organizacji jest jednostronną czynnością prawną – oddanie głosu tylko przez jednego z małżonków, w sytuacji kiedy prawo własności lokalu mieszkalnego i udział w nieruchomości wspólnej objęte są małżeńską wspólnością majątkową, w świetle przepisu art. 37 § 4 KRO, stanowi o nieważności tej czynności” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie – I Wydział Cywilny, z 27 kwietnia 2016 r., I ACa 1075/15);
- „Stosunek poręczenia wekslowego nie powstaje w wyniku jednostronnej czynności prawnej poręczyciela, lecz opiera się na umowie zawartej między poręczycielem a wierzycielem. (…) Nie wchodzi zatem w grę sankcja bezwzględnej nieważności, gdyż według art. 37 § 3 KRO dotyczy ona jednostronnej czynności prawnej dokonanej bez wymaganej zgody drugiego małżonka” (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna, z 23 lutego 2006 r., II CSK 129/05).
Pełnomocnictwo dla małżonka do wyrażenia zgody w imieniu drugiego małżonka
Czy powyższe zasady statuujące obowiązek wyrażenia zgody przez małżonka oznaczają, że małżonkowie za każdym razem powinni stawiać się osobiście lub osobiście wyrażać zgodę na dokonanie czynności?
Uznaje się, że wyrażanie zgody przez małżonka podlega takim samym zasadom jak każde oświadczenie woli w prawie cywilnym. Może ono zatem zostać złożone przez pełnomocnika, w tym przez samego małżonka dokonującego czynności. Konstrukcja będzie tu nieco dziwna, ponieważ małżonek 1 udzieli pełnomocnictwa małżonkowi 2 do wyrażenia w imieniu małżonka 1 zgody na dokonanie przez małżonka 2 czynności prawnej. Ten sam podmiot będzie zatem wyrażał zgodę i dokonywał czynności. Zgodnie z poglądami doktryny i orzecznictwa konstrukcja taka jest jednak dopuszczalna.
Możliwe jest także udzielenie pełnomocnictwa osobie trzeciej.
Wpływ zgody na dochodzenie roszczeń
W myśl art. 41 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.
Jeżeli natomiast małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
Oznacza to, że gdy małżonek wyrazi zgodę na dokonanie przez drugiego małżonka czynności prawnej, to wierzyciel będzie mógł uzyskać klauzulę wykonalności również przeciwko małżonkowi niebędącemu dłużnikiem i egzekwować swoją wierzytelność z majątku wspólnego małżonków. Przy czym małżonek ten nie staje się w takim wypadku dłużnikiem, a ma jedynie obowiązek znoszenia egzekucji z majątku, którego jest współwłaścicielem.
