Kiedy za długi wobec urzędu skarbowego i ZUS można pociągnąć do odpowiedzialności małżonka podatnika? Czy urząd skarbowy może ściągnąć zaległości z majątku wspólnego? Czy majątek osobisty małżonka może zostać zajęty? Jaki wpływ na długi podatkowe i wobec ZUS ma intercyza, rozwód, separacja? Wyjaśniamy zasady, jak wygląda odpowiedzialność za długi małżonka wobec urzędu skarbowego oraz ZUS?
Czym jest odpowiedzialność za długi małżonka w trakcie trwania małżeństwa?
Zgodnie z art. 26 Ordynacji podatkowej (OP) podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki. Ta sama zasada odnosi się do odpowiedzialności za zobowiązania wobec ZUS.
Co to oznacza dla osób pozostających w związkach małżeńskich? W większości małżeństw obowiązuje wspólność majątkowa. Wówczas odpowiedzialność za zaległości wobec US i ZUS obejmuje:
majątek osobisty podatnika,
majątek wspólny podatnika i jego małżonka.
Wynika to z art. 29 OP. Odpowiedzialność nie obejmuje natomiast co do zasady majątku osobistego małżonka podatnika. O wyjątku od tej zasady piszemy w dalszej części.
Dla odpowiedzialności z majątku wspólnego nie ma znaczenia to, czy małżonek podatnika zgodził się na czynności, z której wynika obowiązek zapłaty podatku lub składek ZUS. Taka zgoda ma znaczenie w przypadku zobowiązań wobec kontrahentów (z zawartych umów), ale nie w przypadku zobowiązań wobec US i ZUS.
Czy intercyza ma wpływ na odpowiedzialność za długi małżonka wobec US i ZUS?
Część małżonków decyduje się na podpisanie intercyzy. W ich małżeństwie obowiązuje rozdzielność majątkowa. Jaki wpływ ma podpisanie intercyzy na odpowiedzialność za długi małżonka podatkowe oraz wobec ZUS?
Jeśli zobowiązanie wobec US lub ZUS powstało po zawarciu intercyzy:
za zobowiązanie odpowiada tylko podatnik swoim majątkiem osobistym;
małżonek podatnika co do zasady nie odpowiada za zobowiązania wobec US i ZUS, które powstały po zawarciu intercyzy;
małżonek podatnika może odpowiadać za takie zobowiązania mimo intercyzy, jeśli stale współdziałał z podatnikiem przy wykonywaniu działalności.
Jeśli zobowiązanie wobec US lub ZUS powstało przed zawarciem intercyzy:
skutki prawne podpisania intercyzy nie odnoszą się do zobowiązań wobec US i ZUS powstałych przed jej podpisaniem;
mimo że w wyniku intercyzy majątek wspólny przestał istnieć (przedmioty majątkowe trafiły z niego do majątków osobistych małżonków), można z niego wyegzekwować zaległości powstałe przed intercyzą;
za zobowiązania odpowiada również podatnik swoim majątkiem osobistym;
małżonek podatnika może odpowiadać za takie zobowiązania mimo intercyzy, jeśli stale współdziałał z podatnikiem przy wykonywaniu działalności.
Rozwód, separacja, sądowe zniesienie wspólności majątkowej – czy mają wpływ na odpowiedzialność za długi małżonka?
Podobne skutki dla odpowiedzialności za długi wobec US i ZUS jak zawarcie intercyzy ma:
rozwód,
separacja,
sądowe zniesienie wspólności majątkowej,
ubezwłasnowolnienie małżonka.
Różnica jest taka, że następują one na podstawie orzeczenia sądu, a nie umowy w formie aktu notarialnego (jak w przypadku intercyzy).
Jeśli zobowiązanie wobec US lub ZUS powstało przed uprawomocnieniem się wyroku rozwodowego, orzeczenia separacji, sądowego zniesienia wspólności majątkowej lub ubezwłasnowolnienia:
skutki prawne rozwodu, separacji, zniesienia wspólności majątkowej, ubezwłasnowolnienia nie odnoszą się do zobowiązań wobec US i ZUS powstałych przed uprawomocnieniem się orzeczenia sądu;
mimo że w wyniku rozwodu, separacji, zniesienia wspólności lub ubezwłasnowolnienia majątek wspólny przestał istnieć (przedmioty majątkowe trafiły z niego do majątków osobistych małżonków), można z niego wyegzekwować zaległości powstałe przed rozwodem, separacją, zniesieniem wspólności lub ubezwłasnowolnieniem;
za zobowiązania odpowiada podatnik swoim majątkiem osobistym.
Co z odpowiedzialnością za długi małżonka po rozwodzie?
Zgodnie z art. 29 § 1 OP, dopóki trwa małżeństwo, za długi podatkowe i wobec ZUS odpowiada podatnik całym swoim majątkiem osobistym i całym majątkiem wspólnym małżeńskim. Nie ma tu żadnych dodatkowych warunków, nie jest potrzebna zgoda małżonka podatnika na dokonanie czynności, z którymi związany jest obowiązek zapłaty podatku.
Sytuacja zmienia się po rozwodzie. Ten małżonek, który jest podatnikiem, nadal odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania podatkowe i wobec ZUS. Chodzi tu zarówno o jego majątek osobisty, jak i przypadający mu po rozwodzie udział w majątku wspólnym (majątek wspólny jest co do zasady dzielony po połowie).
Natomiast, jak wskazuje art. 110 OP, rozwiedziony małżonek podatnika odpowiada za długi podatkowe i wobec ZUS swojego byłego ju małżonka na następujących zasadach:
tylko za długi sprzed rozwodu – odpowiada tylko za te zaległości podatkowe (i wobec ZUS), które powstały w czasie trwania wspólności majątkowej (czyli przed rozwodem);
odpowiedzialność jest ograniczona kwotowo – tylko do wysokości wartości przypadającego rozwiedzionemu małżonkowi udziału w majątku wspólnym;
wszystkimi składnikami majątku – rozwiedziony małżonek odpowiada całym swoim majątkiem, a nie tylko tymi składnikami majątku, które wchodziły do majątku wspólnego.
Przykład 1.
W trakcie trwania małżeństwa powstała zaległość podatkowa na kwotę 200 000 zł. Małżonkowie następnie się rozwiedli. Ich majątek wspólny (samochód kupiony w trakcie trwania małżeństwa, oszczędności) miał wartość 120 000 zł. Wartość udziału w tym majątku przypadająca każdemu z małżonków wynosi 60 000 zł (majątek wspólny po ustaniu wspólności majątkowej dzielony jest co do zasady po połowie). Rozwiedziony małżonek podatnika odpowiada za zaległości podatkowe do kwoty 60 000 zł (czyli do wysokości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym). Jest to jednak odpowiedzialność całym majątkiem, a nie tylko tymi składnikami majątku, które wchodziły w skład majątku wspólnego. Żeby wyegzekwować należność, można będzie zająć np. wynagrodzenie za pracę rozwiedzionego małżonka, składniki majątku nabyte jeszcze przed zawarciem małżeństwa (np. kupione wtedy mieszkanie, które nie było częścią majątku wspólnego). Obowiązuje jednak cały czas limit kwotowy – nie można od rozwiedzionego małżonka ściągnąć więcej niż wartość przypadającego mu po rozwodzie udziału w majątku wspólnym.
Jakie są zasady odpowiedzialności podatkowej członka rodziny po podpisaniu intercyzy?
Sygnalizowaliśmy już, że mimo podpisania intercyzy, możliwa jest odpowiedzialność małżonka podatnika również za te zobowiązania wobec ZUS i US, które powstały już po podpisaniu intercyzy. Taki szczególny przypadek opisany jest w art. 111 OP. Jest to odpowiedzialność całym majątkiem, a więc dotyczy też majątku osobistego małżonka. Kiedy małżonek podatnika odpowiada za zaległości całym majątkiem, a więc również swoim majątkiem osobistym?
Warunki odpowiedzialności małżonka podatnika majątkiem osobistym:
Podatnik prowadzi działalność gospodarczą.
Powstały zaległości podatkowe wynikające z tej działalności.
Zaległości powstały w okresie, w którym małżonek podatnika stale współdziałał z podatnikiem w wykonywaniu działalności.
Małżonek podatnika osiągał korzyści z działalności prowadzonej przez podatnika.
Zasady te stosuje się również do małżonków:
którzy zawarli umowę o ograniczeniu lub wyłączeniu wspólności majątkowej,
których wspólność majątkowa została zniesiona przez sąd,
pozostających w separacji.
