Przedsiębiorcy mają obowiązek zgłoszenia swojej działalności do ubezpieczenia społecznego i opłacania składek w należnej wysokości. Składki na ubezpieczenia społeczne mogą być opłacane od dowolnej kwoty wskazanej przez osobę prowadzącą działalność, nie niższej jednak od minimalnej podstawy składek określonej w przepisach. W pewnych okolicznościach możliwe jest legalne zmniejszenie podstawy wymiaru składek ZUS przedsiębiorcy – w jakich warunkach jest to dopuszczalne?
Obowiązki ubezpieczeniowe w przypadku przedsiębiorcy
Przedsiębiorca podlega ubezpieczeniom społecznym na zasadach określonych w Ustawie z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (ustawa systemowa).
Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy systemowej obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność. Ponadto osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym są objęte obowiązkowo ubezpieczeniem wypadkowym.
Jeżeli natomiast chodzi o ubezpieczenie chorobowe, to przedsiębiorcy podlegają temu ubezpieczeniu dobrowolnie – na swój wniosek (art. 11 ust. 2 ustawy systemowej).
Przedsiębiorca może być zatem objęty obowiązkiem podatkowym:
- na zasadach ogólnych, według skali podatkowej (stawka podatkowa 12% i 32%),
- na podstawie stawki liniowej (19%),
- według ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych.
Jakie jeszcze składki powinien opłacać przedsiębiorca? Obowiązek składkowy osoby prowadzącej działalność i podlegającej z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalno-rentowym dotyczy także składek na Fundusz Pracy (FP) i Fundusz Solidarnościowy (FS).
Składkę na FP i FS oblicza się w wysokości 2,45% od podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (nie stosuje się w tym przypadku ograniczenia rocznej podstawy), jeżeli wskazana podstawa w przeliczeniu na okres miesiąca stanowi co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę. W konsekwencji przedsiębiorca, który nie korzysta z żadnych ulg w opłacaniu składek ZUS, jest obowiązany opłacać składki na FP i FS, z kolei osoby prowadzące działalność objęte ulgami ich nie płacą, ponieważ podstawa wymiaru oskładkowania jest niższa niż minimalne wynagrodzenie.
Warto podkreślić, że w odniesieniu do osób prowadzących pozarolniczą działalność obowiązek opłacania składek na FP i FS nie jest wymagalny, jeżeli osiągnęły one wiek co najmniej 55 lat – dla kobiet i co najmniej 60 lat – dla mężczyzn.
Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne przedsiębiorcy
Na wstępie należy podkreślić, że przedsiębiorca – zgłaszając się do ubezpieczeń społecznych – może wybrać zadeklarowaną przez siebie kwotę stanowiącą podstawę oskładkowania. Wskazana kwota nie może być jednak niższa od ustawowego limitu.
Oznacza to, że zadeklarowana kwota nie może być niższa niż:
- 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe – w przypadku opłacania składek ZUS na ogólnych zasadach;
- 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia – jeżeli przedsiębiorca jest objęty preferencyjnymi składkami (tzw. mały ZUS).
Obecnie zatem minimalna podstawa wymiaru składek ZUS wynosi:
- 5203,80 zł – dla przedsiębiorcy, który nie korzysta z żadnych ulg składkowych;
- 1399,80 zł – dla przedsiębiorcy korzystającego z ulgi w postaci małego ZUS.
Z kolei przedsiębiorcy prowadzący działalność w mniejszym zakresie, korzystający z ulgi mały ZUS plus, uiszczają składki ubezpieczeniowe od wysokości przeciętnego miesięcznego dochodu z poprzedniego roku kalendarzowego. W takim przypadku podstawa oskładkowania nie może jednak być niższa od kwoty 30% minimalnego wynagrodzenia oraz nie może przekraczać 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia. W związku z tym dla tej grupy przedsiębiorców podstawa wymiaru składek ZUS jest ustalana w zakresie od kwoty 1399,80 zł do kwoty 5203,80 zł.
Prawo przedsiębiorcy do zmniejszenia podstawy wymiaru składek na ZUS w przypadku podlegania ubezpieczeniu przez niepełny miesiąc
Przepisy ustawy systemowej wskazują okoliczności, w których przedsiębiorca ma prawo zmniejszyć podstawę wymiaru oskładkowania.
Za miesiąc, w którym nastąpiło odpowiednio objęcie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi lub ich ustanie i jeżeli trwały one tylko przez część miesiąca, kwotę najniższej podstawy wymiaru składek zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniu.
Przykład 1.
Przedsiębiorca rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej w trakcie danego miesiąca kalendarzowego (zadeklarował kwotę 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego jako podstawę oskładkowania). W takim przypadku ma on prawo do zmniejszenia podstawy wymiaru składek na ZUS o te dni, w których nie prowadził działalności biznesowej. W takich okolicznościach kwota podstawy wymiaru składek podlega proporcjonalnemu zmniejszeniu w ten sposób, że dzieli się ją przez liczbę dni kalendarzowych danego miesiąca, a następnie mnoży przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom w tym miesiącu.
Powyższa zasada znajduje zastosowanie także wówczas, gdy osoba prowadząca działalność gospodarczą podlegała – przez część miesiąca – obowiązkowym ubezpieczeniom na podstawie innego tytułu.
Zmniejszenie podstawy wymiaru w razie niezdolności do pracy przedsiębiorcy uprawnionego do zasiłku chorobowego
Proporcjonalne zmniejszenie podstawy wymiaru składek ZUS, w tym również składek na FP i FS, może dojść do skutku także wówczas, gdy przedsiębiorca przez część miesiąca jest niezdolny do pracy. Może to jednak nastąpić jedynie, jeżeli przedsiębiorca spełnia warunki do przyznania zasiłku chorobowego (z ubezpieczenia chorobowego lub ubezpieczenia wypadkowego).
Przykład 2.
Przedsiębiorca prowadzi działalność gospodarczą na ogólnych zasadach z zadeklarowaną podstawą wymiaru składek ZUS w wysokości 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Osoba ta przystąpiła dobrowolnie do ubezpieczenia chorobowego, w związku z czym spełnia warunki do przyznania jej zasiłku chorobowego. W trakcie danego miesiąca kalendarzowego przedsiębiorca zachorował. W takiej sytuacji podstawa oskładkowania może zostać zmniejszona proporcjonalnie — w ten sposób, że:
- dzieli się ją przez liczbę dni miesiąca, w których przedsiębiorca był niezdolny do pracy, a następnie
- mnoży przez liczbę dni w miesiącu kalendarzowym, za które przedsiębiorcy nie przysługiwał zasiłek chorobowy.
Warto ponadto nadmienić, że sam fakt przebywania przedsiębiorcy na zwolnieniu lekarskim nie stanowi przesłanki do zmniejszania podstawy wymiaru składek ZUS – decydujące znaczenie ma to, czy ubezpieczony spełnia warunki do przyznania zasiłku.
Zadeklarowanie wyższej kwoty niż minimalna do ustalenia podstawy składek ZUS a pomniejszenie tej podstawy
Jak już wspomnieliśmy, przedsiębiorca może zadeklarować dowolną kwotę do ustalenia podstawy wymiaru składek ZUS, jedynym ograniczeniem są minimalne limity ustawowe.
Czy wskazanie wyższej niż minimum kwoty stanowiącej podstawę oskładkowania spowoduje brak możliwości zmniejszenia podstawy wymiaru składek np. w razie niezdolności przedsiębiorcy do pracy przy zachowaniu prawa do zasiłku chorobowego? Zgodnie ze stanowiskiem ZUS jest to dopuszczalne, przy czym przedsiębiorca może dokonać korekty podstawy wymiaru wyłącznie w zakresie minimalnej obowiązującej podstawy oskładkowania, czyli odpowiednio:
- 5203,80 zł (60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego),
- 1399,80 zł (30% kwoty minimalnego wynagrodzenia).
W takim przypadku należy przeprowadzić określone działania obliczeniowe (patrz: przykład).
Przykład 3.
Przedsiębiorca prowadzi działalność objętą preferencją składkową (30% kwoty minimalnego wynagrodzenia), przy czym zadeklarował kwotę wyższą. W danym miesiącu kalendarzowym był niezdolny do pracy i spełniał jednocześnie warunki do przyznania zasiłku z tytułu choroby. W takim przypadku należy postąpić według następującej procedury:
- podzielić kwotę minimalnej miesięcznej podstawy wymiaru przez liczbę dni kalendarzowych danego miesiąca (bez stosowania zaokrąglenia);
- otrzymany w powyższy sposób rezultat dzielenia pomnożyć przez liczbę dni ubezpieczenia, czyli dni, za które nie przysługiwał zasiłek (wynik podlega zaokrągleniu do pełnych groszy według zasady matematycznej);
- do uzyskanej kwoty należy dodać różnicę pomiędzy zadeklarowaną podstawą wymiaru składek a minimalną podstawą (przed pomniejszeniem).
Zmniejszenie podstawy wymiaru składek zus przedsiębiorcy — podsumowanie
Przedsiębiorca może pomniejszyć podstawę składek na ubezpieczenia społeczne, jeżeli w trakcie miesiąca rozpoczął lub zakończył działalność gospodarczą. Zmniejszenie podstawy wymiaru składek ZUS może dojść do skutku również, gdy przedsiębiorca przez część miesiąca jest niezdolny do pracy, przy czym musi spełniać warunki do przyznania zasiłku. W razie zadeklarowania wyższej niż minimalna kwoty stanowiącej podstawę oskładkowania przedsiębiorca może dokonać korekty podstawy wymiaru, ale wyłącznie w zakresie minimalnej ustawowej podstawy.
