Ubezwłasnowolnienie jest stanem, który może dotyczyć tak naprawdę każdego człowieka. Czy prowadzenie działalności gospodarczej wyklucza jednak możliwość objęcia ubezwłasnowolnieniem przedsiębiorcy? Co się stanie, gdy wniosek o ubezwłasnowolnienie przedsiębiorcy zostanie złożony?
Czym jest ubezwłasnowolnienie?
Polskie prawo rozróżnia 2 rodzaje ubezwłasnowolnienia – częściowe i całkowite. Zgodnie z treścią art. 13 Kodeksu cywilnego osoba, która ukończyła 13 lat, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską. Z kolei art. 16 kc stanowi, że osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.
Ubezwłasnowolnienie jest tak naprawdę sposobem na ograniczenie lub całkowite pozbawienie kogoś zdolności do czynności prawnych. Ubezwłasnowolniony może podejmować skuteczne działania tylko przez oficjalnie wyznaczonego opiekuna albo kuratora. Ubezwłasnowolnienie wymaga wydania orzeczenia przez właściwy sąd, nie powstaje więc wskutek żadnej decyzji administracyjnej. Ubezwłasnowolnienie nie jest stosowane w celu prawnego skrępowania danej osoby, lecz jej ochrony przed negatywnymi następstwami jej działań. W praktyce dotyczy przede wszystkim osób starszych, schorowanych i z niepełnosprawnościami, których samodzielne działania mogłyby prowadzić do poważnych i nieodwracalnych skutków prawnych.
Wyrok SA w Poznaniu z 29 lipca 2022 roku (sygn. akt I ACa 279/22):
„Postępowanie o ubezwłasnowolnienie ze swojej natury prowadzi do ingerencji w dobra osobiste uczestnika postępowania, co do którego bada się zaistnienie przesłanek z art. 16 KC i art. 13 KC. Wymaga to nie tylko przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych psychologów i psychiatrów, ale także zadawania stronie takich pytań, które pozwolą na ustalenie, czy orzeczenie ubezwłasnowolnienia jest uzasadnione również w kontekście przesłanki ochrony jej dobra i słusznych interesów. Częstokroć dotyczą one sfery prywatności lub intymności, a także negatywnych przeżyć i emocji. Wiążą się jednak ze sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości przez sądy i sędziów, a przez to, zważywszy na cele tej funkcji, nie mogą per se prowadzić do odpowiedzialności cywilnoprawnej z tytułu naruszenia dóbr osobistych, albowiem nie są one bezprawne”.
Czy przedsiębiorca może zostać ubezwłasnowolniony?
Polskie prawo nie uzależnia możliwości ubezwłasnowolnienia danej osoby od tego, czy prowadzi ona działalność gospodarczą. Dopuszczalne jest więc zainicjowanie postępowania sądowego w przedmiocie ubezwłasnowolnienia przedsiębiorcy. Rodzaj i zakres prowadzonej działalności nie ma tutaj znaczenia, podobnie zresztą jak czas trwania danej firmy i jej forma prawna. Przedsiębiorca może zostać ubezwłasnowolniony i jeśli to nastąpi, mówimy wówczas o ubezwłasnowolnieniu osoby fizycznej jako całości, nie zaś o ubezwłasnowolnieniu podmiotu gospodarczego. Przedsiębiorstwa będące osobami prawnymi nie mogą zostać ubezwłasnowolnione, ponieważ nie są ludźmi. Brak możliwości prawidłowego prowadzenia działalności gospodarczej może być istotną przesłanką dla sądu, jeśli chodzi o możliwość ubezwłasnowolnienia przedsiębiorcy. Musi jednak zawsze pozostawać w związku z innymi aspektami danej osoby, głównie zdrowotnymi.
Przykład 1.
Pan Jan od kilku lat prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą. Firma przynosi bardzo duże zyski, co nie podoba się jego siostrze – pani Amelii. Kobieta chce przejąć przedsiębiorstwo brata na własność i czerpać zyski z jego dotychczasowej pracy. Postanowiła złożyć do sądu wniosek o ubezwłasnowolnienie pana Jana, powołując się na jego wiek. Zdaniem pani Amelii ubezwłasnowolnienie brata jest konieczne, ponieważ przedsiębiorca w pewnym wieku nie ma już sił na efektywne prowadzenie biznesu. Ostatecznie więc przedsiębiorstwo albo będzie generowało mniejsze zyski, albo trzeba je będzie zamknąć. Czy sąd przyjmie wniosek o ubezwłasnowolnienie przedsiębiorcy z tego powodu?
Nie, ponieważ nie zostały spełnione żadne przesłanki zdrowotne, które decydowałyby o ubezwłasnowolnieniu pana Jana. Wniosek powinien zostać oddalony.
Przykład 2.
Pani Aleksandra prowadziła małą firmę rodzinną. Wskutek poważnego wypadku została uznana za całkowicie niezdolną do pracy. Jej mąż wystąpił z wnioskiem do sądu o jej ubezwłasnowolnienie, wskazując, że nie jest ona w stanie samodzielnie podejmować żadnych decyzji. Wypadek, który przeszła, spowodował trwałe uszkodzenia w psychice kobiety. Wnioskodawca podkreślił także, że chciałby przejąć rodzinną firmę, aby nie trzeba było jej zamykać i zwalniać pracowników. Czy sąd przyjmie wniosek o ubezwłasnowolnienie przedsiębiorcy z tego powodu?
Tak, ponieważ istnieją przesłanki zdrowotne uzasadniające orzeczenie ubezwłasnowolnienia pani Aleksandry.
Ubezwłasnowolnienie przedsiębiorcy - skutki
Jeśli osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą zostanie ubezwłasnowolniona, rodzi to ważne skutki prawne. Przede wszystkim od tej pory ubezwłasnowolniony jest ograniczony w zakresie samodzielnego podejmowania decyzji dotyczących swojej osoby i majątku. W przypadku przedsiębiorców ma to szczególne znaczenie, ponieważ prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z koniecznością podpisywania szeregu różnych dokumentów, w tym umów cywilnoprawnych. Od chwili uprawomocnienia się orzeczenia ustanawiającego ubezwłasnowolnienie dana osoba jest albo całkowicie pozbawiona zdolności do czynności prawnych, albo znacząco ograniczona w tej zdolności. Ubezwłasnowolnienie przedsiębiorcy nie pozbawia go tego statusu, nie powoduje też, że dana osoba nie może być podmiotem praw i obowiązków. Skutkuje natomiast tym, że nabycie praw lub obowiązków może zostać przeprowadzone wyłącznie przy pomocy ustanowionego opiekuna albo kuratora. W przypadku ubezwłasnowolnionego przedsiębiorcy wszelkie umowy związane z prowadzeniem firmy muszą być więc podpisane przez jego opiekuna lub kuratora. W praktyce takimi osobami są najczęściej jego bliscy – małżonek, dzieci lub rodzice. Pamiętajmy także, że umowy podpisane do czasu prawomocnego ubezwłasnowolnienia przedsiębiorcy pozostają w mocy, sam fakt ubezwłasnowolnienia nie powoduje bowiem ich rozwiązania. Podobnie będzie także z ogólną działalnością firmy, ona również nie musi być zakończona z powodu ubezwłasnowolnienia jej właściciela.
Przykład 3.
Pani Iwona prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą. W maju 2024 roku została ubezwłasnowolniona przez sąd. Wcześniej, w marcu 2024 roku, podpisała jednak 5-letni kontrakt z ważnym kontrahentem. Czy ubezwłasnowolnienie pani Iwony będzie skutkowało unieważnieniem umowy?
Nie, choć realizacja obowiązków umownych może wiązać się z koniecznością działania opiekuna albo kuratora ustanowionego dla kobiety.
Przykład 4.
Pan Maciej jest przedsiębiorcą zatrudniającym 10 osób, który na początku 2025 roku został prawomocnie ubezwłasnowolniony. Sąd wyznaczył dla niego opiekuna, którym został jego brat – pan Mateusz. Opiekun zobowiązał się do dalszego prowadzenia firmy brata, choć oficjalnie dane przedsiębiorstwa nie uległy żadnej zmianie. Czy umowy o pracę z zatrudnionymi pozostają ważne?
Tak, pan Mateusz nie musi wypowiadać obowiązujących umów, ponieważ zostały one zawarte jeszcze wtedy, gdy pan Maciej nie był ubezwłasnowolniony. Jeśli jednak pojawi się konieczność rozwiązania którejkolwiek z umów o pracę lub zawarcia umowy z nowym pracownikiem, wówczas takiej czynności musi dokonać pan Mateusz jako wyznaczony opiekun pana Macieja.
Ubezwłasnowolnienie przedsiębiorcy - podsumowanie
Ubezwłasnowolnienie przedsiębiorcy nie skutkuje automatycznym zamknięciem firmy, choć oczywiście jest to możliwe. Opiekun lub kurator nie ma bowiem obowiązku dalszego prowadzenia działalności gospodarczej ubezwłasnowolnionego. Jeśli zechce zamknąć firmę, to będzie mógł to zrobić, choć oczywiście będzie to wymagało od niego dopełnienia wszystkich niezbędnych formalności, np. rozwiązania umów o pracę ze wszystkimi zatrudnionymi. Jeśli przedsiębiorstwo będzie jednak prowadzonej dalej, to wszelkie obowiązki natury formalnej będą spoczywać od tej pory nie na ubezwłasnowolnionym, lecz na opiekunie albo kuratorze. Nie oznacza to jednak wejścia takiej osoby na miejsce ubezwłasnowolnionego przedsiębiorcy.
Polecamy:
