Praca a choroba psychiczna pracownika – czy pracodawca może zwolnić?

Choroby psychiczne są powszechnym problemem, który może mieć znaczący wpływ na życie zawodowe. Osoby z chorobami psychicznymi doświadczają trudności w wykonywaniu obowiązków służbowych, co może prowadzić do absencji chorobowej, pogorszenia relacji ze współpracownikami i przełożonymi oraz obniżenia efektywności pracy. Czy jednak choroba psychiczna pracownika może być powodem zwolnienia? W artykule wyjaśniamy szczegóły. 

Rodzaje chorób psychicznych 

Choroby psychiczne to zaburzenia funkcjonowania psychicznego, które wpływają na myśli, uczucia i zachowanie. Mogą one powodować znaczne trudności w codziennym życiu, w pracy, szkole, relacjach z innymi i w innych obszarach. Do najczęściej występujących chorób psychicznych należą:

• Zaburzenia lękowe: charakteryzują się nadmiernym strachem lub lękiem, który może utrudniać codzienne funkcjonowanie. Do najczęstszych zaburzeń lękowych należą np.:
• lęk napadowy,
• zespół stresu pourazowego,
• zaburzenie obsesyjno-kompulsywne;
• Zaburzenia odżywiania: charakteryzują się zaburzonym postrzeganiem własnego ciała i nieprawidłowymi zachowaniami związanymi z jedzeniem. Do najczęstszych zaburzeń odżywiania należą np.:
• anoreksja,
• bulimia;
• Zaburzenia osobowości: charakteryzują się trwałymi wzorcami myślenia, odczuwania i zachowania, które powodują znaczne trudności w codziennym funkcjonowaniu. Do najczęstszych zaburzeń osobowości należy np. osobowość borderline;
• Zaburzenia nastroju: charakteryzują się obniżeniem lub podwyższeniem nastroju, które utrudnia codzienne funkcjonowanie. Do najczęstszych zaburzeń nastroju należą np.:
• depresja,
• choroba afektywna dwubiegunowa;
• Zaburzenia psychotyczne: charakteryzują się zaburzeniami w myśleniu, postrzeganiu i zachowaniu. Do najczęstszych zaburzeń psychotycznych należą np.:
• schizofrenia,
• zaburzenie urojeniowe,
• zaburzenie schizoafektywne.

Większość osób z chorobami psychicznymi może prowadzić normalne i pełne życie. Dzięki odpowiedniemu leczeniu i psychoterapii możliwe jest znaczne złagodzenie objawów i poprawa jakości życia.

Czy choroba psychiczna pracownika wyklucza go z pracy?

Zaburzenie lub choroba psychiczna nie może stanowić podstawy do dyskryminacji w zatrudnieniu. Pracodawca nie może odmówić zatrudnienia osoby z zaburzeniem psychicznym, jeśli jest ona w stanie wykonywać pracę na danym stanowisku. Wynika to wprost z artykułu 18.3a § 5 pkt 2 Kodeksu pracy, który stanowi, że dyskryminacją jest „niepożądane zachowanie, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności pracownika i stworzenie wobec niego zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery (molestowanie)”. Oznacza to, że pracodawca nie może:

• zadawać pracownikowi pytań o jego zdrowie psychiczne, które nie są związane z wykonywaniem pracy;
• kierować pracownika na dodatkowe badania lekarskie, jeśli jego stan zdrowia jest stabilny i nie wpływa negatywnie na wykonywanie pracy;
• odsuwać pracownika od wykonywania obowiązków służbowych, jeśli jego choroba psychiczna nie zagraża zdrowiu lub życiu innych osób.

Ingerowanie w sferę zdrowia psychicznego pracownika może zostać uznane za naruszenie zasady poszanowania jego godności i innych dóbr osobistych, molestowanie lub mobbing.

Pracodawca może jednak odsunąć pracownika od wykonywania obowiązków służbowych, jeśli choroba psychiczna destabilizuje jego zachowanie i stwarza zagrożenie dla jego zdrowia lub życia, a także dla zdrowia lub życia innych osób. 

Co może zrobić pracodawca?

Jak już wspomniano, pracodawca może podjąć pewne działania, jeśli podejrzewa, że pracownik może cierpieć na chorobę psychiczną. Jednak muszą one być zgodne z prawem i nie mogą naruszać godności pracownika.

W przypadku podejrzenia choroby psychicznej jednego z pracowników pracodawca może stanąć przed dylematem, jak postępować, aby spełnić swój obowiązek, a jednocześnie nie naruszyć praw pracownika. Zgodnie z art. 207 kp pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz kształtować w zakładzie zasady współżycia społecznego.

Jeśli więc pracodawca ma uzasadnione podejrzenie, że pracownik cierpi na chorobę psychiczną, która może stanowić zagrożenie dla zdrowia lub życia innych pracowników lub dla samego pracownika, ma możliwość skierowania go do lekarza medycyny pracy. Lekarz medycyny pracy może wysłać pracownika na dodatkowe badania, a nawet na konsultację psychiatryczną.

Czy pracodawca może zwolnić pracownika z powodu choroby psychicznej?

Zgodnie z art. 183a § 1 kp dyskryminacją w zatrudnieniu jest działanie lub zaniechanie polegające na naruszeniu zasady równego traktowania w zatrudnieniu.

Pracodawca nie może zwolnić pracownika z powodu jego choroby psychicznej, jeśli choroba ta nie wpływa na wykonywanie przez niego pracy. Zwolnienie pracownika z powodu choroby psychicznej, która nie wpływa na wykonywanie pracy, stanowi dyskryminację ze względu na stan zdrowia.

Jeśli jednak choroba psychiczna pracownika uniemożliwia mu wykonywanie pracy, pracodawca może rozwiązać z nim umowę o pracę. W takim przypadku pracodawca musi wykazać, że choroba psychiczna pracownika uniemożliwia mu wykonywanie pracy na danym stanowisku. Potwierdza to wyrok z 16 grudnia 1999 roku (I PKN 469/99), gdzie wskazano, że jeśli pracodawca stwierdzi, że stan zdrowia pracownika uniemożliwia mu wykonywanie obowiązków wynikających z jego stanowiska pracy, może go zwolnić. Co więcej, przeciwwskazanie lekarskie może dotyczyć wykonywania któregokolwiek obowiązku, nawet jeśli jest to tylko jeden z wielu obowiązków należących do zakresu czynności pracownika.

Jednak nie zawsze zwolnienie w trybie natychmiastowym będzie możliwe. Potwierdza to wyrok z 10 marca 2015 roku (II PK 105/14), gdzie stwierdzono, że pracodawca nie może rozwiązać umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika, jeśli pracownik nie miał możliwości ponoszenia odpowiedzialności za swoje czyny, np. był w stanie niepoczytalności wywołanej chorobą. Sąd Najwyższy w omawianym wyroku stwierdził, że konieczną przesłanką zastosowania dyscyplinarki jest wina pracownika. W pojęciu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych mieści się wina umyślna oraz rażące niedbalstwo. Niepoczytalność pracownika wyłącza możliwość przypisania mu winy, a tym samym uniemożliwia zastosowanie art. 52 § 1 pkt 1 kp.

Ważne jest więc, aby pracodawca postępował w takiej sytuacji z wyczuciem i empatią. Powinien pamiętać, że choroba psychiczna to poważny problem, który może mieć znaczący wpływ na życie pracownika. Pracodawca powinien zrobić wszystko, aby pomóc pracownikowi w uzyskaniu pomocy, jednocześnie nie naruszając jego godności.

Szczególne grupy pracownicze

Pracownicy zatrudnieni na niektórych stanowiskach, ze względu na specyfikę swojej pracy, mają szczególne obowiązki wynikające z przepisów prawa. Należą do nich m.in. nauczyciele mianowani, funkcjonariusze Policji, Straży Granicznej oraz kwalifikowani pracownicy ochrony.

Pracownicy zatrudnieni na ww. stanowiskach o szczególnych wymaganiach muszą liczyć się z tym, że będą podlegać badaniom lekarskim i psychologicznym w celu zapewnienia bezpieczeństwa ich samych, jak i innych osób. Badania te są przeprowadzane w celu określenia stanu zdrowia oraz ustalenia zdolności fizycznej i psychicznej do wykonywania pracy na danym stanowisku.

Pracodawca nie może jednak samodzielnie diagnozować pracownika. W przypadku podejrzenia choroby psychicznej pracownik powinien zostać skierowany na konsultację do lekarza specjalisty.

Podsumowanie - choroba psychiczna pracownika

Z jednej strony choroba psychiczna nie może być powodem dyskryminacji w zatrudnieniu. Z drugiej strony pracodawca ma obowiązek zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy, a w niektórych przypadkach choroba psychiczna pracownika może stanowić zagrożenie dla zdrowia lub życia innych pracowników lub samego pracownika. W takich przypadkach pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę, jednak musi mieć na to uzasadnione podstawy. Nie może on wypowiedzieć umowy wyłącznie z powodu choroby psychicznej pracownika. Pracodawca musi udowodnić, że choroba psychiczna pracownika stanowi rzeczywiste zagrożenie dla bezpieczeństwa pracy. W tym celu może zlecić pracownikowi badanie lekarskie, które potwierdzi lub wykluczy istnienie przeciwwskazań do wykonywania danego zawodu.