Jedną ze spraw budzących u krajowych pracodawców zainteresowanie jest praca cudzoziemca bez ważnego paszportu. Wątpliwości w tej kwestii dotyczą przede wszystkim — ze względu na znaczną liczbę potencjalnych pracowników — obywateli Ukrainy, a także obywateli Białorusi. Jakie są formalne uwarunkowania w tym zakresie oraz jakie jest stanowisko Państwowej Inspekcji Pracy (PIP) – piszemy na ten temat w artykule.
Warunki legalnego zatrudnienia obywatela Ukrainy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej — najważniejsze informacje
Praca cudzoziemca bez ważnego paszportu w Rzeczypospolitej Polskiej (RP) ma uniwersalny charakter, jednak ze względu na specyfikę krajowego rynku pracy warto skoncentrować się na legalności zatrudnienia w Polsce obywateli Ukrainy.
Oznacza to więc, że na terytorium RP może pracować obywatel Ukrainy, który:
- przebywa legalnie w RP i ma ważny tytuł pobytowy, albo
- przybył legalnie na terytorium RP z Ukrainy — w okresie od 24 lutego 2022 roku, w związku z działaniami zbrojnymi na terytorium Ukrainy i deklaruje zamiar pozostania w Polsce.
Obywatel Ukrainy może zostać zatrudniony zarówno na podstawie umowy o pracę, jak i umowy cywilnoprawnej.
Dokument pobytowy, który uprawnia do pobytu na terytorium RP lub innego państwa Unii Europejskiej (UE), to m.in.:
- zezwolenie na pobyt stały,
- zezwolenie na pobyt czasowy,
- paszport w przypadku wjazdu i pobytu na terytorium RP w ruchu bezwizowym,
- zaświadczenie o korzystaniu z ochrony czasowej wydane przez Urząd do Spraw Cudzoziemców.
Obywatele Ukrainy, którzy przybyli na terytorium RP w związku z konfliktem zbrojnym w okresie od 24 lutego 2022 roku, korzystają w Polsce z ochrony czasowej wyłącznie wówczas, gdy:
- nie korzystają z takiej ochrony na terenie innego państwa członkowskiego UE przyznanej w związku z działaniami zbrojnymi na terytorium Ukrainy;
- nie mają innego tytułu pobytowego, np. statusu uchodźcy lub zezwolenia na pobyt.
Aktualnie pobyt obywateli Ukrainy na terytorium RP jest legalny do 30 września 2025 roku.
Należy dodać, że obywatel Ukrainy, który przybył na terytorium RP z Ukrainy w okresie od 24 lutego 2022 roku (w związku z działaniami zbrojnymi) i korzysta z ochrony czasowej, utraci prawo legalnego pobytu, jeżeli wyjedzie z Polski na dłużej niż 1 miesiąc. Nie dotyczy to jednak osób skierowanych do wykonywania pracy lub usług poza granicami RP przez podmioty prowadzące działalność na terytorium Polski.
Obywatele Ukrainy, którzy przybyli do Polski w okresie od 24 lutego 2022 roku w związku z konfliktem zbrojnym i chcą legalnie przebywać w RP, powinni uzyskać stempel w paszporcie lub innym dokumencie podróży, umieszczony przez polską Straż Graniczną (SG). Stempel SG potwierdza legalne przekroczenie granicy wraz ze wskazaniem daty.
Ponadto obywatel Ukrainy, niezwłocznie po przybyciu do RP, musi osobiście złożyć wniosek w sprawie nadania numeru PESEL w siedzibie organu wykonawczego gminy.
Pracodawca może zatrudnić obywatela Ukrainy zgodnie z prawem, o ile jego pobyt na terytorium RP jest legalny.
W tym celu należy w ciągu 7 dni od daty podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy poinformować powiatowy urząd pracy (pup) – właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania pracodawcy.
Powyższe postępowanie odnosi się zarówno do obywateli Ukrainy, którzy wjechali do Polski od 24 lutego 2022 roku (w związku z działaniami wojennymi) lub później, jak i osób, które przebywają legalnie w RP na innej podstawie.
Jednocześnie należy pamiętać o następujących uwarunkowaniach:
- jeżeli obywatel Ukrainy przybył na terytorium RP w okresie od 24 lutego 2022 roku w związku z działaniami zbrojnymi i jego pobyt w Polsce został uznany za legalny, to jego pracę można zalegalizować wyłącznie na podstawie powiadomienia o podjęciu przez niego pracy. Nie można natomiast zatrudnić takiej osoby w inny sposób, np. na podstawie oświadczenia pracodawcy o powierzeniu pracy;
- jeżeli obywatel Ukrainy ma tytuł do legalnego pobytu w RP (np. ważną wizę lub zezwolenie na pobyt), może zostać zatrudniony zarówno na podstawie powiadomienia, oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi, jak i zezwolenia na pracę cudzoziemca.
Legalność pobytu cudzoziemca na terytorium RP w rozumieniu przepisów ustawy o cudzoziemcach
Zgodnie z powszechnie obowiązującymi zasadami cudzoziemiec w okresie pobytu na terytorium RP jest obowiązany mieć ważny dokument podróży oraz dokumenty uprawniające go do pobytu na terytorium RP, jeżeli są wymagane (art. 288 Ustawy z dnia 12 grudnia 2013 roku o cudzoziemcach).
Stanowisko PIP w sprawie możliwości powierzenia pracy cudzoziemcowi bez ważnego paszportu
Mając na względzie przepisy ustawy o cudzoziemcach oraz skomplikowaną sytuację prawną dotyczącą w szczególności obywateli Ukrainy, PIP zajęła stanowisko w przedmiotowej sprawie.
Jak wyjaśniono w tym stanowisku, z punktu widzenia kontroli prowadzonych przez PIP posiadanie przez cudzoziemca ważnego dokumentu pobytowego (także w przypadku gdy obywatel Ukrainy korzysta z przedłużenia legalności pobytu na terytorium Polski z mocy prawa – do 30 września 2025 roku), czyli np.:
- wizy;
- zezwolenia na pobyt czasowy (karty pobytu);
- pobytu w ramach ruchu bezwizowego;
- dokumentów potwierdzających, że obywatel Ukrainy przybył na terytorium RP z Ukrainy w związku z działaniami zbrojnymi prowadzonymi na terytorium tego państwa, tj.:
- umieszczonej przez funkcjonariusza SG w trakcie kontroli granicznej pieczęci w paszporcie, potwierdzającej przekroczenie granicy RP w okresie od 24 lutego 2022 roku,
- numeru PESEL ze statusem UKR,
- dokumentu elektronicznego diia.pl w aplikacji mobilnej mObywatel;
- oraz posiadania jednocześnie powiadomienia, oświadczenia lub zezwolenia na pracę
– stanowi wystarczającą podstawę do uznania pracy wykonywanej przez cudzoziemca, jak również powierzenia mu pracy za legalne.
W omawianym stanowisku PIP zwrócono równocześnie uwagę na to, że kwestia posiadania przez cudzoziemca paszportu, którego okres ważności upłynął, nie jest bezpośrednio objęta kompetencjami PIP — jak już wspomniano, sprawy te leżą w gestii SG i Policji na podstawie upoważnienia określonego w ustawie o cudzoziemcach.
PIP jest natomiast instytucją powołaną do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej — podsumowano w cytowanym stanowisku.
Należy także podkreślić, że nie funkcjonuje w krajowym prawodawstwie przepis, który zobowiązuje pracodawcę do sprawdzania terminu ważności paszportu cudzoziemca przed powierzeniem mu pracy.
Pracodawca ma jednak obowiązek weryfikacji dokumentu uprawniającego cudzoziemca do legalnego pobytu na terytorium RP, jeżeli zamierza zatrudnić taką osobę.
Praca cudzoziemca bez ważnego paszportu — podsumowanie
Zatrudnienie cudzoziemca, którego paszport utracił ważność, rodzi obawy u przedsiębiorców zamierzających skorzystać z pracy osób spoza Polski. Dotyczy to zwłaszcza obywateli Ukrainy, których sytuacja wynikająca z toczącego się konfliktu zbrojnego na terytorium ich państwa jest szczególnie skomplikowana. W kwestii możliwości zatrudnienia obywateli Ukrainy oraz wymaganych do tego dokumentów stanowisko zajęła Państwowa Inspekcja Pracy. Argumenty przedstawione przez ten organ mogą się okazać pomocne zarówno dla pracodawców, jak i przyszłych pracowników.
