W Polsce możliwe jest zatrudnianie cudzoziemców, choć w niektórych przypadkach może to wiązać się z koniecznością dopełnienia kilku ważnych formalności. Dotyczy to zwłaszcza osób, które chcą pracować w naszym kraju i pochodzą spoza terytorium UE. Jednak co w sytuacji, gdy pracodawca zatrudni taką osobę bez wymaganych dokumentów? Co grozi za nielegalne zatrudnienie cudzoziemca? Dowiedz się z tego artykułu.
Zatrudnienie cudzoziemca
Jeśli pracodawca chciałby zatrudnić obywatela innego kraju, w pierwszej kolejności musi sprawdzić, czy nie pochodzi on z państwa UE, Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo Szwajcarii. W tych przypadkach nawiązanie stosunku pracy nie wymaga w zasadzie podejmowania żadnych dodatkowych czynności, ponieważ nasze prawo pracy traktuje obywateli takich państw tak jak Polaków. Zatrudniający może więc podpisać standardową umowę o pracę i nie martwić się o dodatkowe formalności. Pracownik musi jedynie zgłosić się do urzędu wojewódzkiego, jeśli zamierza przebywać w Polsce ponad 3 miesiące.
Sytuacja wygląda nieco inaczej, gdy pracodawca zamierza zatrudnić osobę, która nie jest obywatelem kraju należącego do UE, EOG lub nie pochodzi ze Szwajcarii. W tych przypadkach chętny do świadczenia pracy musi zalegalizować swój pobyt w Polsce i zdobyć pozwolenie na pracę. Pracodawca przed podpisaniem jakiejkolwiek umowy z taką osobą ma obowiązek sprawdzić legalność jej pobytu w naszym kraju. Zgodnie z treścią art. 2 i 3 Ustawy z dnia 15 czerwca 2012 roku o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi jest obowiązany żądać od niego przedstawienia przed rozpoczęciem pracy ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi jest obowiązany do przechowywania kopii ww. dokumentu przez cały okres wykonywania przez niego pracy.
Pamiętajmy, że dokumenty legalizujące pobyt cudzoziemca, który chce wykonywać pracę w Polsce, powinny być ważne przez cały okres zatrudnienia. Jeśli po upływie terminu ich ważności dana osoba wciąż jest związana umową o pracę, przyjmujemy, że wykonuje swoje obowiązki nielegalnie.
Przykład 1.
Pracodawca zatrudnił obywatela Argentyny, który otrzymał pozwolenie na pracę oraz zalegalizował swój pobyt w naszym kraju na okres 1 roku. Umowa o pracę została zawarta na 5 lat. Po upływie roku pracownik zapomniał zalegalizować swój dalszy pobyt w Polce. Czy w tym przypadku doszło do nielegalnego zatrudnienia cudzoziemca? Tak, choć o nielegalności zatrudnienia możemy mówić dopiero po upływie roku od dnia wydania pozwolenia na pracę i legalizacji pobytu pracownika. Przez okres 1 roku zatrudniony wykonywał swoje zadania legalnie, ponieważ miał do tego ważne dokumenty.
Przykład 2.
Pracodawca zatrudnił obywatela Hiszpanii, który przebywa w Polsce od 6 miesięcy i zgłosił swój pobyt we właściwym urzędzie wojewódzkim. Umowa o pracę została zawarta na 2 lata, przy czym zatrudniony nie przedstawił żadnego pozwolenia na pracę. Czy w tym przypadku doszło do nielegalnego zatrudnienia cudzoziemca? Nie, ponieważ pracownik jest obywatelem kraju członkowskiego UE, nie musi więc legalizować swojego pobytu ani mieć dokumentów pozwalających mu na pracę w Polsce. Zgłoszenie pobytu w urzędzie wojewódzkim jest wystarczające do tego, aby można było zatrudnić Hiszpana na takich samych zasadach, jak następuje zatrudnianie Polaków.
Nielegalne zatrudnienie cudzoziemca
Z nielegalnym zatrudnieniem cudzoziemca mamy do czynienia nie tylko wtedy, gdy świadczy on swoje obowiązki bez jakiejkolwiek umowy (tj. na czarno), ale również, gdy nie przedstawi on pracodawcy ważnych dokumentów legalizacyjnych pobyt i pracę w Polsce. Jak zostało już powiedziane, muszą one być ważne przez cały czas trwania umowy, w przeciwnym wypadku uznajemy, że praca jest nielegalna od chwili wygaśnięcia daty ważności dokumentów legalizacyjnych.
Pracodawca ma obowiązek sprawdzić wszystkie dokumenty swojego przyszłego pracownika i dbać o to, aby były ważne przez cały czas zatrudnienia. Zgodnie z treścią art. 2 ust. 1 pkt 14 Ustawy z dnia o 20 kwietnia 2004 roku promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy przez nielegalne wykonywanie pracy przez cudzoziemca powinniśmy rozumieć wykonywanie pracy przez cudzoziemca, który nie jest uprawniony do wykonywania pracy w rozumieniu art. 87 ust. 1 tejże ustawy lub nie ma odpowiedniego zezwolenia na pracę, nie będąc zwolnionym na podstawie przepisów szczególnych z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę, lub którego podstawa pobytu nie uprawnia do wykonywania pracy. W praktyce nielegalne wykonywanie pracy przez cudzoziemca dotyczy osoby, która:
nie ma ważnego dokumentu pobytowego na terytorium Polski (np. karty pobytu) lub którego dokument pobytowy wyklucza wykonywanie pracy w Polsce (np. wiza turystyczna);
nie ma ważnego dokumentu zezwalającego na legalną pracę w Polsce, np. oświadczenia o powierzeniu pracy cudzoziemcowi lub zezwolenia na pracę;
wykonuje pracę na innych warunkach lub na innym stanowisku niż to, które zostało wskazane w dokumencie zezwalającym na legalną pracę w Polsce.
Nielegalne zatrudnienie cudzoziemca wiąże się z odpowiedzialnością finansową pracodawcy, nawet gdy nie było to celowe działanie. W takiej sytuacji przełożony powinien liczyć się z grzywną od 1000 do nawet 30 000 zł. Dodatkowo grozi mu odmowa wydania zezwoleń dla nowych pracowników zza granicy. Pracodawcy powinni także pamiętać o możliwości obciążenia ich kosztami związanymi z wydaniem i wykonaniem decyzji zobowiązujących cudzoziemca do opuszczenia Polski.
W przypadku nielegalnie pracującego cudzoziemca sankcje są dużo poważniejsze, ponieważ w praktyce jest on obowiązany do opuszczenia Polski w ciągu miesiąca od chwili odebrania stosownej decyzji administracyjnej. Dodatkowo może zostać obciążony grzywną oraz można orzec wobec niego zakaz ponownego wjazdu do Polski i innych państw obszaru Schengen na okres od 1 roku do 3 lat.
Co zrobić, gdy pracodawca nielegalnie zatrudnia cudzoziemca?
Nielegalne zatrudnienie cudzoziemca nie zawsze musi być działaniem celowym. Może mieć miejsce chociażby w przypadku zwykłej omyłki urzędowej w dokumentach albo zwykłego zapominalstwa. Nie zwalnia to oczywiście od odpowiedzialności, jednak może być okolicznością łagodzącą przy wymierzaniu kary dla pracodawcy. Firma, która odkryła, że zatrudnia nielegalnie cudzoziemców, powinna jak najszybciej rozwiązać z nimi wszelkie zawarte umowy. Taka osoba musi następnie rozpocząć procedurę legalizującą swój pobyt w Polsce i uzyskać prawo do świadczenia pracy w naszym kraju. Obecne przepisy nie przewidują możliwości wstecznego zalegalizowania podjętej już pracy, stąd zakończenie stosunku pracy jest w omawianym przypadku obowiązkowe. Jeśli pracodawca nie będzie chciał zastosować tego rozwiązania, narazi się na wspomnianą wcześniej odpowiedzialność finansową. Bez znaczenia pozostaje to, że pracownik był zatrudniony legalnie przez początkowy okres zawartej umowy, a dopiero potem jego dokumenty legalizacyjne straciły swoją ważność. Przez czas wyrabiania nowych i ważnych dokumentów pracodawca nie ma prawa zatrudniać cudzoziemca, w dalszym ciągu podając argument, że i tak prędzej czy później zalegalizuje on swój pobyt w Polsce.
Przykład 3.
Pracodawca zatrudnił obywatela Chin, który przed podpisaniem umowy o pracę przedstawił wszystkie ważne dokumenty legalizujące jego zatrudnienie w Polsce. Pracodawca nie zauważył jednak, że okres ich obowiązywania wynosił 1 rok i podpisał umowę z nowym pracownikiem na 3 lata. Po upływie 1,5 roku pracodawca otrzymał pismo z urzędu, w którym został poinformowany, że zatrudnia nielegalnie pracownika z Chin. Po sprawdzeniu wszystkich dokumentów poprosił pracownika, aby ten jak najszybciej uzyskał nowe pozwolenie na pracę oraz zalegalizował swój dalszy pobyt w Polsce. W urzędzie pracownik otrzymał informację, że otrzyma stosowne dokumenty w ciągu miesiąca. Pracodawca uznał, że nie trzeba zwalniać pracownika i w dalszym ciągu może on świadczyć pracę na podstawie podpisanej wcześniej umowy. Czy ma rację? Nie, ponieważ pracownik od pół roku wykonuje już pracę nielegalnie, tj. bez ważnych dokumentów pozwalających mu na podjęcie pracy w Polsce. Pracodawca ma obowiązek rozwiązać z nim umowę o pracę, może go zatrudnić dopiero wtedy, gdy przedstawi mu on ważne dokumenty legalizacyjne.
Po rozwiązaniu umowy o pracę z nielegalnym pracownikiem zatrudniający musi wstrzymać się z ponownym zatrudnieniem do czasu uzyskania przez cudzoziemca ważnych dokumentów legalizacyjnych. Z reguły okres oczekiwania na wyrobienie takiej dokumentacji wynosi 1 miesiąc, przy czym w szczególnych przypadkach urząd ma prawo przedłużyć ten termin do 2 miesięcy – o czym musi jednak poinformować cudzoziemca na piśmie.
W tym miejscu warto jednak wskazać wyjątek, który pozwala na wykonywanie pracy przez cudzoziemca na podstawie tracącego ważność zezwolenia na pracę lub oświadczenia o powierzeniu mu pracy. Kontynuacja pracy jest możliwa tylko, gdy zatrudnienie cudzoziemca było od samego początku legalne i przed upływem terminu ważności dokumentów legalizacyjnych złożył on wniosek o ich przedłużenie, tzn. gdy pracownik nie doprowadził do sytuacji, w której dokumenty legalizujące straciły swoją ważność. Jeśli po złożeniu wniosku o przedłużenie legalizacji pobytu i pracy w Polsce dotychczasowe dokumenty stracą ważność, a decyzja administracyjna co do nowych dokumentów zostanie wydana później, to pracodawca nie musi zwalniać pracownika. W takim wypadku pracę cudzoziemca na terytorium Polski uważa się za legalną od dnia złożenia wniosku o wydanie nowych dokumentów legalizacyjnych do dnia, w którym decyzja w sprawie przedłużenia dokumentu pozwalającego na pracę w Polsce stanie się ostateczna – co jest zgodne z art. 88g i art. 88za ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Podsumowanie
Pracodawca, który nielegalnie zatrudnił cudzoziemca, powinien jak najszybciej rozwiązać z nim umowę o pracę i poczekać, aż dostarczy mu on ważne dokumenty legalizujące jego pobyt i pracę w Polsce. Bez znaczenia jest tutaj wina zatrudniającego oraz świadomość, że zatrudnienie nie nastąpiło zgodnie z przepisami prawa. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, w której dokumenty legalizujące pracę cudzoziemca tracą swoją ważność, lecz wcześniej złożył on wniosek o przedłużenie legalnego pobytu i pracy w Polsce – do czasu uzyskania nowych dokumentów pracodawca nie musi zwalniać takiej osoby. Jeśli zatrudniający nie rozwiąże umowy o pracę z nielegalnie zatrudnionym cudzoziemcem, naraża się na odpowiedzialność jak za popełnione wykroczenie.
