Ubezwłasnowolnienie to instytucja prawna służąca uregulowaniu sytuacji osoby, która nie jest w stanie kierować swym postępowaniem z uwagi na chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy lub inne zaburzenia psychiczne. W szczególności takim zaburzeniem może być pijaństwo czy narkomania. Wraz z orzeczeniem o ubezwłasnowolnieniu ustanawia się opiekę (o ile ubezwłasnowolniony nie pozostaje pod władzą rodzicielską) lub kuratelę w zależności od jego rodzaje.
Rodzaje ubezwłasnowolnienia
Ubezwłasnowolnienie może być całkowite (ubezwłasnowolnione całkowicie mogą być osoby, które ukończyły trzynaście lat) lub częściowe (ubezwłasnowolniona częściowo może być osoba pełnoletnia).
O tym, czy dana osoba zostanie ubezwłasnowolniona, a także o zakresie ubezwłasnowolnienia decyduje sąd na podstawie jej stanu. Nie każde zaburzenie psychiczne jest do niego podstawą. Istotne jest, czy wpływa ono na racjonalność decyzji podejmowanych przez zaburzonego, czy jest on w stanie decydować o sobie samym i swoim majątku. Osoby, które wykazują nieporadność i wymagają pomocy w prowadzeniu swoich spraw prawnych, prawdopodobnie będą kwalifikowały się na ubezwłasnowolnienie częściowe, przewidziane dla osób, które nie radzą sobie z samodzielnym funkcjonowaniem w społeczeństwie, ale których stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego.
Skutkiem ubezwłasnowolnienia całkowitego jest utrata zdolności do czynności prawnych i ustanowienie opiekuna prawnego, którego zadaniem jest reprezentować osobę ubezwłasnowolnioną. Co do zasady, czynności prawne podjęte przez nią są nieważne. Wyjątkiem są powszechnie zawierane umowy dotyczące drobnych bieżących spraw życia codziennego. Taka umowa zawarta przez osobę ubezwłasnowolnioną staje się ważna z chwilą jej wykonania, pod warunkiem że nie niesie ze sobą pokrzywdzenia ubezwłasnowolnionego.
Ubezwłasnowolnienie częściowe wiąże się z ograniczeniem zdolności do czynności prawnych – taka osoba może zawierać samodzielnie umowy w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, ale nie może bez zgody kuratora rozporządzać swoim majątkiem ani zaciągać zobowiązań. W odróżnieniu od osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie, ubezwłasnowolniony częściowo może np. rozporządzać swoim zarobkiem (o ile sąd opiekuńczy nie postanowił inaczej), a także swobodnie rozporządzać tymi przedmiotami ze swego majątku, które kurator oddał mu do swobodnego użytku. Do zawarcia ważnych umów zobowiązujących lub rozporządzających ubezwłasnowolniony częściowo będzie potrzebował zgody kuratora, a w niektórych przypadkach również sądu.
Jak i kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Wniosek o ubezwłasnowolnienie składa się do sądu okręgowego, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której dotyczy (w razie braku takiego miejsca, będzie to sąd miejsca pobytu takiej osoby).
Uprawnienie do złożenia wniosku przysługuje:
- małżonkowi osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
- jej krewnym w linii prostej oraz rodzeństwu;
- jej przedstawicielowi ustawowemu.
W przypadku gdy osoba, której dotyczy wniosek, posiada przedstawiciela ustawowego, krewni tracą uprawnienie do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie wobec tej osoby. Zgłoszenie wniosku o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub lekkomyślnie podlega karze grzywny.
