Zastaw rejestrowy jest jednym ze sposobów zabezpieczenia roszczeń wynikających z umów, których przedmiotem jest roszczenie pieniężne. Roszczenie może być zarówno w walucie polskiej, jak i obcej. Nie ma żadnych restrykcji czy wyłączeń – można go zastosować do każdej umowy cywilnoprawnej, która zawierana jest w obrocie. Ma on na celu zabezpieczenie wierzyciela, aby dłużnik spełnił swoje zobowiązanie.
Co stanowi istotę zastawu rejestrowego?
Zastaw rejestrowy to odmiana zastawu zwykłego, który uregulowany jest w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (kc). Jest to ograniczone prawo rzeczowe, obciążające rzecz ruchomą w celu zabezpieczenia wierzytelności. Na jego mocy wierzyciel ma możliwość zaspokojenia się z obciążonej rzeczy bez względu na zmiany jej własności i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi dłużnika (takimi, którzy nie zabezpieczyli swojej wierzytelności zastawem).
Różnicę między zastawem rejestrowym a zwykłym stanowi przede wszystkim to, że strony umowy zastawniczej mogą postanowić, aby zastawiony przedmiot pozostawić osobie, która go zastawiła. Ma ona zatem możliwość korzystania z niego, mimo tego, że zabezpiecza roszczenie wierzyciela.
Zastaw rejestrowy zapewnia uprawnionemu (wierzycielowi) określone prawa do rzeczy. Podobnie jak hipoteka jest prawem akcesoryjnym, czyli jest ściśle związany z zabezpieczoną wierzytelnością, zatem powstaje i wygasa razem z nią. Nieważność wierzytelności zabezpieczonej skutkuje nieważnością zastawu, nie może być on także przeniesiony bez tej wierzytelności.
Zastaw rejestrowy uregulowany jest w ustawie o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów z dnia 6 grudnia 1996 roku. W sprawach nieuregulowanych w ustawie do zastawu rejestrowego stosuje się odpowiednio, przepisy kc.
Zastawem rejestrowym można zabezpieczyć wierzytelność pieniężną wyrażoną w polskich złotych lub walucie obcej. Zabezpiecza on wierzytelność do najwyższej sumy zabezpieczenia, czyli do określonego pułapu. Prócz należności głównej, zabezpiecza także odsetki oraz roszczenia uboczne, jeśli takie zostaną wskazane przez strony w umowie zastawniczej oraz koszty zaspokojenia zastawnika mieszczące się w sumie wymienionej we wpisie zastawu.
Zastawem rejestrowym można zabezpieczyć dwie lub więcej wierzytelności wynikające
z umów przysługujących temu samemu wierzycielowi.
Co może być przedmiotem zastawu rejestrowego?
Zastawem rejestrowym można obciążyć rzeczy ruchome i prawa majątkowe pod warunkiem, że są one zbywalne. Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być na przykład:
rzeczy oznaczone co do tożsamości, np. konkretny samochód;
rzeczy oznaczone co do gatunku, np. towary w magazynie – należy jednak określić ich ilość oraz sposób wyodrębnienia od innych rzeczy tego samego gatunku. Może to nastąpić poprzez oznaczenie opakowań;
zbiór rzeczy ruchomych lub praw, stanowiący całość gospodarczą, choćby jego skład ulegał zmianom, np. maszyny, pojazdy. Mogą to być rzeczy oznaczone co do tożsamości lub co do gatunku;
wierzytelności zbywalne, np. z udziałów w spółce z o.o.;
prawa na dobrach niematerialnych, zbywalne oraz mające charakter majątkowy, np. licencje, patenty;
prawa z papierów wartościowych, np. akcje;
prawa z niebędących papierami wartościowymi instrumentów finansowych w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o obrocie instrumentami finansowymi, np. tytuły uczestnictwa w instytucjach wspólnego inwestowania;
rzeczy lub prawa przyszłe, mające powstać w przyszłości, lub których właścicielem nie jest jeszcze zastawca – obciążenie zastawem rejestrowym takiego przedmiotu zastawu staje się skuteczne z chwilą jego nabycia przez zastawcę.
Kto jest stronami umowy o zastaw rejestrowy?
Stronami umowy zastawu rejestrowego są zastawca i zastawnik.
Zastawcą, czyli osobą, która ustanawia zastaw rejestrowy, może być osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej. Musi posiadać prawo do rozporządzania prawem lub przedmiotem, który ma zostać zastawiony. Zastawcą może być dłużnik banku – kredytobiorca.
Zastawnik to wierzyciel, na rzecz którego ustanowiono zastaw. Może on zabezpieczać wierzytelność przysługującą każdemu wierzycielowi. Do dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej zastaw rejestrowy, tj. do 11 stycznia 2009 roku, obowiązywała zamknięta lista wierzycieli uprawnionych do zabezpieczenia swoich wierzytelności zastawem rejestrowym.
W jaki sposób ustanawia się zastaw rejestrowy?
Aby skutecznie ustanowić zastaw rejestrowy, należy zawrzeć umowę o ustanowienie zastawu rejestrowego oraz wpisać zastaw do rejestru zastawów. Oba te warunki muszą być spełnione łącznie.
Umowa o ustanowienie zastawu rejestrowego wymaga zachowania formy pisemnej, pod rygorem nieważności. Jej niezachowanie skutkuje nieważnością umowy – przyjmuje się, że nie została w ogóle zawarta. W umowie wskazać należy:
datę i miejsce zawarcia umowy;
strony – imiona, nazwiska, nazwy, adresy zamieszkania, siedziby;
przedmiot zastawu;
wierzytelność zabezpieczoną zastawą (poprzez odwołanie do stosunku prawnego, z którego wynika lub może wynikać);
sumę zabezpieczenia;
podpisy stron.
Jeśli przedmiotem zastawu rejestrowego jest pojazd mechaniczny, który podlega rejestracji, zastaw należy wskazać w dowodzie rejestracyjnym pojazdu. Brak takiej adnotacji nie powoduje nieważności zastawu.
Wpis do rejestru zastawów ma charakter konstytutywny, co oznacza, że zastaw powstaje dopiero z chwilą jego dokonania.
Wniosek o wpis zastawu rejestrowego – gdzie złożyć?
Rejestr zastawów prowadzony jest przez sądy rejonowe. Ujawnia się w nim zastawy rejestrowe. Jest on jawny – odpisy z niego są wydawane po złożeniu odpowiedniego wniosku.
Sądem miejscowo właściwym dla dokonania wpisu jest sąd, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub siedziba zastawcy. Sąd dokonuje wpisu do rejestru zastawów na wniosek zastawnika lub zastawcy. Do wniosku, wypełnionego na urzędowym formularzu, należy dołączyć umowę zastawniczą.
Wniosek można złożyć także drogą elektroniczną, należy jednak pamiętać o zabezpieczeniu go podpisem elektronicznym. Opłata od wniosku jest stała i wynosi 200 zł.
Z czym wiąże się zbycie przedmiotu zastawu rejestrowego?
Zbycie przedmiotu zastawu rejestrowego nie powoduje co do zasady wygaśnięcia zastawu.
Zbycie przedmiotu zastawu rejestrowego spowoduje wygaśnięcie zastawu jedynie w sytuacji kiedy:
nabywca rzeczy nie wiedział i przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć o tym, że rzecz jest obciążona zastawem rejestrowym w chwili jej wydania lub przejścia na niego prawa obciążonego zastawem rejestrowym;
rzecz obciążona zastawem rejestrowym jest rzeczą zbywaną zwykle w zakresie działalności gospodarczej zastawcy i została ona wydana nabywcy, chyba że nabywca miał świadomość, że jest to przedmiot zastawu i nabył ją w celu pokrzywdzenia zastawnika – ten punkt dotyczy wyłącznie przedsiębiorców.
Kilka zastawów rejestrowych na jednej rzeczy – który z nich ma pierwszeństwo?
Jeżeli przedmiot zastawu obciąża więcej niż jeden zastaw (zbieg zastawów), to obowiązuje zasada pierwszeństwa. Prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla tego, które ustanowiono wcześniej. Jeżeli ten sam przedmiot jest obciążony więcej niż jednym zastawem rejestrowym, o ich pierwszeństwie rozstrzyga dzień złożenia wniosku o wpis do rejestru zastawów. Pierwszeństwo będzie miał zastaw wpisany na podstawie wniosku, który wpłynął do sądu wcześniej. Wnioski, które wpłynęły tego samego dnia, uważa się za złożone równocześnie, a ich pierwszeństwo będzie równorzędne.
Jakie są sposoby zaspokojenia z zastawu rejestrowego?
Jeżeli wierzytelność, która została zabezpieczona zastawem rejestrowym, nie zostanie spłacona, podlega zaspokojeniu z przedmiotu zastawu z pierwszeństwem przed innymi wierzytelnościami, chyba że mają one pierwszeństwo na mocy przepisów szczególnych.
Zaspokojenie zastawnika z przedmiotu zastawu rejestrowego następuje na podstawie procedury egzekucyjnej zawartej w Kodeksie postępowania cywilnego (kpc). Dopuszczalne są jednak jej modyfikacje, które zostaną wskazane w umowie zastawniczej przez strony.
Innym sposobem może być na przykład przejęcie przez zastawnika przedmiotu zastawu rejestrowego na własność.
Umowa zastawnicza może przewidywać również, że zaspokojenie zastawnika nastąpi przez sprzedaż przedmiotu zastawu rejestrowego w drodze przetargu publicznego. Przetarg taki może przeprowadzić notariusz lub komornik, w terminie 14 dni od dnia złożenia przez zastawnika wniosku o dokonanie sprzedaży. Sprzedaż przedmiotu zastawu w tym trybie ma skutki sprzedaży w postępowaniu egzekucyjnym.
Jeżeli zastaw rejestrowy ustanowiony został na zbiorze rzeczy lub praw, stanowiących całość gospodarczą, umowa zastawnicza może także dopuścić zaspokojenie zastawnika z dochodów przedsiębiorstwa zastawcy. Przedsiębiorstwo to może zostać przejęte w zarząd – w umowie zastawniczej należy określić wymogi, jakie powinien spełniać jego zarządca. Zarząd może być także wykonywany przez zastawnika.
Zastaw rejestrowy jest zatem użytecznym sposobem na zabezpieczenie wierzytelności – dłużnik nie chcąc stracić swojej rzeczy ruchomej lub prawa ma dodatkową motywację do zaspokojenia roszczenia umownego w stosunku do wierzyciela. Co więcej, często są to przedmioty służące mu do wykonywania pracy oraz prowadzenia działalności i w jego szeroko pojętym interesie jest jak najszybsze wykreślenie rzeczy lub prawa z rejestru zastawów, aby uzyskać pełne prawo do rozporządzania i korzystania z niego.
