Niezależnie od rodzaju prowadzonej działalności, każdy przedsiębiorca może w pewnym momencie zmierzyć się z koniecznością przebrnięcia przez postępowanie sądowe. Spór z pracownikiem, pozew o zapłatę wobec nieuczciwego kontrahenta, skradzione prawa autorskie – przyczyny mogą być rozmaite. Przedsiębiorca powinien wiedzieć, jak w toku procesu wykorzystać przysługujące mu uprawnienia, aby możliwie jak najpełniej zabezpieczyć swoje interesy. Kiedy zatem przedsiębiorca może złożyć wniosek o zabezpieczenie w toku procesu cywilnego?
Wniosek o zabezpieczenie - jaki jest jego cel?
Instytucja zabezpieczenia w toku procesu cywilnego służy zapobieżeniu ewentualnym negatywnym skutkom toczącego się postępowania. Jej głównym celem jest ochrona interesów strony postępowania, jeśli istnieje ryzyko, że proces może spowodować ich uszczerbek.
„§ 1. W każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia.
§ 2. Sąd może udzielić zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania lub w jego toku. Po uzyskaniu przez uprawnionego tytułu wykonawczego dopuszczalne jest udzielenie zabezpieczenia tylko wtedy, jeżeli ma ono na celu zabezpieczenie roszczenia o świadczenie, którego termin spełnienia jeszcze nie nastąpił”.
Udzielenie zabezpieczenia jest możliwe w każdej sprawie cywilnej, niezależnie od jej charakteru, o ile spełnione są wymagane prawem przesłanki – o czym poniżej. Jak wskazuje się w postanowieniu SN z 17 kwietnia 2013 r., sygn. V CZ 105/12: „postępowanie zabezpieczające ma co do zasady charakter incydentalny i służebny względem postępowania rozpoznawczego”.
Sąd może udzielić stronie zabezpieczenia:
-
w toku trwania postępowania – tj. w trakcie toczącego się procesu,
-
przed wszczęciem postępowania – tj. przed złożeniem pozwu.
Aby strona uzyskała zabezpieczenie, musi wykazać istnienie dwóch podstawowych warunków:
-
wnioskodawca musi uprawdopodobnić przysługujące mu roszczenie,
-
wnioskodawca musi wykazać posiadanie interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia.
Uprawdopodobnienie roszczenia następuje zazwyczaj poprzez uzasadnienie, które jest nieodłączną częścią każdego powództwa (lub odpowiedzi na pozew – jeśli wniosek o zabezpieczenie składa strona pozwana). W treści uzasadnienia powód (albo pozwany) musi dokładnie opisać wszystkie okoliczności sprawy oraz przedstawić zgromadzony przez niego materiał dowodowy. Interes prawny istnieje wówczas, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie.
Przykład 1.
Jan prowadzi działalność usługową. Jeden z jego kontrahentów nie uregulował faktury opiewającej na 20 000,00 zł. Ta zwłoka w płatności zagraża płynności finansowej przedsiębiorstwa. Jednocześnie Jan uzyskał wiadomość, że kontrahent pozbywa się majątku firmy. Wnosząc pozew do sądu, Jan będzie domagał się udzielenia zabezpieczenia jego roszczenia o zapłatę kwoty z faktury poprzez zajęcie rachunku bankowego przedsiębiorcy i najprawdopodobniej sąd przychyli się do złożonego wniosku.
Wnioskodawca musi spełnić warunki formalne
Aby sąd udzielił stronie zabezpieczenia, konieczne jest spełnienie warunków formalnych. Strona postępowania zainteresowana uzyskaniem zabezpieczenia musi złożyć wniosek o zabezpieczenie. Może on zostać złożony w pozwie albo w odrębnym piśmie, przy czym korzyścią jego zawarcia w treści pozwu jest zwolnienie z konieczności uiszczenia odrębnej opłaty sądowej od wniosku.
We wniosku należy wskazać:
-
uprawdopodobnienie okoliczności dotyczących roszczenia (zazwyczaj wystarczające jest powołanie się na zawarte w pozwie uzasadnienie, jak powyżej);
-
interes prawny strony (tj. wskazanie, co stanie się, jeśli roszczenie strony nie zostanie zabezpieczone);
-
wybrany przez stronę sposób zabezpieczenia roszczenia, o czym szczegółowo poniżej.
Warto w tym miejscu przywołać wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 15 października 2013 r., wydany w sprawie o sygn. I ACz 612/13: „Obowiązek uprawdopodobnienia okoliczności uzasadniających wniosek służy zaś nie tylko podobnym celom co przedstawienie uzasadnienia żądania pozwu. Stanowi to bowiem dla sądu podstawę dokonywania oceny w zakresie istnienia przesłanek udzielania zabezpieczenia, określonych w art. 730 1 § 1 k.p.c. W interesie uprawnionego leży zatem nie tylko formalne wypełnienie obowiązku wynikającego z treści art. 736 § 1 pkt 2 k.p.c., po to by uchronić się przed zwrotem wniosku, lecz także rzeczowe przedstawienie faktów uzasadniających udzielenie zabezpieczenia i okoliczności uprawdopodobniających ich istnienie, jako koniecznych przesłanek uzyskania zabezpieczenia”.
Wniosek o zabezpieczenie składa się w sądzie, w którym toczy się postępowanie. Jeśli przedsiębiorca składa wniosek przed wszczęciem procesu, wówczas co do zasady sądem właściwym do rozpoznania tego żądania będzie sąd właściwy do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji. W takim przypadku udzielając zabezpieczenia, wyznaczy on również termin do wniesienia pozwu – nie powinien przekraczać dwóch tygodni.
Wniosek o zabezpieczenie podlega rozpoznaniu niezwłocznie, nie później niż w terminie 7 dni – należy jednak zaznaczyć, że termin ten ma charakter instrukcyjny i w znacznej większości wypadków rozpoznanie wniosku zajmie znacznie dłużej. W sprawie zabezpieczenia sąd rozstrzyga postanowieniem. Zarówno postanowienie o oddaleniu wniosku, jak i postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia jest zaskarżalne za pomocą zażalenia. Wnosi się je w terminie 7 dni do sądu II instancji za pośrednictwem sądu, który wydał zaskarżone postanowienie.
Ponadto, podmiot zobowiązany z postanowienia może w każdym czasie żądać uchylenia lub zmiany prawomocnego postanowienia, którym udzielono zabezpieczenia, jeśli wykaże, że przyczyna udzielenia zabezpieczenia jest już nieważna.
Sposób zabezpieczenia zależy od rodzaju roszczenia
Jak wskazano powyżej, przedsiębiorca składający wniosek o zabezpieczenie ma obowiązek wskazania sposobu zabezpieczenia. Jego wybór zależy od wielu czynników – przede wszystkim od okoliczności sprawy oraz rodzaju roszczenia dochodzonego pozwem.
Jednocześnie, sąd jest związany sposobem zabezpieczenia wskazanym przez przedsiębiorcę – sąd nie wybierze sam innego środka, a jeśli uzna, że zaproponowana metoda jest nieprawidłowa, oddali wniosek o zabezpieczenie.
W przypadku roszczeń pieniężnych zabezpieczenie jest możliwe poprzez m.in.:
-
zajęcie rachunku bankowego,
-
zajęcie ruchomości,
-
zajęcie wynagrodzenia za pracę,
-
ustanowienie hipoteki przymusowej,
-
ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem.
W przypadku roszczeń niepieniężnych do metod zabezpieczenia należą m.in.:
-
unormowanie praw i obowiązków stron postępowania,
-
zakaz zbywania przedmiotów i praw,
-
wpisanie ostrzeżenia w księdze wieczystej lub innym rejestrze.
Inne sposoby zabezpieczenia mogą również wynikać z przepisów szczególnych względem Kodeksu postępowania cywilnego.
„Dopuszczalne jest zabezpieczenie roszczenia o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przez zawieszenie postępowania rejestrowego dotyczącego wpisu zmian na podstawie tej uchwały”.
Zabezpieczenie może być niezwykle przydatnym narzędziem dla wszystkich przedsiębiorców zmagających się z procesem cywilnym, niezależnie od jego przedmiotu. Przedsiębiorca uwikłany w spór sądowy winien przemyśleć, czy i w jaki sposób może wykorzystać tę instytucję dla swoich potrzeb.
