Prawo cywilne zna różne rodzaje zabezpieczeń. Wśród najbardziej popularnych jest oczywiście hipoteka, na kolejnym miejscach plasują się zastaw (zwykły i rejestrowy), poręczenie, oświadczenie o poddaniu się egzekucji oraz weksel. Sprawdźmy, co może stanowić zastaw rejestrowy?
Czym jest zastaw?
Zastaw należy do kategorii ograniczonych praw rzeczowych i tuż obok hipoteki jest jednym z najbardziej znanych środków zabezpieczających wierzytelności. Zastaw może występować w dwóch formach – zastawu zwykłego oraz rejestrowego. Niezależnie jednak od jego postaci można go ustanowić wyłącznie na rzeczach ruchomych oraz określonych prawach.
Zgodnie z treścią art. 306 Kodeksu cywilnego w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne. Zastaw można ustanowić także w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej.
Wyrok SA w Warszawie z 23 października 2015 roku (sygn. akt VI ACa 1490/14)
„Przedmiotem ograniczonego prawa rzeczowego, jakim jest zastaw, co do zasady mogą być rzeczy ruchome i prawa zbywalne. Jednakże zastaw nie może być ustanowiony na tych prawach, które mogą być obciążone hipoteką, a w związku z tym przedmiotem zastawu nie może być prawo własności nieruchomości”.
Co to jest zastaw rejestrowy?
Specyficzną formą zastawu, która podlega odrębnej regulacji prawnej, jest zastaw rejestrowy. Pełni on taką samą rolę, jak zastaw zwykły, z tą jednak różnicą, że przedmiot zastawu zostaje wpisany do konkretnego zestawienia o charakterze ogólnokrajowym – określanym mianem rejestru zastawów.
Zastaw rejestrowy wykazuje pewne podobieństwo do hipoteki, która również jest uwidaczniana publicznie poprzez wpisanie jej do działu IV księgi wieczystej obciążanej nieruchomości. Omawiany zastaw, podobnie jak jego zwykła forma, ma stanowić zabezpieczenie dla wierzyciela – w razie niemożności spłaty zaciągniętego długu, może on zaspokoić swoje roszczenie bezpośrednio z przedmiotu zastawu (może go przejąć na własność lub sprzedać).
Zastaw rejestrowy podlega pod regulację prawną zawartą w Ustawie z dnia 6 grudnia 1996 roku o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Zgodnie z treścią art. 3 ww. aktu prawnego do ustanowienia zastawu rejestrowego są wymagane umowa o ustanowienie tego zastawu (umowa zastawnicza) między osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem) oraz wpis do rejestru zastawów. Rzeczy obciążone zastawem rejestrowym, a także papiery wartościowe lub inne dokumenty dotyczące praw obciążonych takim zastawem mogą być pozostawione w posiadaniu zastawcy bądź osoby trzeciej wskazanej w umowie o ustanowienie zastawu rejestrowego, jeżeli wyraziła ona na to zgodę. Jeżeli zastawca był nieuprawniony do rozporządzania rzeczą, do ochrony zastawnika działającego w dobrej wierze stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie nabywcy rzeczy ruchomej w dobrej wierze, a wpis zastawu rejestrowego do rejestru zastawów jest równoznaczny z wydaniem rzeczy.
Do ustanowienia zastawu rejestrowego zabezpieczającego wierzytelności z tytułu dłużnych papierów wartościowych emitowanych w serii, zamiast powyższej umowy, jest wymagana umowa zastawnicza między zastawcą i administratorem zastawu.
Zastawem rejestrowym można zabezpieczyć wierzytelność pieniężną wyrażoną w pieniądzu polskim lub walucie obcej. Zastaw rejestrowy może zabezpieczać dwie lub więcej wierzytelności wynikające z umów przysługujących jednemu wierzycielowi. Wierzytelności te określa umowa zastawnicza. Zastaw rejestrowy zabezpiecza odsetki, roszczenia uboczne wskazane przez strony w umowie zastawniczej oraz koszty zaspokojenia zastawnika mieszczące się w sumie wymienionej we wpisie zastawu.
Pamiętajmy, że ustanowienie zastawu rejestrowego nie jest obowiązkowe, każdorazowo decydują o tym strony danego zobowiązania. Co więcej, wierzyciel i dłużnik nie muszą korzystać z tej właśnie formy zastawu, mogą bowiem poprzestać na zwykłej postaci tego prawa, która regulowana jest odpowiednimi przepisami kc.
Przedmiot zastawu rejestrowego
Mając na względzie szczególny charakter zastawu rejestrowego, ustawodawca określa konkretny katalog praw i rzeczy, które mogą zostać obciążone tym prawem. Zgodnie z art. 7 ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być rzeczy ruchome i zbywalne prawa majątkowe, z wyjątkiem:
- praw mogących być przedmiotem hipoteki;
- wierzytelności, na których ustanowiono hipotekę;
- statków morskich oraz statków w budowie mogących być przedmiotem hipoteki morskiej.
Zastawem rejestrowym można w szczególności obciążyć:
- rzeczy oznaczone co do tożsamości;
- rzeczy oznaczone co do gatunku, jeżeli w umowie zastawniczej określona zostanie ich ilość oraz sposób wyodrębnienia od innych rzeczy tego samego gatunku;
- zbiór rzeczy ruchomych lub praw, stanowiący całość gospodarczą, choćby jego skład był zmienny;
- wierzytelności;
- prawa na dobrach niematerialnych;
- prawa z papierów wartościowych;
- prawa z niebędących papierami wartościowymi instrumentów finansowych w rozumieniu Ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o obrocie instrumentami finansowymi.
Zastaw rejestrowy może być ustanowiony także wówczas, gdy zastawca nabędzie przedmiot zastawu w przyszłości. Obciążenie zastawem rejestrowym takiego przedmiotu zastawu staje się skuteczne z chwilą jego nabycia przez zastawcę.
Wyrok SA w Łodzi z 12 lipca 2017 roku (sygn. akt I ACa 1728/16)
Z treści przepisów art. 2 i art. 7 ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów nie wynika, żeby przedmiot zastawu określony jako zbiór rzeczy ruchomych musiał być opisywany poprzez wymienienie w sposób szczegółowy poszczególnych rzeczy ruchomych wchodzących w skład tego zbioru. W regulacji prawnej dotyczącej zastawu nie został sformułowany bezwzględny wymóg sporządzenia spisu rzeczy objętych zastawem.
Jeżeli rzecz ruchoma obciążona zastawem rejestrowym stała się częścią składową nieruchomości, zastaw rejestrowy wygasa. Jeżeli rzecz ruchoma wchodząca w skład zbioru rzeczy ruchomych, obciążona zastawem rejestrowym, stała się częścią składową nieruchomości, zastaw rejestrowy wygasa w stosunku do tej rzeczy.
W powyższej sytuacji zastawnik może żądać od właściciela nieruchomości ustanowienia hipoteki na tej nieruchomości do wysokości wartości rzeczy przyłączonej. Na wniosek zastawnika sąd prowadzący księgę wieczystą wpisuje ostrzeżenie o wytoczonym powództwie o ustanowienie hipoteki.
Podsumowanie
Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być zarówno rzeczy ruchome, jak i większość praw, pod warunkiem, że mają one charakter majątkowy. Zastaw ten służy ochronie interesów wierzyciela, gdy dłużnik nie będzie mógł lub nie będzie chciał wykonać swojego zobowiązania. Zarówno zastaw zwykły, jak i zastaw rejestrowy należą do ograniczonych praw rzeczowych, które pełnią funkcję zbliżoną do tej, jaka jest realizowana poprzez ustanowienie hipoteki.
