Z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wynika, że z chwilą zawarcia związku małżeńskiego między małżonkami powstaje ustrój wspólności majątkowej (wspólność ustawowa). Jest to forma prawna charakteryzująca się brakiem wskazania konkretnego udziału w majątku przypadającego żonie czy mężowi. Składniki nabywane w trakcie małżeństwa pozostają w równym udziale własnością żony i męża. Czy zatem dokonanie darowizny na rzecz żony z majątku wspólnego jest dozwolone w trakcie trwania małżeństwa? Odpowiedź poniżej.
Wspólność majątkowa
Zgodnie z art. 31 § 1 kro z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jedno z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Do majątku wspólnego należą w szczególności:
- pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
- dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
- środki zgromadzone na rachunku otwartym lub pracowniczym funduszu emerytalnym każdego z małżonków;
- kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych.
Składniki majątku nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej nie stanowią odrębnego majątku danego małżonka, lecz dorobek małżonków bez względu na to, czy zostały zakupione na potrzeby działalności gospodarczej prowadzonej przez jedno z małżonków, czy też dla celów prywatnych.
Majątek wspólny musi być traktowany tak jak każda inna prawnie wyodrębniona masa majątkowa. Wspólność ustawowa, jako ściśle związana ze stosunkiem prawnym o charakterze osobistym zachodzącym między małżonkami (małżeństwem), jest współwłasnością łączną (art. 196 § 1 Kodeksu cywilnego). Jej charakterystycznymi, istotnymi cechami, różniącymi ją od współwłasności w częściach ułamkowych, jest to, że:
- jest to wspólność bezudziałowa;
- w czasie jej trwania małżonkowie nie mogą rozporządzać swoimi prawami do majątku wspólnego i nie mogą wyzbyć się ich na rzecz osób trzecich, a co więcej, stosownie do art. 35, żadne z małżonków nie może rozporządzić ani nawet zobowiązać się do rozporządzenia udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku, ani żądać podziału majątku wspólnego.
Poza tym, w odróżnieniu od współwłasności w częściach ułamkowych, która jest prawem własności kilku osób do jednego rzeczy, wspólność ustawowa jest wspólnością masy majątkowej mieszczącej się w pojęciu mienia określonego w art. 44 kc, mogącej obejmować wiele różnych praw majątkowych (własność, użytkowanie wieczyste, ograniczone prawa rzeczowe, prawa obligacyjne).
Zakaz podziału majątku w trakcie trwania małżeństwa
Zgodnie z art. 35 kro w czasie trwania wspólności ustawowej żadne z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.
Zatem swobodę małżonków w zakresie rozporządzania składnikami majątku wspólnego ogranicza przepis art. 35 kro. Sprzeczne z tym przepisem i w konsekwencji nieważne (art. 58 § 1 kc) będą takie czynności prawne między małżonkami, odnoszące się do składników majątku wspólnego, których treść i cel wskazują, że zmierzają do podziału majątku wspólnego w czasie trwania wspólności ustawowej.
Wobec tego co do zasady w czasie trwania wspólności ustawowej małżonkowie nie mogą dokonać podziału majątku – taka czynność byłaby nieważna z punktu widzenia art. 58 kc.
Jednakże zakaz ten nie dotyczy sytuacji rozporządzania poszczególnymi składnikami majątku przy zgodzie obojga małżonków. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z 20 lutego 2008 roku, II CSK 451/07: „Małżonkom żyjącym w ustroju wspólności ustawowej wolno rozporządzać wzajemnie przedmiotami majątkowymi należącymi do majątku wspólnego, chyba że rozporządzenia te miałyby skutek niedopuszczalnego w czasie trwania wspólności podziału tego majątku, zabronionego przez art. 35 k.r.o.”.
Zgodne przesunięcia składników majątkowych z masy wspólnej do odrębnej mieszczą się w służącym małżonkom prawie zarządu majątkiem wspólnym i nie można wykluczyć rozporządzeń powodujących takie przesunięcia między małżonkami, skoro wolno im rozporządzać wspólnymi przedmiotami na rzecz osób trzecich (art. 36 kro).
Powyższe znajduje również wyraz w Uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 1964 roku, III CO 64/63: „Małżonek może w czasie trwania wspólności majątkowej rozporządzić na rzecz drugiego małżonka przedmiotem należącym do wspólnego majątku. […] Rozporządzenie takie nie stanowi majątkowej umowy małżeńskiej; do jego ważności wystarczy zachowanie formy przepisanej dla danej czynności prawnej”.
Umowa darowizny między małżonkami
Zgodnie z art. 888 § 1 kc przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.
Darowizna jest dwustronną czynnością prawną kauzalną, konsensualną, jednostronnie zobowiązującą i darmową. Celem darowizny jest nieodpłatne przysporzenie korzyści obdarowanemu kosztem majątku darczyńcy. U podstaw umowy leży zatem obiektywna i stypizowana prawna przyczyna przysporzenia, określana jako causa donandi. Darowizna ma charakter konsensualny, a zatem dochodzi do skutku już w razie złożenia przez strony oświadczeń woli w odpowiedniej formie.
Przykład 1.
Pan Jan pozostaje w związku małżeńskim z panią Anną. W czasie trwania małżeństwa nabyli samochód z majątku wspólnego. W umowie sprzedaży oraz w dowodzie rejestracyjnym widnieje jako właściciel jedynie pan Jan. Czy pan Jan może podarować żonie samochód będący ich majątkiem wspólnym?
W tym przypadku sam fakt, że pan Jan widnieje na umowie sprzedaży czy w dowodzie rejestracyjnym jako właściciel nie powoduje, że samochód stanowi jego wyłączną własność. Jak już wyżej zostało wskazane, pan Jan może zawrzeć z żoną umowę darowizny, która spowoduje, że pojazd będzie stanowić wyłączną własność żony – pani Anny. Czynność taka będzie zgodna z art. 35 kro. Dla jej skuteczności konieczne będzie zawarcie umowy darowizny i zgodna wola stron polegająca na tym, że:
- pan Jan oświadcza, że daruje na rzecz żony – pani Anny samochód;
- pani Anna oświadcza, że darowiznę przyjmuje.
Powyższe stanowi jedynie rozporządzenie poszczególnymi składnikami majątku wspólnego małżonków, a nie dokonywanie podziału majątku wspólnego w trakcie trwania małżeństwa.
Stanowisko takie znalazło także wyraz w Uchwale Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1991 roku, III CZP 76/90, gdzie wskazano, że „W czasie trwania ustawowej wspólności majątkowej dopuszczalne jest rozporządzenie przez małżonka przedmiotem wchodzącym w skład majątku wspólnego na rzecz majątku odrębnego drugiego małżonka”.
