Darowizna, mimo że realnie nie stanowi przychodu obdarowanego, sprawia, że musi on zapłacić od niej podatek. Są od tego jednak wyjątki. Chodzi tu o transfer środków między najbliższą rodziną. Zasadniczo, jeżeli dziecko otrzymuje mniejsze kwoty od rodzica, nie ma potrzeby tego zgłaszać. Wszystko zmienia się, gdy mówimy o przekazaniu dużych sum, np. na zakup samochodu czy mieszkania. Bardzo łatwo popełnić wówczas błąd i pozbawić się możliwości uniknięcia podatku od darowizn. Jak powinien zatem przebiegać proces obdarowywania, jak to zgłosić skarbówce oraz czy darowizna wpłacona bezpośrednio deweloperowi stanowi przeszkodę do zwolnienia podatkowego?
Czy darowizna może być dokonana wyłącznie między osobami bliskimi?
Darowizna jako umowa cywilna ma charakter nieodpłatny. Jedna osoba – darczyńca, dokonuje świadczenia na rzecz innego podmiotu – obdarowanego (może to być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna, np. spółka z o.o.). Darowizna następuje kosztem majątku darczyńcy, z kolei obdarowany z tego tytułu nie ma żadnych obowiązków wobec darczyńcy.
Tak ukształtowane zobowiązanie sprawia, że do darowizny dochodzi zazwyczaj między osobami bliskimi, w szczególności między członkami najbliższej rodziny. Jaki bowiem miałby mieć interes darczyńca w tym, że odda część swojego majątku i nie otrzyma nic w zamian? Jednakże sytuacje bywają różne, a prawo nie zabrania nieodpłatnego przekazywania pieniędzy czy przedmiotów innym, nawet obcym podmiotom. Świetnym przykładem są tutaj zbiórki charytatywne. Większość osób dokonujących przelewu nie jest w żaden sposób spokrewniona z osobą obdarowywaną.
Zasadą wynikającą z art. 890 kc jest zawieranie umów darowizny w formie aktu notarialnego. Przy czym nie jest to konieczność (notariusz jest sporym wydatkiem), o ile świadczenie stało się faktem. Oznacza to, że przyrzec dokonania darowizny można jedynie notarialnie, jednak gdy do przekazania rzeczy (lub środków finansowych) już dojdzie, czynność ta jest ważna i wiążąca strony.
Nie każda darowizna jest opodatkowana
Nie każda darowizna wymaga uiszczenia do urzędu skarbowego podatku od spadków i darowizn. I nie chodzi tu wyłącznie o tzw. grupę zerową (o której będzie niżej). Jeżeli nie zostanie przekroczony pewien limit określony w rozporządzeniu ministra finansów, wówczas nawet uzyskanie nieodpłatnego świadczenia od osoby niespokrewnionej będzie zwolnione z obowiązku skarbowego.
Jak to wygląda na liczbach? Obowiązek podatkowy powstaje w przypadku nabycia, od jednego zbywcy, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej:
- 36 120 zł — jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej;
- 27 090 zł — jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej;
- 5733 zł — jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.
Do poszczególnych grup podatkowych zalicza się:
- do grupy I — małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów;
- do grupy II — zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych;
- do grupy III — innych nabywców.
W I grupie podatkowej wyróżniamy tzw. grupę 0. Należą do niej małżonek, zstępni, wstępni, rodzeństwo, ojczym, macocha. Osoby należące do tej grupy są całkowicie zwolnieni z konieczności wyliczania podatku, niezależnie od wartości darowanych przedmiotów i środków finansowych. Ich jedynym obowiązkiem jest złożenie zgłoszenia do fiskusa, w sytuacji, gdy otrzymana darowizna przekracza 36 120 zł.
Przykład 1.
Pan Paweł otrzymał od teścia samochód o wartości 40 tys. zł. Z racji tego, że teściowie znajdują się I grupie podatkowej, ale nie w zerowej, limit ulgi wynosi 36 120 zł. Oznacza to, że mężczyzna powinien wyliczyć podatek od podstawy wynoszącej różnicę między kwotą limitu a kwotą otrzymaną i wpłacić ją do urzędu skarbowego.
Przykład 2.
Pani Julia stworzyła zbiórkę w internecie na komputer potrzebny jej do pracy. Łącznie zebrała 12 tys. zł, najwyższa kwota uzyskana od 1 darczyńcy wynosiła 200 zł. Wszystko to pochodziło od ludzi należących do III grupy podatkowej. Kobieta nie ma obowiązku zgłosić tego faktu fiskusowi ani zapłacić podatku, gdyż żaden z darczyńców nie wpłacił więcej, niż wynosi limit w tej grupie podatkowej.
Kiedy trzeba zapłacić podatek od darowizn?
Jeżeli obdarowani przynależni do poszczególnych grup przekroczą ustawowy limit, są zobowiązani uiścić do urzędu skarbowego odpowiedni podatek. Należy pamiętać, że nie chodzi tu jedynie o pojedynczą darowiznę, a o ich sumę z ostatnich 5 lat, od 1 darczyńcy.
Jeżeli zatem suma darowizn przewyższy kwotę wolną od podatku dla danej grupy podatkowej, obdarowany ma obowiązek złożyć zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych. Dokonuje się tego, korzystając z druku SD-Z2. Formularz można złożyć online lub w sposób tradycyjny.
Ważny jest tutaj również termin na przekazanie informacji o darowiźnie fiskusowi. W przypadku grupy zerowej obdarowani mają pół roku od daty otrzymania darowizny. Reszta osób jedynie miesiąc. Jeżeli jednak darczyńca złożył oświadczenie w formie aktu notarialnego, obowiązek złożenia zeznania podatkowego nie powstaje. Termin płatności podatku wynosi 14 dni od dnia doręczenia podatnikowi decyzji organu podatkowego ustalającej wysokość podatku.
Mimo że informacja ta jest przekazywana w niemal każdym artykule dotyczącym obowiązków skarbowych w przedmiocie podatku od darowizny, również tych znajdujących się na stronach rządowych, strony umowy darowizny zapominają, że w przypadku przekazania środków pieniężnych dochodzi dodatkowy obowiązek. Wyłącznie darowizna dokonana przelewem na rachunek bankowy lub przekazem pocztowym korzysta z omawianego zwolnienia. Przekazanie gotówki do rąk obdarowanego nie podlega pod ulgę. Oznacza to, że sytuacja, w której np. rodzic przekazuje dziecku pieniądze w banknotach (tj. do rąk), generuje obowiązek uiszczenia podatku od całości otrzymanej sumy.
Jak wyliczyć podatek?
Podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku zgodnie art. 15 ustawy o podatku od spadków i darowizn oraz rozporządzeniem Ministra Finansów w sprawie ustalenia kwot wartości rzeczy i praw majątkowych zwolnionych od podatku od spadków i darowizn i niepodlegających opodatkowaniu tym podatkiem oraz skal podatkowych, według których oblicza się ten podatek. Wygląda to następująco:
Kwoty nadwyżki w zł | Podatek wynosi | |
ponad | do | |
1) od nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej | ||
11 833 | 3% | |
11 833 | 23 665 | 355 zł i 5% od nadwyżki ponad 11 833 zł |
23 665 | 946 zł 60 gr i 7% od nadwyżki ponad 23 665 zł | |
2) od nabywców zaliczonych do II grupy podatkowej | ||
11 833 | 7% | |
11 833 | 23 665 | 828 zł 40 gr i 9% od nadwyżki ponad 11 833 zł |
23 665 | 1893 zł 30 gr i 12% od nadwyżki ponad 23 665 zł | |
3) od nabywców zaliczonych do III grupy podatkowej | ||
11 833 | 12% | |
11 833 | 23 665 | 1420 zł i 16% od nadwyżki ponad 11 833 zł |
23 665 | 3313 zł 20 gr i 20% od nadwyżki ponad 23 665 zł | |
Darowizna wpłacona bezpośrednio deweloperowi – co na to skarbówka?
Nie jest niczym niespotykanym, że osoby młode, przebywające od kilku lat na rynku pracy, nie mają oszczędności pozwalających im nawet uzyskać kredyt hipoteczny (nie mówiąc o zakupie nieruchomości za gotówkę). Aby otrzymać kredyt, należy dysponować kwotą odpowiadającą 20% ceny mieszkania. W najlepszym wypadku będzie to 10%, ale wówczas potrzebne jest wykupienie odpowiedniego ubezpieczenia.
Stąd też bardzo często takim osobom pomocy udzielają rodzice lub dziadkowie (rzadko są to inne osoby, np. te należące do II grupy podatkowej). Jeżeli mowa o wstępnych (tj. przodkach), to środki przez nich przekazane są całkowicie zwolnione od podatku od darowizny, o ile jest to dokonane zgodnie z obowiązkiem dokonania przelewu bankowego lub przekazu pocztowego. Bez możliwości udokumentowania faktu dokonania darowizny oraz wysokości przekazanych środków ulga podatkowa się nie należy.
Organy skarbowe patrzą na tę kwestię bardzo rygorystycznie, twierdząc, że w przypadku darowizny środków pieniężnych zwolnieniu od podatku od spadków i darowizn podlegają jedynie te, które zostały przekazane na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym. Jeżeli darowane środki zostały przekazane przez darczyńców bezpośrednio na rachunek wierzyciela osoby obdarowanej (w naszym przypadku chodzi o dewelopera), zwolnienie określone w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn nie ma zastosowania.
Sąd nie zgodził się ze stanowiskiem organu skarbowego
Przez długie lata ze stanowiskiem fiskusa zgadzały się również sądy administracyjne. To jednak się ostatnio zmieniło za sprawą wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 18 kwietnia 2024 roku (sygn. akt: III FSK 51/22).
Sąd wskazał, że przekazanie darowanych środków pieniężnych na dobro obdarowanego w inny sposób niż wymieniony przez ustawodawcę (bo na rachunek wierzyciela obdarowanego), ale – co kluczowe – dający taki sam rezultat z punktu widzenia interesu fiskalnego reprezentowanego przez organ podatkowy miałoby stanowić wystarczające uzasadnienie dla stwierdzenia, że nie doszło do spełnienia ustawowej przesłanki i art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn nie ma zastosowania.
Istota powyższej przesłanki polega przecież wyłącznie na udokumentowaniu, że obdarowany rzeczywiście uzyskał możliwość dysponowania darowanymi środkami pieniężnymi od określonej osoby, z określonego źródła. Takie udokumentowanie ma miejsce zarówno wówczas, gdy darowane środki wpływają na rachunek bezpośrednio obdarowanego, jak i wówczas gdy darczyńcy w imieniu i na rzecz obdarowanego przekazują je na rachunek bankowy wierzyciela obdarowanego.
Wyrok sądu jest krokiem w dobrą stronę. Interpretacja przepisów organów skarbowych nosi bowiem znamiona nadinterpretacji. Przekazanie środków pieniężnych na rachunek dewelopera ma taki sam skutek, jaki uzyskałyby czynności polegające na przelewie pieniędzy z konta darczyńcy na konto obdarowanego, a następnie kolejnym transferze na konto dewelopera, dokonanym już przez obdarowanego. Wymogi stawiane w ustawie mają na celu wyłącznie przymuszenie stron umowy darowizny do dokonania jej w taki sposób, aby można było ją zweryfikować. W omawianym przypadku nie ma z tym najmniejszego problemu, wystarczy wyciąg z konta darczyńcy.
