Czynności notarialne wykonywane przez podmiot prowadzący działalność gospodarczą w postaci kancelarii podlega pod regulacje ustawy o VAT. W związku z tym warto zastanowić się, jak kształtują się obowiązki notariusza, jeżeli chodzi o konieczność rozliczania podatku VAT oraz dokumentowania świadczonych usług za pomocą kasy fiskalnej.
Miejsce świadczenia usług notarialnych
Czynności notarialne są na gruncie podatku VAT zakwalifikowane jako świadczenie usług. W związku z tym należy ustalić miejsce świadczenia usługi, ponieważ będzie to rzutować na miejsce opodatkowania usługi.
W przypadku gdy notariusz świadczy czynności notarialne na rzecz innego podatnika podatku VAT, będzie obowiązywać reguła ogólna wskazana w art. 28b ustawy o VAT. Oznacza to, że usługa notarialna podlega opodatkowaniu w kraju siedziby usługobiorcy.
Natomiast, jeżeli usługa notarialna jest wykonywana na rzecz podmiotu niebędącego podatnikiem podatku VAT (np. na rzecz osoby prywatnej), to należy kierować się treścią art. 28c ustawy o VAT, który podaje, że usługa podlega opodatkowaniu w kraju siedziby usługodawcy.
W tym miejscu trzeba też wskazać na jeden istotny wyjątek, a mianowicie na treść art. 28l pkt 3 ustawy o VAT. Przepis ten podaje, że w przypadku świadczenia na rzecz podmiotów niebędących podatnikami, posiadających siedzibę, stałe miejsce zamieszkania lub zwykłe miejsce pobytu poza terytorium Unii Europejskiej, usług doradczych, inżynierskich, prawniczych, księgowych oraz usług podobnych do tych usług miejscem świadczenia usług jest miejsce, gdzie podmioty te posiadają siedzibę, stałe miejsce zamieszkania lub zwykłe miejsce pobytu.
Przykładowo świadczenie usługi notarialnej na rzecz osoby fizycznej mieszkającej w Ukrainie nie będzie podlegać opodatkowaniu w Polsce. Zgodnie z ww. art. 28l pkt 3 ustawy o VAT taka usługa będzie podlegać opodatkowaniu w miejscu zamieszkania osoby fizycznej, czyli będzie to terytorium Ukrainy.
Czynności notarialne a stawka VAT
Usługi notariusza nie korzystają z żadnej preferencyjnej stawki VAT, dlatego też do świadczenia usług notariusz zastosuje stawkę 23%. W tym miejscu warto zastanowić się, czy notariusz może skorzystać ze zwolnienia podmiotowego od podatku VAT.
Ustawodawca przewiduje zwolnienie od podatku VAT dla pewnej grupy podatników. Regulacje w tym zakresie zawarte zostały w art. 113 ustawy.
Zgodnie z art. 113 ust. 1 ustawy zwalnia się od podatku sprzedaż dokonywaną przez podatników, u których wartość sprzedaży nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty 200 000 zł. Do wartości sprzedaży nie wlicza się kwoty podatku.
Jednocześnie, jak wynika z treści art. 113 ust. 13 pkt 2 lit. a) ustawy o VAT, zwolnienie nie ma zastosowania do świadczenia usług prawniczych. Ustawa nie definiuje pojęcia „usługi prawnicze”. Pomocne w tym wypadku jest odwołanie do Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług, w której w kategorii „usługi prawnicze” znalazły się usługi w zakresie doradztwa prawnego i reprezentacji w dziedzinie prawa karnego, handlowego, pracy i cywilnego, a także usługi prawne dotyczące patentów, praw autorskich i pozostałych praw własności intelektualnej, usługi notarialne, arbitrażowe i polubowne oraz związane z aukcjami. Analiza tej kategorii statystycznej wskazuje zatem, że przez pojęcie usług prawniczych PKWiU rozumie rozmaite czynności związane z doradztwem prawnym.
Zgodnie z PKWiU w dziale 69.10. „Usługi prawne” określono PKWiU 69.10.16.0 Usługi notarialne. W myśl objaśnień do PKWiU grupowanie to obejmuje usługi sporządzania, uwierzytelniania autentyczności dokumentów urzędowych w takich dziedzinach jak prawo rodzinne (kontrakty małżeńskie), prawo spadkowe i testamenty, przeniesienie własności nieruchomości, prawo spółek itp.
Dalej można też wskazać, że w myśl art. 1 § 1 ustawy Prawo o notariacie notariusz jest powołany do dokonywania czynności, którym strony są obowiązane lub pragną nadać formę notarialną (czynności notarialnych). W myśl art. 2 § 1 – 2 ww. ustawy notariusz w zakresie swoich uprawnień, o których mowa w art. 1, działa jako osoba zaufania publicznego, korzystając z ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym. Czynności notarialne, dokonane przez notariusza zgodnie z prawem, mają charakter dokumentu urzędowego.
W świetle powyższych przepisów nie ulega zatem wątpliwości, że notariusz świadczy usługi prawnicze, co wyklucza w jego przypadku możliwość zastosowania zwolnienia podmiotowego od podatku VAT. Powoduje to, że już od pierwszej czynności notarialnej należy odprowadzić podatek należny VAT, a przed rozpoczęciem świadczenia usług notariusz powinien zarejestrować się jako czynny podatnik VAT poprzez formularz VAT-R (zgodnie z art. 96 ust. 1 ustawy o VAT).
Notariusz a obowiązek posiadania kasy fiskalnej
Jak wynika z treści art. 111 ust. 1 ustawy o VAT, podatnicy dokonujący sprzedaży na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych są obowiązani prowadzić ewidencję sprzedaży przy zastosowaniu kas rejestrujących.
Natomiast w myśl art. 111 ust. 3a pkt 1 ustawy o VAT podatnicy prowadzący ewidencję sprzedaży przy zastosowaniu kas rejestrujących są obowiązani wystawić i wydać nabywcy paragon fiskalny lub fakturę z każdej sprzedaży:
- w postaci papierowej, lub
- za zgodą nabywcy, w postaci elektronicznej, przesyłając ten dokument w sposób z nim uzgodniony, w tym przy użyciu systemu teleinformatycznego Szefa Krajowej Administracji Skarbowej pośredniczącego przy wydawaniu paragonów fiskalnych w postaci elektronicznej nabywcy, bez konieczności podawania jego danych osobowych.
Co do zasady usługi notarialne świadczone na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej powinny być dokumentowane na kasie fiskalnej. Trzeba jednak zwrócić uwagę na Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24 listopada 2023 roku w sprawie zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji sprzedaży przy zastosowaniu kas rejestrujących, gdzie w § 2 czytamy, że zwalnia się z obowiązku prowadzenia ewidencji w danym roku podatkowym, nie dłużej jednak niż do 31 grudnia 2024 roku, czynności wymienione w załączniku do rozporządzenia. W odniesieniu do niektórych czynności wymienionych w tym załączniku zwolnienie, o którym mowa w ust. 1, stosuje się zgodnie z warunkami określonymi w załączniku.
W poz. 27 załącznika do rozporządzenia wymieniono czynności notarialne. Powoduje to, że notariusz korzysta ze zwolnienia od obowiązku posiadania kasy fiskalnej w zakresie świadczenia usług notarialnych. Co warto podkreślić, przepisy rozporządzenia nie stawiają żadnych dodatkowych warunków zastosowania zwolnienia.
Chociaż czynności notarialne są zwolnione od obowiązku dokumentowania ich za pomocą kasy fiskalnej, to jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby notariusz dobrowolnie wystawił fakturę VAT. Ponadto w pewnych okolicznościach może on być zobowiązany do wystawienia takiego dokumentu. Na mocy art. 106b ust. 3 pkt 1 ustawy o VAT należy wystawić fakturę na żądanie nabywcy, jeżeli żądanie jej wystawienia zostało zgłoszone w terminie 3 miesięcy, licząc od końca miesiąca, w którym dostarczono towar lub wykonano usługę bądź otrzymano całość lub część zapłaty.
Przykład 1.
Notariusz sporządził umowę darowizny w formie aktu notarialnego, za co pobrał odpowiednią taksę notarialną z doliczonym podatkiem VAT według stawki 23%. W jaki sposób powinien on udokumentować tego rodzaju usługę?
Notariusz jest w tym przypadku zwolniony z obowiązku wystawiania paragonu fiskalnego. Możliwe jest wystawienie faktury na rzecz osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Taką fakturę notariusz będzie miał obowiązek wystawić, jeżeli żądanie zostanie zgłoszone w terminie 3 miesięcy, licząc od końca miesiąca sporządzenia umowy darowizny.
W podsumowaniu naszego dzisiejszego artykułu możemy wskazać, że usługi notarialne są obowiązkowo opodatkowane podatkiem VAT według stawki 23% bez możliwości zastosowania zwolnienia podmiotowego oraz jednocześnie czynności notarialne korzystają ze zwolnienia od obowiązku rejestrowania ich na kasie fiskalnej.
