Jeżeli pracownik zostaje zwolniony z pracy z przyczyn od niego niezależnych, może mu przysługiwać odprawa pieniężna z tego tytułu. W niektórych firmach możliwe jest wypłacenie wyższej odprawy lub dodatkowego świadczenia w związku z rozwiązaniem stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika, jednym z tych świadczeń jest odprawa ekonomiczna. Jak w takim przypadku wygląda sprawa oskładkowania? Piszemy na ten temat w artykule.
Prawo pracownika do odprawy pieniężnej
Pracodawcy zatrudniający co najmniej 20 pracowników są obowiązani stosować przepisy Ustawy z dnia 13 marca 2003 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, zwanej dalej ustawą.
Prawo do odprawy pieniężnej przysługuje zatem pracownikom, z którymi pracodawca zatrudniający minimum 20 pracowników rozwiązał stosunki pracy z przyczyn niedotyczących pracowników w trybie:
- grupowego zwolnienia;
- indywidualnego zwolnienia, jeżeli wyłącznym powodem rozwiązania stosunku pracy były przyczyny niedotyczące pracowników.
Odprawę pieniężną ustala się według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, przy czym podstawę wyliczenia stanowi miesięczne średnie wynagrodzenie z okresu poprzedzającego nabycie prawa do odprawy ustalone zgodnie z zasadami obowiązującymi przy ustalaniu ekwiwalentu urlopowego.
Wysokość odpraw pieniężnych z tytułu grupowego lub indywidualnego zwolnienia jest następująca:
- odprawa odpowiadająca kwocie jednomiesięcznego wynagrodzenia – jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata;
- odprawa odpowiadająca kwocie dwumiesięcznego wynagrodzenia – jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat;
- odprawa odpowiadająca kwocie trzymiesięcznego wynagrodzenia – jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.
Zbieg prawa do odpraw pieniężnych
Aktualnie obowiązujące przepisy prawa pracy nie przewidują ograniczeń do odpraw pieniężnych z odrębnych tytułów, jeżeli pracownik spełnia warunki do nabycia różnych odpraw.
Przepisy ustawy nie ograniczają prawa pracownika do wyłącznie jednej odprawy w przypadku, gdy doszło do zbiegu prawa do odprawy pieniężnej przysługującej na mocy ustawy oraz jednorazowej odprawy pieniężnej należnej w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy.
Wobec powyższego można przyjąć założenie, przez analogię, że w określonych przypadkach – jeżeli są spełnione warunki, na podstawie których przysługują różne odprawy (zbieg prawa do odpraw) – pracodawca powinien dokonać, w dniu ustania zatrudnienia, wypłaty każdej z nich.
Przepisy w zakresie ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w odniesieniu do należności pracowniczych
W przedmiocie oskładkowania należności pracowniczych z różnych tytułów należy odwołać się do przepisów Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, zwanego dalej rozporządzeniem składkowym.
Zgodnie z § 1 rozporządzenia składkowego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (dalej określanych jako „składki”) stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy.
Odprawy pieniężne a składki ZUS
Jak wynika z § 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia składkowego, podstawy wymiaru składek nie stanowią przychody z tytułu uzyskanych przez pracowników odpraw pieniężnych przysługujących w związku z przejściem na emeryturę lub rentę.
Ponadto zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia składkowego podstawy wymiaru składek nie stanowią odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu:
- wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy;
- nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia albo skrócenia okresu jej wypowiedzenia,
- niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy.
Przykład 1.
Pracownik odchodzi z pracy w firmie objętej przepisami ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. W związku z tym faktem osobie tej przysługuje odprawa ekonomiczna. Pracownik spełnia jednocześnie warunki niezbędne do uzyskania renty. Ustanie stosunku pracy będzie także powiązane z przejściem na rentę. W takiej sytuacji zaistniały przesłanki uzasadniające wypłatę obydwu odpraw.
Wymaga podkreślenia, że § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia składkowego:
- nie wymienia określonych przepisów stanowiących podstawę wypłaty należności z tytułu rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy;
- nie wskazuje również ograniczeń w zakresie liczby świadczeń wypłacanych pracownikom.
Przykład 2.
Pracodawca rozwiązuje umowę o pracę z pracownikiem w ramach grupowego zwolnienia, przy czym firma objęta jest przepisami ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Pracownik ma zatem prawo do odprawy pieniężnej w wysokości i na zasadach określonych w tej ustawie. W przedsiębiorstwie obowiązuje także porozumienie zbiorowe, które przewiduje wypłatę pracownikom zwalnianym z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy jednorazowej rekompensaty w wysokości miesięcznego wynagrodzenia. Wypłata odprawy i rekompensaty w powyższych okolicznościach nie spowoduje konieczności odprowadzenia składek na ZUS.
Przykład 3.
Przedsiębiorstwo jest objęte przepisami ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, jednak w odniesieniu do osób zwalnianych w trybie ustawy stosuje się korzystniejsze zasady przewidziane w porozumieniu zbiorowym. Polega to na tym, że zwalniany pracownik ma prawo do odprawy ekonomicznej w podwójnej wysokości (czyli odpowiednio w kwocie: dwu-, cztero- lub sześciomiesięcznego wynagrodzenia za pracę). Odprawy pieniężne wypłacone w takich kwotach będą nadal korzystać ze zwolnienia składkowego.
Uwzględniając interpretacje wydawane przez ZUS, omawiana odprawa nie podlega składkom na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Takie stanowisko zostało przedstawione w interpretacji pochodzącej z 29 grudnia 2023 roku (DI/200000/43/1178/2023).
Dodatkowa odprawa ekonomiczna a podstawa składek ZUS – podsumowanie
Odprawa ekonomiczna przysługuje pracownikom, z którymi pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników rozwiązał stosunki pracy z przyczyn niedotyczących pracowników w trybie grupowego lub indywidualnego zwolnienia. Przepisy rozporządzenia składkowego przewidują, że podstawy wymiaru składek nie stanowią odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy. Aby uzyskać zwolnienie z oskładkowania, wypłata danego świadczenia musi pozostawać w bezpośrednim związku z rozwiązaniem stosunku pracy.
