Odprawa pieniężna z tytułu zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników przysługuje pracownikom, którzy stracili pracę wskutek grupowych lub indywidualnych zwolnień przeprowadzanych przez pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników. W roku 2024 postępowanie w zakresie wypłaty wspomnianej odprawy ulegnie zmianom wynikającym przede wszystkim z nowej kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz uchylenia odrębnych przepisów. Szerzej na ten piszemy poniżej w artykule.
Odprawa pieniężna z tytułu zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników – podstawa prawna oraz uprawnieni
Odprawa pieniężna z tytułu zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników jest wypłacana na podstawie przepisów Ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, zwanej dalej ustawą.
Uprawnienia w przedmiocie odpraw pieniężnych przysługujących pracownikom w razie utraty zatrudnienia w ramach grupowego lub indywidualnego zwolnienia uregulowano w art. 8 i art. 10 ust. 1 ustawy. Prawo do odprawy pieniężnej z tytułu zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników przysługuje wyłącznie pracownikom, z którymi pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników rozwiązał stosunki pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Przykład 1.
Pracodawca zatrudniający 19 pracowników podjął decyzję o zwolnieniach pracowników ze względów ekonomicznych (wyłączną przyczyną rozwiązania stosunków pracy są powody niedotyczące pracowników). Nie ma on obowiązku wypłaty odpraw pieniężnych. Wynika to stąd, że do pracodawcy nie stosuje się przepisów ustawy, te zaś obligują do wypłacenia odpraw pieniężnych pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników.
Pracodawca, u którego liczba pracowników nie osiąga 20, może w przepisach zakładowych postanowić, że odprawy będą w określonych przypadkach przysługiwać pracownikom, jeżeli jednak tego nie uczyni, nie ma żadnych obowiązków w tym zakresie, decyzja w tym obszarze zależy bowiem wyłącznie od decyzji pracodawcy.
Odnosząc się do kwestii przysługiwania odprawy pieniężnej wypłacanej na podstawie ustawy, warto odwołać się do wyroku Sądu Najwyższego (SN) z 23 listopada 2004 roku (I PK 20/04, OSNP 2005, Nr 13, poz. 185). Skład orzekający stwierdził w tym wyroku, że uzyskanie przez pracowników specjalnej odprawy z tytułu zwolnień grupowych, nie rodzi – na zasadzie równości – uprawnienia do wymienionej odprawy dla pracowników, którzy nie są objęci zwolnieniami grupowymi.
Odprawa pieniężna z tytułu zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników oraz odprawa z innego tytułu – zbieg prawa
W obecnym stanie prawnym nie ma ograniczeń do odpraw pieniężnych z odrębnych tytułów, jeżeli pracownik spełnia warunki do nabycia różnych odpraw.
Przepisy ustawy również nie zawierają ograniczeń prawa pracownika tylko do jednej odprawy, jeżeli doszło do zbiegu prawa do odprawy pieniężnej z tytułu zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników oraz jednorazowej odprawy pieniężnej należnej w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy.
Odprawa pieniężna - minimalna oraz maksymalna wysokość odprawy
Odprawa pieniężna z tytułu zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników jest ustalana indywidualnie, czyli z uwzględnieniem zarobków uzyskiwanych przez konkretnego pracownika. Oznacza to, że pracownikowi, w związku z rozwiązaniem stosunku pracy w ramach grupowego lub indywidualnego zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracowników, przysługuje odprawa pieniężna na zasadach i w wysokości określonych w art. 8 ustawy.
Wysokość odprawy z tytułu zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników zależy od zakładowego stażu pracy, czyli okresu pracy u pracodawcy, który przeprowadza zwolnienia.
Na zasadzie wyjątku od ogólnie obowiązującej zasady do okresu zatrudnienia, od którego uzależniona jest wysokość odprawy, wlicza się okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, jeżeli:
- zmiana pracodawcy nastąpiła na zasadach określonych w art. 231 kp (przejście zakładu pracy na innego pracodawcę), a także
- w innych przypadkach, gdy z mocy odrębnych przepisów nowy pracodawca jest następcą prawnym w stosunkach pracy nawiązanych przez pracodawcę poprzednio zatrudniającego danego pracownika.
Przykład 2.
Pracodawca stanął przed koniecznością dokonania redukcji etatów w swoim przedsiębiorstwie, przy czym jest on objęty przepisami ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Część zwalnianych osób to pracownicy innej firmy, która została przejęta przez obecnego właściciela w trybie przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę. W odniesieniu do tych osób przy ustalaniu stażu pracy dla potrzeb obliczenia wysokości odprawy pieniężnej z tytułu zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników należy uwzględnić także okres zatrudnienia w przedsiębiorstwie przed jego przejęciem.
Wysokość odprawy pieniężnej z tytułu zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracowników odpowiada kwocie:
- jednomiesięcznego wynagrodzenia – jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata;
- 2-miesięcznego wynagrodzenia – jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat;
- 3-miesięcznego wynagrodzenia – jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.
Jednocześnie odprawa pieniężna nie może przekroczyć kwoty 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę, obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy. Oznacza to, że w 2024 roku maksymalna kwota odprawy pieniężnej z tytułu zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracowników wynosi:
- 63 630 zł – od 1 stycznia;
- 64 500 zł – od 1 lipca.
Odprawa pieniężna z tytułu zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników – ochrona przed potrąceniami
Z orzecznictwa SN jednoznacznie wynika, że odprawa pieniężna z tytułu zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników korzysta z ochrony przed potrąceniami na takich samych zasadach jak wynagrodzenie przysługujące pracownikom.
Odprawa pieniężna z tytułu zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników – ZUS oraz PIT
Odprawa pieniężna z tytułu zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników:
- jest wyłączona z podstawy wymiaru składek na ZUS – na podstawie § 2 ust. 1 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 1998 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe;
- podlega opodatkowaniu PIT – zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. b Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Odprawa pieniężna z tytułu zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników – podsumowanie
Odprawa pieniężna z tytułu zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników przysługuje w razie utraty zatrudnienia w ramach grupowego lub indywidualnego zwolnienia dokonanego na podstawie ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Prawo do odprawy powstaje wówczas, jeżeli wyłącznym powodem rozwiązania stosunku pracy były przyczyny niedotyczące pracowników. Zmiany w zakresie odpraw wynikają przede wszystkim z nowej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w roku 2024, wynagrodzenie to wpływa bowiem na maksymalną kwotę odprawy w danym roku kalendarzowym. Nie bez znaczenia w tym kontekście jest także zniesienie ograniczeń wynikających z przepisów o zwalczaniu COVID-19.
