Trzynasta pensja to dodatkowe wynagrodzenie roczne, które przysługuje pracownikom jednostek sfery budżetowej. Zasady przyznawania i ustalania wysokości trzynastej pensji zostały określone w ustawie o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej.
Kto otrzymuje dodatkowe wynagrodzenie roczne?
Wypłata dodatkowego wynagrodzenia rocznego, potocznie nazywana trzynastką, nie ma charakteru powszechnego. Trzynasta pensja przysługuje tylko grupom zawodowym, które są do tego uprawnione. Zgodnie z przepisami prawa przysługuje ona pracownikom jednostek państwowej sfery budżetowej, pracownikom zatrudnionym w urzędach organów władzy publicznej, kontroli, ochrony prawa oraz sądach i trybunałach oraz pracownikom samorządowych jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych.
Dodatkowe wynagrodzenie roczne otrzymują wyłącznie zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę. Na wypłatę trzynastki mogą więc liczyć pracownicy oświaty oraz osoby zatrudnione w urzędach państwowych i urzędach gmin, biurach poselskich i senatorskich. Trzynasta pensja nie jest natomiast wypłacana osobom, które zajmują kierownicze stanowiska państwowe, żołnierzom oraz funkcjonariuszom policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Służby Celnej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej oraz Biura Ochrony Rządu.
Dodatkowe wynagrodzenie roczne w innych zakładach pracy może być wypłacane, jeżeli taki zapis został zawarty w regulaminie wynagradzania firmy, w układzie zbiorowym pracy lub w umowie o pracę danego pracownika. Nie będzie to jednak trzynastka w rozumieniu ustawowym, a warunki jej przyznania mogą zostać określone w inny sposób. Dzieje się tak, ponieważ pracodawców pozabudżetowych nie obowiązują regulacje, a adresatem ustawy są jedynie jednostki budżetowe.
Dodatkowe wynagrodzenie roczne – zasady wypłacania
Dodatkowe wynagrodzenie roczne w pełnej wysokości przysługuje pracownikom po przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego. Natomiast gdy pracownik przepracuje co najmniej 6 miesięcy, wówczas nabywa prawo do “trzynastki” w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego. Pod pojęciem przepracowanie, należy rozumieć faktyczne świadczenie pracy. Przez długi czas było ono jednak utożsamiane z pojęciem zatrudnienia. Dopiero po wielu orzeczeniach sądowych pojęcie przepracowanie traktowane jest jako okres faktycznego świadczenia pracy u danego pracodawcy. W związku z tym niektóre absencje, które wcześniej nie zmniejszały okresu, obecnie skracają okres przepracowany. Wśród nich znajdują się takie okresy jak: chorobowe, świadczenie rehabilitacyjne, urlopy bezpłatne, szkoleniowe itp. Można spotkać dwa podejścia do ustalenia liczby dni przepracowanych jako okresu 6 miesięcy:
-
na potrzeby ustalania okresu przepracowanego stosuje się art. 114 Kodeksu cywilnego. To znaczy, że gdy nie jest wymagana ciągłość okresu przepracowanego, przez miesiąc rozumie się 30 dni, wynika z tego, że okres 6 miesięcy wynosi 180 dni, które pracownik musi efektywnie przepracować,
-
zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2009 r., (sygn. akt II PK 223/09) do okresów liczonych w miesiącach należy odnosić się do upływu dnia bezpośrednio poprzedzającego dzień, który datą odpowiada dniowi, w którym pracownik został zatrudniony.
W art. 2 ust. 3 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej ustawodawca wymienia sytuacje, w których odstępuje od wymogu przepracowania minimum półrocznego okresu w ciągu roku. Wśród nich wymienione są m.in. takie powody jak:
-
powołanie pracownika do czynnej służby wojskowej albo skierowanie do odbycia służby zastępczej,
-
rozwiązanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy lub świadczenia rehabilitacyjnego,
-
korzystanie z urlopu wychowawczego, z urlopu macierzyńskiego, z urlopu ojcowskiego, z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, z urlopu dla poratowania, z urlopu rodzicielskiego,
-
wygaśnięcie stosunku pracy w związku ze śmiercią pracownika.
Istnieją jednak 4 sytuacje, w których nie nabywa się prawa do trzynastej pensji dzieje się tak gdy:
-
nieusprawiedliwiona nieobecność w pracy, trwa dłużej niż 2 dni,
-
pracownik stawi się lub przebywał w miejscu pracy w stanie nietrzeźwości,
-
nastąpi dyscyplinarne zwolnienie z pracy lub wydalenie ze służby,
-
rozwiązanie umowy o pracę było bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Do kiedy wypłacane jest dodatkowe wynagrodzenie roczne?
Trzynasta pensja wypłacana jest w ciągu pierwszych trzech miesięcy kolejnego roku kalendarzowego następującego po roku, za który przysługuje dodatkowe wynagrodzenie. Pracodawca musi wypłacić ją terminowo, gdy nie zachodzą okoliczności, które skutkują odebraniem prawa do świadczenia.
Dodatkowe wynagrodzenie roczne – jak obliczyć?
Trzynasta pensja to 8,5% wynagrodzenia rocznego, które przysługuje pracownikowi za poprzedni rok kalendarzowy. Dlatego aby wyliczyć kwotę należnego wynagrodzenia rocznego, najpierw należy ustalić podstawę jego wymiaru. Podstawę stanowią trzy składniki:
-
otrzymane w ciągu roku wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy,
-
wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy,
-
wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy przysługujące pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy.