Dodatkowe wynagrodzenie roczne - czy były pracownik ma do niego prawo?

Ustawą z dnia 12 grudnia 1997 roku o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej – dalej „ustawa” – ustanowiono szczególny składnik wynagrodzenia za pracę o charakterze motywacyjnym, będący gratyfikacją za efektywnie i nienagannie wykonywaną pracę. O ile nie ulega wątpliwości, że świadczenie to przysługuje, po spełnieniu warunków ustawowych, osobom pozostającym aktualnie w zatrudnieniu, o tyle rozważenia wymaga to, czy prawo do niego zachowują osoby, których stosunek pracy ustał. 

Grupy pracowników, którym wypłaca się dodatkowe wynagrodzenie roczne

Dodatkowe wynagrodzenie roczne, zwane popularnie „trzynastką” (dalej „wynagrodzenie roczne”), jest świadczeniem wypłacanym pracownikom jednostek sfery budżetowej, przez co rozumie się pracowników:

• państwowych jednostek sfery budżetowej, dla których środki na wynagrodzenia są kształtowane na podstawie odrębnej ustawy;
• zatrudnionych w urzędach organów władzy publicznej, kontroli, ochrony prawa oraz sądach i trybunałach, wymienionych w art. 139 ust. 2 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych;
• samorządowych jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych prowadzących gospodarkę finansową na zasadach określonych w ustawie o finansach publicznych;
• biur poselskich, senatorskich lub poselsko-senatorskich oraz klubów, kół albo zespołów parlamentarnych.

Przepisów ustawy nie stosuje się do:

• osób, o których mowa w art. 2 Ustawy z dnia 31 lipca 1981 roku o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe;
• żołnierzy oraz funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Celno-Skarbowej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej oraz Służby Ochrony Państwa (art. 1 ustawy).

Kto ma prawo do wynagrodzenia rocznego?

Pracownik nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości po przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego. W przypadku nieprzepracowania u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego pracownik nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego pod warunkiem, że okres ten wynosi co najmniej 6 miesięcy (art. 2 ust. 1 i 2 ustawy).

Uwaga 

Przepracowanie co najmniej 6 miesięcy warunkujących nabycie prawa do wynagrodzenia rocznego nie jest wymagane w przypadkach:

• nawiązania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego z nauczycielem i nauczycielem akademickim zgodnie z organizacją pracy szkoły (szkoły wyższej);
• zatrudnienia pracownika do pracy sezonowej, jeżeli umowa o pracę została zawarta na sezon trwający nie krócej niż 3 miesiące;
• powołania pracownika do czynnej służby wojskowej albo skierowania do odbycia służby zastępczej;
• rozwiązania stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę, rentę szkoleniową albo rentę z tytułu niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne; przeniesieniem służbowym, powołaniem lub wyborem; likwidacją pracodawcy albo zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy; likwidacją jednostki organizacyjnej pracodawcy lub jej reorganizacją;
• podjęcia zatrudnienia w wyniku przeniesienia służbowego; na podstawie powołania lub wyboru; w związku z likwidacją poprzedniego pracodawcy albo ze zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących tego pracodawcy; w związku z likwidacją jednostki organizacyjnej poprzedniego pracodawcy lub jej reorganizacją; po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej albo po odbyciu służby zastępczej;
• korzystania z urlopu wychowawczego; urlopu macierzyńskiego; urlopu ojcowskiego; urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego; urlopu opiekuńczego; urlopu dla poratowania zdrowia; urlopu do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego (przez nauczyciela lub nauczyciela akademickiego); urlopu rodzicielskiego;
• wygaśnięcia stosunku pracy w związku ze śmiercią pracownika.

Pracownik nie nabywa prawa do wynagrodzenia rocznego w przypadkach:

• nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy trwającej dłużej niż 2 dni;
• stawienia się do pracy lub przebywania w pracy w stanie nietrzeźwości;
• wymierzenia pracownikowi kary dyscyplinarnej wydalenia z pracy lub ze służby;
• rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (art. 3 ustawy).

Jak obliczyć wynagrodzenie roczne?

Wynagrodzenie roczne ustala się w wysokości 8,5% sumy wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje to wynagrodzenie, uwzględniając wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, a także wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy oraz wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy przysługujące pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy.

W przypadkach, w których przepracowanie co najmniej 6 miesięcy warunkujących nabycie prawa do wynagrodzenia rocznego nie jest wymagane, wysokość wynagrodzenia rocznego ustala się proporcjonalnie do okresu przepracowanego u danego pracodawcy (art. 4 ustawy).

Czy były pracownik ma prawo do wynagrodzenia rocznego?

Pozytywna odpowiedź na to pytanie wynika przede wszystkim z zasady sformułowanej w art. 80 zdanie pierwsze Kodeksu pracy, który stanowi, że wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Skoro podstawowym wymogiem nabycia prawa do wynagrodzenia rocznego jest efektywne przepracowanie pewnego okresu u danego pracodawcy, to rozwiązanie stosunku pracy po tym okresie świadczenia pracy nie może powodować utraty prawa do omawianego wynagrodzenia.

Uwaga 

Za przyjęciem, że osoba, która spełniła wymogi ustawowe konieczne do uzyskania prawa do wynagrodzenia rocznego u danego pracodawcy – lecz w chwili wypłaty wynagrodzenia nie jest już pracownikiem tego pracodawcy – prawo to zachowuje, przemawia dodatkowo brzmienie art. 5 ust. 2 i 3 ustawy. W myśl tych unormowań wynagrodzenie roczne wypłaca się nie później niż w ciągu pierwszych 3 miesięcy roku kalendarzowego następującego po roku, za który przysługuje to wynagrodzenie, przy czym pracownikowi, z którym rozwiązano stosunek pracy w związku z likwidacją pracodawcy, wynagrodzenie roczne wypłaca się w dniu rozwiązania stosunku pracy. Można zatem wywnioskować z tego, że pozostałym pracownikom, z którymi rozwiązano stosunek pracy, wynagrodzenie roczne wypłaca się w zwykłym terminie, przewidzianym dla ogółu pracowników, czyli do końca I kwartału roku następującego po roku, za który to wynagrodzenie przysługuje. Część takich pracowników wymieniono w art. 2 ust. 3 pkt 4 ustawy, zgodnie z którym przepracowanie co najmniej 6 miesięcy warunkujących nabycie prawa do wynagrodzenia rocznego nie jest wymagane w przypadkach rozwiązania stosunku pracy w związku z:

• przejściem na emeryturę, rentę szkoleniową albo rentę z tytułu niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne;
• przeniesieniem służbowym, powołaniem lub wyborem;
• likwidacją pracodawcy albo zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy;
• likwidacją jednostki organizacyjnej pracodawcy lub jej reorganizacją.

Przykład 1.

Pracownik urzędu gminy przepracował efektywnie okres od 1 stycznia do 31 marca 2024 roku, po czym rozwiązał umowę o pracę w związku z przejściem na emeryturę. W świetle przywołanych wyżej unormowań ustawy (art. 2 ust. 3 pkt 4 lit. a i art. 4 ust. 2) nabył on prawo do wynagrodzenia rocznego za 2024 rok w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego (1/4 roku). Stosownie do art. 5 ust. 2 ustawy wynagrodzenie roczne należy wspomnianej osobie wypłacić nie później niż w ciągu pierwszych 3 miesięcy 2025 roku. W chwili wypłaty wynagrodzenia rocznego osoba ta będzie już byłym pracownikiem pracodawcy, który to wynagrodzenie wypłaci.

Podsumowując, samo rozwiązanie stosunku pracy nie powoduje, że były pracownik traci prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego u swojego byłego pracodawcy.