Polscy kredytobiorcy to najczęściej młodzi ludzie, żyjący w dużych miastach, korzystający z życia, urządzający swoje pierwsze mieszkania oraz wydający często więcej, niż posiadają. Różnice pomiędzy kobietami a mężczyznami pod kątem zakredytowania są dziś niewielkie. Motywów zaciągania kredytów jest bardzo wiele. Według danych Biura Informacji Kredytowej co drugi dorosły Polak spłaca obecnie zobowiązania kredytowe. Najwięcej kredytów zaciągają osoby w wieku 35–44 lat, jednak największe opóźnienia w spłacie rat kredytowych odnotowują najmłodsi, do 24. roku życia. W związku z tym coraz częściej spotykamy się z pojęciem ekspozycji kredytowych. Czym są ekspozycje kredytowe? Jakie ich rodzaje możemy wyróżnić? Jak są klasyfikowane? Jak prowadzony jest monitoring? Na te i inne pytanie odpowiemy w niniejszym artykule.
Czym są ekspozycje kredytowe i co je reguluje?
Ekspozycje kredytowe to bilansowe należności z tytułu kredytów, pożyczek i limitów (w tym również kart kredytowych), skupionych wierzytelności, czeków i weksli, zrealizowanych gwarancji, innych wierzytelności o podobnym charakterze oraz udzielone zobowiązania pozabilansowe, takie jak gwarancje czy poręczenia. Definicję ekspozycji kredytowej wprowadzono w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2008 roku w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków. Możemy powiedzieć, że każdy produkt kredytowy zaciągany przez nas stanowi ekspozycję kredytową w banku.
Banki zostały zobowiązane do tworzenia rezerw celowych, gdy ekspozycje kredytowe zostaną zakwalifikowane do jednej z trzech kategorii: normalnych, pod obserwacją, grupy zagrożonych (w tym do kategorii: poniżej standardu, wątpliwe, stracone). Zasady klasyfikacji ekspozycji kredytowych określono w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2008 roku w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków. Rezerwy celowe na ryzyko związane z ekspozycjami kredytowymi wynikającymi z produktów kredytowych, zaklasyfikowanymi do kategorii „normalne”, tworzy się w wysokości co najmniej wymaganego poziomu rezerw, stanowiącego 1,5% podstawy tworzenia rezerw celowych. Rezerwy celowe na ryzyko związane z ekspozycjami kredytowymi zaklasyfikowanymi do kategorii „pod obserwacją”, „poniżej standardu”, „wątpliwe” i „stracone” tworzy się na podstawie indywidualnej oceny ryzyka obciążającego daną ekspozycję, jednak w wysokości co najmniej wymaganego poziomu rezerw, stanowiącego w relacji do podstawy tworzenia rezerw celowych:
1) 1,5% – w przypadku kategorii „pod obserwacją”;
2) 20% – w przypadku kategorii „poniżej standardu”;
3) 50% – w przypadku kategorii „wątpliwe”;
4) 100% – w przypadku kategorii „stracone”.
Rezerwy należą do regulacji ostrożnościowych i stanowią narzędzie obniżania ryzyka. Zasadniczymi celami tworzenia rezerw przez banki są:
-
zapewnienie bezpieczeństwa finansowego banku,
-
zabezpieczenie przed skutkami niepewności i ryzyka bankowego,
-
wykazywanie realnego wyniku finansowego,
-
zabezpieczenie interesów właścicieli banku.
Ekspozycje kredytowe jakie typy wyróżniamy?
Jeśli mówimy o ekspozycjach kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, to mamy na myśli taką ekspozycję, która związana jest z finansowaniem nieruchomości oraz zostało ustanowione zabezpieczenie w postaci hipoteki lub hipoteka będzie stanowić zabezpieczenie docelowe. Ekspozycja hipoteczna może nie być związana z finansowaniem nieruchomości, ale okres jej zapadalności jest dłuższy niż trzy lata, a hipoteka jest lub będzie zabezpieczeniem głównym.
Ekspozycja detaliczna to każdy produkt kredytowy zaciągnięty przez klienta indywidualnego, czyli osobę fizyczną. Mogą one również zabezpieczone nieruchomościami i wtedy można je nazwać ekspozycjami hipotecznymi.
| Ekspozycje kredytowe | ||||
| Normalne | Pod obserwacją | Poniżej standardu | Wątpliwe
| Stracone
|
| Ekspozycje, w których przypadku opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek nie przekracza jednego miesiąca
| Ekspozycje, w których przypadku opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek przekracza jeden miesiąc i nie przekracza trzech miesięcy
| Ekspozycje, w których przypadku opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek przekracza trzy miesiące i nie przekracza sześciu miesięcy
| Ekspozycje, w których przypadku opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek przekracza sześć miesięcy i nie przekracza dwunastu miesięcy
| Ekspozycje, w których przypadku opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek przekracza dwanaście miesięcy
|
| Ekspozycje względem dłużników, których sytuacja ekonomiczno-finansowa nie budzi obaw
| Ekspozycje względem dłużników, których sytuacja ekonomiczno-finansowa nie budzi obaw
| Ekspozycje względem dłużników, których sytuacja ekonomiczno-finansowa może stanowić zagrożenie dla terminowej ich spłaty
| Ekspozycje względem dłużników, których sytuacja ekonomiczno-finansowa ulega znacznemu pogorszeniu, a zwłaszcza gdy ponoszone straty w sposób istotny naruszają ich kapitały (aktywa netto) | Ekspozycje względem dłużników, których sytuacja ekonomiczno-finansowa pogorszyła się w sposób nieodwracalnie uniemożliwiający spłacenie długi
|
|
| Ekspozycje, które ze względu na ryzyko regionu, kraju, branży, grupy klientów, grupy produktów lub innych ustalonych przez bank kryteriów wymagają szczególnej uwagi |
|
| Ekspozycje względem dłużników, których upadłość ogłoszono lub likwidację otwarto
|
Co monitoruje bank?
Bank monitoruje wszystkie przesłanki, które mogą skutkować zwiększeniem ryzyka kredytowego dla poszczególnych ekspozycji kredytowych. Zakres monitoringu zależy od rodzaju produktu kredytowego, tj. ekspozycji kredytowej, celu finansowania oraz przyjętych zabezpieczeń. Monitoring może obejmować:
-
kredytobiorcę oraz podmioty powiązane,
-
branżę, w której działa kredytobiorca,
-
produkty kredytowe udzielone kredytobiorcy,
-
dokumentację kredytową wraz z analizą wszystkich klauzul umownych,
-
wycenę, aktualność oraz skuteczność ustanowionych zabezpieczeń,
-
sytuację mikro- i makroekonomiczną kredytobiorcy,
-
wysokość utworzonych rezerw przez bank,
-
stopień realizacji przedsięwzięcia będącego przedmiotem kredytowania.
Bank dokonuje monitoringu okresowego, nie rzadziej niż raz w roku. W praktyce najczęściej przeprowadzane są monitoringi kwartalne. Dla prawidłowej klasyfikacji ekspozycji kredytowych bank dokonuje oceny wartości zabezpieczenia, gdzie oszacowuje jego wartość na moment udzielenia kredytu lub okresowo w trakcie monitoringu.
Proces akceptacji przez bank ryzyka danej transakcji kredytowej obejmuje nie tylko badanie zdolności kredytowej kredytobiorcy w ujęciu ilościowym, czyli czy nas na to stać, lecz także w ujęciu jakościowym. Ocena jakościowa może być dokonywana w oparciu o tzw. scoring oraz analizę dostępnych informacji o podmiocie zobowiązanym. W przypadku klientów biznesowych ocena taka będzie dotyczyć terminowości opłacania składek na ubezpieczenia społeczne oraz podatków. Pod ocenę również brane są proponowane zabezpieczenia rzeczowe, tj. nieruchomości, maszyny i urządzenia, samochody i inne.
Oceniając hipotekę na nieruchomości jako formę zabezpieczenia, bank bierze pod uwagę lokalizację nieruchomości, jej rodzaje oraz ewentualne obciążenia. W odniesieniu do nieruchomości będącej przedmiotem finansowania należy określić maksymalny poziom wskaźnika LTV (Loan–to–Value). Jest to wskaźnik wyrażający stosunek wartości ekspozycji kredytowej do wartości nieruchomości. W zależności od jej rodzaju oraz podmiotu zaciągającego kredyt, maksymalny poziom wskaźnika LTV kształtuje się na poziomie od 75% do 95%. Im niższa wartość wskaźnika LTV, tym lepiej zabezpieczone ekspozycje kredytowe.
Banki muszą dopasowywać wysokości tworzonych rezerw do aktualnie zmieniających się warunków rynkowych, w których działa dany kredytobiorca. Ponadto zobowiązane są do stosowania wszystkich innych regulacji, które nakładają na nich obowiązek aktualizacji zasad wyceny ekspozycji kredytowych. Możemy mówić tutaj o regulacjach krajowych oraz rekomendacji wydawanych przez instytucje międzynarodowe, tj. Europejski Bank Centralny.
