Kodeks karny w razie wystąpienia określonych okoliczności opisanych w ustawie penalizuje składanie fałszywych zeznań, fałszywych oświadczeń, a także posługiwanie się nierzetelnymi pisemnymi oświadczeniami. Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się, w jakich przypadkach sprawcy grozi kara za fałszywe zeznania!
Fałszywe zeznania świadka w postępowaniu
Zgodnie z kodeksem karnym, kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
W przypadku gdy sprawca takiego czynu zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu bądź jego najbliższym, podlega natomiast karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Nie podlega karze za fałszywe zeznania w tym przypadku osoba, która składa fałszywe zeznanie, nie wiedząc o prawie odmowy zeznania lub odpowiedzi na pytania.
Kto, jako biegły, rzeczoznawca lub tłumacz, przedstawia fałszywą opinię, ekspertyzę lub tłumaczenie mające służyć za dowód w postępowaniu, podlega z kolei karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Odpowiedzialność za składanie fałszywych oświadczeń
Podobnie jak w przypadku składania fałszywych zeznań w postępowaniu, karze podlega również składanie fałszywych oświadczeń, jeżeli przepis ustawy przewiduje możliwość odebrania oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej.
Jak wskazuje orzecznictwo: „Zgodnie z art. 233 § 6 kk, przepisy o fałszywych zeznaniach stosuje się odpowiednio do fałszywych oświadczeń złożonych w postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, jeżeli przepis ustawowy dotyczący tego postępowania wyraźnie przewiduje odebranie oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej. Upoważnienie do uprzedzenia o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia, o którym mowa w art. 233 § 6, musi wynikać z ustawy, na podstawie której prowadzone jest postępowanie. Takiego upoważnienia nie może kreować akt rangi podustawowej” (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Bydgoszczy z 12 czerwca 2019 roku, I SA/Bd 156/19).
Warto zwrócić uwagę na stanowisko orzecznictwa w tym zakresie, zgodnie z którym:
- „Żaden przepis Ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2013 roku poz. 885 ze zm.) nie daje możliwości odebrania oświadczenia woli pod rygorem odpowiedzialności karnej. Brak jest podstawy prawnej do umieszczenia w uchwale zapisów dotyczących oświadczenia o podaniu danych zgodnych z prawem pod rygorem zastosowania sankcji wynikających z kk. Zawarcie w badanej uchwale takiego oświadczenia w sposób rażący narusza wskazany przepis w związku z przepisem art. 233 § 6 kk” (uchwała Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy z 19 września 2014 roku, XXIII/43/2014),
- „Brak podstaw prawnych (upoważnienia ustawowego) do zawarcia we wzorze deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi zapisu dotyczącego odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia” (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Kielcach z 30 października 2014 roku, I SA/Ke 511/14),
- „Zarówno ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2008 roku Nr 25, poz. 150 ze zm.), stanowiąca w art. 403 ust. 5 podstawę do uregulowania przez radę gminy zasad udzielania dotacji na inwestycje z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej, jak i Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240 ze zm.), regulująca kwestie gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego, nie przewidują możliwości odbierania oświadczeń pod rygorem odpowiedzialności karnej” (uchwała Regionalnej Izby Obrachunkowej w Łodzi z 24 stycznia 2013 roku, 4/16/2013).
Nadzwyczajne złagodzenie kary za fałszywe zeznania
Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia, jeżeli:
- fałszywe zeznanie, opinia, ekspertyza lub tłumaczenie dotyczy okoliczności niemogących mieć wpływu na rozstrzygnięcie sprawy,
- sprawca dobrowolnie sprostuje fałszywe zeznanie, opinię, ekspertyzę lub tłumaczenie, zanim nastąpi, chociażby nieprawomocne, rozstrzygnięcie sprawy.
Jednocześnie odnotować należy, że zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego: „Nie popełnia przestępstwa z art. 233 § 1a kk świadek składający fałszywe zeznanie z obawy przed grożącą mu odpowiedzialnością karną, jeśli – realizując prawo do obrony – zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, nie wyczerpując jednocześnie swoim zachowaniem znamion czynu zabronionego określonego w innym przepisie ustawy” (uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Karna – zasada prawna z 9 listopada 2021 roku, I KZP 5/21).
Odpowiedzialność za posługiwanie się fałszywymi pisemnymi oświadczeniami
Czyn zabroniony popełnia także ten, kto, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu bądź instytucji dysponujących środkami publicznymi – kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji, lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego, przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument lub nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia. Czyn ten jest zagrożony karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Jako przykład czynu kwalifikowanego w powyższy sposób wskazać można m.in.: „[…] zachowania polegające na przedstawieniu nierzetelnych dokumentów dotyczących okoliczności warunkujących udzielenie wsparcia finansowego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Działania takie stanowią wyłudzenie „podobnego świadczenia na określony cel gospodarczy”, co zakwalifikować należy z przepisu art. 297 § 1 kk w zb. z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 12 kk” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie – II Wydział Karny z 25 września 2014 roku, II AKa 159/14).
