Przepisy prawa pracy nakazują pracodawcy współdziałanie z działającymi u niego zakładowymi związkami zawodowymi, zarówno w określonych sprawach indywidualnych pracowników reprezentowanych przez te organizacje, jak i w sprawach o charakterze generalnym. Współdziałanie to polega przede wszystkim na uzyskiwaniu ze strony zakładowych organizacji związkowych opinii i uzgodnień dotyczących takich kwestii jak rozwiązanie z pracownikiem umowy o pracę za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia, ustalenie zasad wykonywania pracy zdalnej, regulaminu wynagradzania i regulaminu pracy, czy też nałożenie na pracownika kary porządkowej. Aby zakładowa organizacja związkowa mogła działać jako partner pracodawcy we wspomnianych sprawach, powinna być przekazana informacja o liczbie członków zakładowej organizacji związkowej, do czego obliguje ją art. 251 Ustawy z dnia 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych – dalej: „ustawa”.
Informacja o liczbie członków zakładowej organizacji związkowej
Uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują organizacji zrzeszającej co najmniej 10 członków będących:
- pracownikami u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji lub
- innymi niż pracownicy osobami wykonującymi pracę zarobkową, które świadczą pracę przez co najmniej 6 miesięcy na rzecz pracodawcy objętego działaniem tej organizacji.
Zakładowa organizacja związkowa ma obowiązek przedstawiania pracodawcy co 6 miesięcy – według stanu na 30 czerwca i 31 grudnia – w terminie do 10. dnia miesiąca następującego po tym okresie, informację o liczbie swoich członków. Ponadto organizacja, która została utworzona w ciągu 6-miesięcznego okresu sprawozdawczego, przedstawia pracodawcy pierwszą informację o liczbie członków – według stanu na dzień złożenia informacji – w terminie 2 miesięcy od dnia utworzenia organizacji związkowej (przedstawienie tej pierwszej informacji nie wyłącza obowiązku złożenia informacji w terminie wynikającym ze wspomnianego wyżej cyklu 6-miesięcznego).
Przykład 1.
Zakładowa organizacja związkowa została utworzona 16 września 2024 roku. W związku z tym pierwszą informację o liczbie swoich członków musi ona przekazać pracodawcy w terminie 2 miesięcy od tego dnia, czyli najpóźniej 16 listopada 2024 roku. Kolejną informację o liczbie członków organizacja powinna przedstawić pracodawcy do 10 stycznia 2025 roku, a następną – do 10 lipca 2025 roku.
Członkostwo w więcej niż jednej zakładowej organizacji związkowej
Informacja o liczbie członków danej zakładowej organizacji związkowej jest udostępniana przez pracodawcę do wglądu innej działającej u niego organizacji związkowej na pisemny wniosek tej organizacji.
Jeżeli osoba wykonująca pracę zarobkową należy do więcej niż jednej zakładowej organizacji związkowej u danego pracodawcy, przy ustalaniu liczby członków zrzeszonych w organizacji związkowej, osoba ta może być uwzględniona tylko jako członek jednej wskazanej przez siebie zakładowej organizacji związkowej.
Przykład 2.
Pracownik jest członkiem zakładowych organizacji związkowych A i B. Do każdej z tych organizacji należy 10 osób, wliczając w to wspomnianego pracownika. Pracownik wskazał, że chce, aby w informacji o liczbie członków ujęła go organizacja A. W związku z tym organizacja A poinformuje pracodawcę, że liczy 10 członków, a organizacja B – że ma ich 9.
Następstwa braku przedstawienia informacji o liczbie członków
Organizacji, która nie wypełniła w terminie obowiązków w zakresie przedstawienia pracodawcy informacji o liczbie swoich członków, nie przysługują uprawnienia zakładowej organizacji związkowej do czasu wykonania tych obowiązków.
W uchwale Sądu Najwyższego 7 sędziów z 20 grudnia 2012 roku (III PZP 7/12) wyjaśniono: „Zgodnie z zasadą wolności związkowej ustawodawca po 2003 r. nie oponuje wobec samodzielnego i samorządowego tworzenia struktur organizacji. Jednak prawne ramy działania związków zawodowych zmieniły się wskutek wprowadzenia do ustawy o związkach zawodowych art. 251. Cały bowiem wachlarz uprawnień związkowych jest przypisany właśnie do zakładowej organizacji związkowej. W ten sposób ustawodawca pośrednio oddziałuje na organizacyjny kształt ruchu związkowego […]. Z uprawnień organizacji zakładowej mogą korzystać tylko te z nich, które zrzeszają minimum 10 osób, o których mowa w art. 251 u.z.z. Owa liczba członków jest przesłanką kompetencyjną dla organizacji związkowej […]. W literaturze przedmiotu wypowiadany jest pogląd, iż narzucenie takiej struktury (liczebności) członków organizacjom związkowym nie narusza Konwencji nr 87 MOP […]. Wskazuje się ponadto, że celem rozwiązania przyjętego w art. 251 u.z.z. była chęć pozbawienia realnych możliwości działania tych organizacji, które jako zrzeszające zbyt małą liczbę członków stanowiłyby byty pozorne”.
Ponadto we wspomnianej uchwale określono konsekwencje nieprzedstawienia w ustawowym terminie informacji o liczbie członków: „Działania pracodawcy, które zostały podjęte bez współdziałania z zakładową organizacją związkową, przed przedstawieniem przez nią informacji o posiadaniu wymaganej liczby członków, aby korzystać z uprawnień przysługujących takiej organizacji, są niewadliwe. Uznanie, że niewykonanie przez zakładową organizację związkową obowiązku informacyjnego ustanowionego w art. 251 ust. 2 u.z.z. nie pozbawia jej uprawnień przysługujących zakładowej organizacji związkowej do czasu przedstawienia informacji o posiadaniu co najmniej dziesięciu członków będących pracownikami lub osobami wykonującymi pracę nakładczą albo funkcjonariuszami, oznaczałoby bowiem […], iż jest to obowiązek, którego niewykonanie nie pociąga za sobą żadnej sankcji. Przepis art. 251 ust. 2 ustawy, który ustanawia ten obowiązek, nie miałby więc praktycznie żadnego znaczenia normatywnego”.
W chwili podjęcia cytowanej uchwały art. 251 ustawy nie stwierdzał wprost, że niewypełnienie obowiązków w zakresie przedstawienia pracodawcy informacji o liczbie członków pozbawia zakładową organizację związkową jej uprawnień. Dzisiaj – od 1 stycznia 2019 roku – wyraźnie stanowi tak art. 251 ust. 6 ustawy. Ponadto od tego dnia obowiązuje 6-miesięczny, a nie kwartalny (jak wcześniej) cykl przedstawiania informacji.
Przykład 3.
Działająca u pracodawcy zakładowa organizacja związkowa nie przedstawiła w terminie do 10 lipca informacji o liczbie członków według stanu na 30 czerwca. 20 lipca pracodawca wypowiedział pracownikowi – członkowi wspomnianej organizacji – umowę o pracę bez zasięgnięcia jej opinii w trybie art. 38 Kodeksu pracy, który stanowi, że o zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas określony lub umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony pracodawca zawiadamia na piśmie reprezentującą pracownika zakładową organizację związkową, podając przyczynę uzasadniającą rozwiązanie umowy. Pracodawca nie naruszył wspomnianego przepisu, ponieważ wobec braku przedstawienia przez zakładową organizację związkową informacji o liczbie jej członków nie była ona uprawniona do wyrażenia opinii w sprawie rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę.
Zastrzeżenie co do liczebności organizacji związkowej
Pracodawca lub działająca u niego organizacja związkowa mogą zgłosić pisemne zastrzeżenie co do liczebności danej zakładowej organizacji związkowej w terminie 30 dni od dnia przedstawienia przez nią informacji o liczbie jej członków. W takim wypadku zakładowa organizacja związkowa, wobec której zostało zgłoszone zastrzeżenie, występuje do sądu rejonowego – sądu pracy właściwego ze względu na siedzibę pracodawcy z wnioskiem o ustalenie liczby członków na ostatni dzień danego półrocza. Zakładowa organizacja związkowa może również z własnej inicjatywy wystąpić z wnioskiem o ustalenie liczby członków. Sąd wydaje w tej sprawie orzeczenie w terminie 60 dni od dnia złożenia wniosku, w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym.
Organizacji związkowej, która w terminie 30 dni od dnia zgłoszenia zastrzeżenia nie wystąpiła do sądu, nie przysługują uprawnienia zakładowej organizacji związkowej do czasu wykonania tego obowiązku.
Jeżeli uprzednio zgłoszone przez pracodawcę lub zakładową organizację związkową zastrzeżenie co do liczebności danej zakładowej organizacji związkowej okazało się bezpodstawne, ponowne zgłoszenie przez te podmioty zastrzeżenia co do liczebności tej samej organizacji związkowej może nastąpić nie wcześniej niż po upływie roku od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie ustalenia liczby członków tej organizacji.
Na jakich danych powinien oprzeć się pracodawca?
Przy ustalaniu uprawnień organizacji związkowej bierze się pod uwagę odpowiednio liczbę jej członków podaną w przedstawionej przez nią informacji o liczbie członków albo liczbę tych członków ustaloną przez sąd na wniosek organizacji. Zmiany stanu liczbowego, które nastąpią w ciągu 6-miesięcznego okresu sprawozdawczego, pozostają bez wpływu na wspomniane uprawnienia.
Przykład 4.
5 stycznia 2024 roku zakładowa organizacja związkowa poinformowała pracodawcę, że według stanu na 31 grudnia poprzedniego roku liczyła 12 osób. 25 stycznia 2024 roku pracodawca zgłosił pisemne zastrzeżenie co do liczebności tej organizacji związkowej. W związku z tym wystąpiła ona do sądu pracy z wnioskiem o ustalenie liczby członków na 31 grudnia 2023 roku. Po przeprowadzonym postępowaniu sąd ustalił, że zakładowa organizacja związkowa liczyła (na 31 grudnia 2023 roku) 8 członków. 15 marca 2024 roku zakładowa organizacja związkowa poinformowała pracodawcę, że ma już 10 członków. Mimo to do 30 czerwca 2024 roku nie przysługują jej uprawnienia zakładowej organizacji związkowej. Może nabyć je po 30 czerwca 2024 roku, jeżeli na ten dzień liczba jej członków wynosić będzie co najmniej 10 i gdy poinformuje o tym pracodawcę.
Terminowe informowanie pracodawcy przez zakładową organizację związkową o liczbie jej członków jest koniecznym warunkiem korzystania przez tę organizację z jej uprawnień, co oznacza, że bez dopełnienia tego obowiązku pracodawca nie może z nią współdziałać.
