Ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz.U. 2002 Nr 197, poz. 1661, tj. Dz.U. z 2020 roku poz. 358) określa zasady odpowiedzialności takich podmiotów za czyny zabronione pod groźbą kary jako przestępstwa lub przestępstwa skarbowe oraz zasady postępowania w przedmiocie takiej odpowiedzialności. Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się, czy i na jakich zasadach funkcjonuje odpowiedzialność spółki za popełnienie przestępstwa.
Czym jest podmiot zbiorowy?
Podmiotem zbiorowym w rozumieniu ustawy jest:
- osoba prawna;
- jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną;
- spółka handlowa z udziałem Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub związku takich jednostek;
- spółka kapitałowa w organizacji;
- podmiot w stanie likwidacji;
- przedsiębiorca niebędący osobą fizyczną;
- zagraniczna jednostka organizacyjna.
Kiedy podmiot zbiorowy odpowie za popełnienie czynu zabronionego?
Podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności za czyn zabroniony, którym jest zachowanie osoby fizycznej:
- działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego w ramach uprawnienia bądź obowiązku do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji albo wykonywania kontroli wewnętrznej lub przy przekroczeniu tego uprawnienia bądź niedopełnieniu tego obowiązku;
- dopuszczonej do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez ww. osobę;
- działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, za zgodą lub wiedzą ww. osoby;
- będącej przedsiębiorcą, który bezpośrednio współdziała z podmiotem zbiorowym w realizacji celu prawnie dopuszczalnego.
Ponadto warunkiem pociągnięcia do odpowiedzialności podmiotu zbiorowego jest wcześniejsze potwierdzenie prawomocnym wyrokiem skazującym, że ww. osoba dopuściła się opisanego wyżej działania. Warunek będzie także spełniony w razie potwierdzenia ww. okoliczności wyrokiem warunkowo umarzającym wobec tej osoby postępowanie karne albo postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe, orzeczeniem o udzielenie tej osobie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności albo orzeczeniem sądu o umorzeniu przeciwko niej postępowania z powodu okoliczności wyłączającej ukaranie sprawcy.
Ponadto, podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności, tylko gdy do popełnienia czynu zabronionego doszło w następstwie:
- co najmniej braku należytej staranności w wyborze ww. osoby lub co najmniej braku należytego nadzoru nad tą osobą – ze strony organu lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego;
- organizacji działalności podmiotu zbiorowego, która nie zapewniała uniknięcia popełnienia czynu zabronionego przez ww. osobę, podczas gdy mogło je zapewnić zachowanie należytej staranności, wymaganej w danych okolicznościach, przez organ lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego.
Jakie konsekwencje może ponieść podmiot zbiorowy?
W razie stwierdzenia, że zaistniały powyżej opisane okoliczności warunkujące odpowiedzialność podmiotu zbiorowego, sąd orzeka wobec niego karę pieniężną w wysokości od 1000 do 5 000 000 złotych, nie wyższą jednak niż 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony będący podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego.
Ponadto wobec podmiotu zbiorowego orzeka się przepadek:
- przedmiotów pochodzących chociażby pośrednio z czynu zabronionego lub które służyły, lub były przeznaczone do popełnienia czynu zabronionego;
- korzyści majątkowej pochodzącej chociażby pośrednio z czynu zabronionego;
- równowartości przedmiotów lub korzyści majątkowej pochodzących chociażby pośrednio z czynu zabronionego.
Wobec podmiotu zbiorowego można także orzec, m.in.:
- zakaz promocji lub reklamy prowadzonej działalności, wytwarzanych lub sprzedawanych wyrobów, świadczonych usług lub udzielanych świadczeń;
- zakaz korzystania z dotacji, subwencji lub innych form wsparcia finansowego środkami publicznymi;
- zakaz korzystania z pomocy organizacji międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest członkiem;
- zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne;
- podanie wyroku do publicznej wiadomości.
Środki zapobiegawcze i zatarcie skazania
W celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, jeszcze przed jego wszczęciem, można wystąpić do właściwego sądu o wydanie postanowienia o zabezpieczeniu na mieniu podmiotu zbiorowego grożącej kary pieniężnej lub przepadku.
Ponadto, w postępowaniu w sprawie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego lub w postępowaniu karnym albo postępowaniu w sprawie o przestępstwo skarbowe, sąd może zastosować wobec podmiotu zbiorowego środek zapobiegawczy w postaci:
- zakazu łączenia się,
- podziału lub przekształcenia się podmiotu zbiorowego,
- zakazu ubiegania się o zamówienia publiczne na czas trwania tych postępowań,
- zakazu obciążania w czasie trwania ww. postępowań bez zgody sądu swojego majątku lub zbywania bez takiej zgody określonych przez sąd składników majątkowych.
