Subsydiarny akt oskarżenia - praktyczne wskazówki dla przedsiębiorców

Bez względu na to, w jakiej formie prawnej przedsiębiorcy prowadzą swoją działalność gospodarczą, w jakim zakresie i co jest jej przedmiotem, są narażeni na szkodę wyrządzoną im przez przestępstwo. Może to być szkoda spowodowana przez wspólnika, nieuczciwego kontrahenta, lub osobę zupełnie postronną, z którą nie wiąże przedsiębiorcy żaden stosunek prawny. Artykuł wskaże, do kogo udać się po pomoc oraz co zrobić, gdy organy decydują się na umorzenie postępowania przygotowawczego lub odmawiają jego wszczęcia oraz czym jest subsydiarny akt oskarżenia.

Podstawa prawna

Przepisy z zakresu przestępstw znajdują się w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny (kc). Są w niej stypizowane wszystkie czyny, których popełnianie jest zabronione pod groźbą kary. Jeżeli ktoś wyrządził pracodawcy szkodę, należy znaleźć w kodeksie przepisy, które pozwolą na postawienie zarzutów sprawcy.

Instrukcje co do informowania organów o popełnieniu przestępstwa oraz wnoszenie ewentualnych zażaleń, jeśli te odmawiają wszczęcia postępowania przygotowawczego lub je umarzają, znajdują się w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 roku - Kodeks postępowania karnego (kpk).

Wybrane przestępstwa na szkodę przedsiębiorcy

Przykładowymi przestępstwami na szkodę pracodawcy mogą być:

• Niszczenie danych informatycznych

Art.  268a Kodeksu karnego (kk) mówi: "Kto, nie będąc do tego uprawnionym, niszczy, uszkadza, usuwa, zmienia lub utrudnia dostęp do danych informatycznych albo w istotnym stopniu zakłóca lub uniemożliwia automatyczne przetwarzanie, gromadzenie lub przekazywanie takich danych, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3." Ważne jest, by czynu dokonywała osoba, która nie jest do tego uprawniona (na pewno sprawcą nie może być pracownik – informatyk).

• Fałszerstwo materialne

Art. 270 kk mówi: "Kto, w celu użycia za autentyczny, podrabia lub przerabia dokument lub takiego dokumentu jako autentycznego używa, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5." W tym przypadku ważne jest, by można było określić precyzyjnie, kto jest sprawcą, oraz jaka szkoda została wyrządzona przez to przestępstwo.

• Kradzież, kradzież z włamaniem, przywłaszczenie.

Art. 278, 279, 284 kk zawiera informację, że: "Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Kto kradnie z włamaniem, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3."

• Oszustwo

Zgodnie z  art. 286 kk: "Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8."
Przestępstwo to jest trudne do wykazania, ponieważ zakłada, że sprawca już w momencie na przykład zawierania umowy wiedział, że nie będzie w stanie się z niej wywiązać. Działał więc w celu wyrządzenia szkody pokrzywdzonemu i ten zamiar towarzyszył mu od samego początku. Jest to możliwe do wykazania np. faktem, że kontrahent nie prowadzi działalności gospodarczej, nabył maszynę nie posiadając żadnych zamówień, które by pozwalały na jej użycie lub miał długi i nie miał środków na zapłacenie pokrzywdzonemu.

Wyrządzenie szkody w obrocie gospodarczym

Kodeks karny penalizuje zachowania na szkodę przedsiębiorców. Jednym z nich jest nadużycie zaufania wspólników, sformułowany w następujący sposób:

Dotyczy to na przykład nielojalności wspólników czy podejmowania przez nich działalności konkurencyjnej.

Czynności dokonywane przez organy ścigania

Gdy przedsiębiorca dowiaduje się o popełnieniu na jego szkodę przestępstwa, powinien złożyć zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa. Może to zrobić ustnie lub pisemnie, powinno ono jednak trafić do właściwego organu – prokuratury lub policji. Niezależnie od formy, pokrzywdzony przez przestępstwo jest przesłuchiwany, w charakterze pokrzywdzonego, przez organy (policję lub prokuraturę). Często czynności w postępowaniu przygotowawczym są podejmowane przez policję, jeżeli zatem istotny jest czas – warto złożyć zawiadomienie na policji. Prokuratura po otrzymaniu zawiadomienia przesyła je bowiem właśnie na policję. W toku postępowania przygotowawczego (etap od wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, aż do skierowania aktu oskarżenia do sądu), organy mają obowiązek:

• ustalić, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo;

• wykryć i w razie potrzeby ująć sprawcę;

• zebrać dane o podejrzanym;

• wyjaśnić okoliczności sprawy, w tym ustalić osoby pokrzywdzone i rozmiary szkody;

• zebrać, zabezpieczyć i w niezbędnym zakresie utrwalić dowody dla sądu.

Organy po przeprowadzeniu czynności wstępnych, jeszcze przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, mogą uznać, że nie został popełniony czyn zabroniony, albo że czyn popełniony nie stanowi przestępstwa. Możliwa jest także sytuacja, w której nie wykryto sprawcy. Wydawane jest wówczas postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia. Jest ono doręczane pokrzywdzonemu.

Pokrzywdzony w terminie 7 dni od daty doręczenia mu w/w postanowienia, może złożyć zażalenie do właściwego sądu (sąd, w którego okręgu jest konkretna prokuratura).

Sąd zaś wydaje postanowienie albo o utrzymaniu w mocy postanowienia prokuratury, albo o uchyleniu zaskarżonego postanowienia, wraz z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania przez prokuraturę. Takie postanowienie zwykle zawiera też pouczenia, jakie czynności powinna podjąć prokuratura.

Jeśli zaś po raz kolejny sąd wyda postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania karnego, wówczas pokrzywdzonemu przysługuje prawo wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia. Sytuacja jest analogiczna w przypadku wydania przez prokuraturę postanowienia o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia, zatem po jego formalnym wszczęciu okazuje się, że są przesłanki do tego, by nie prowadzić go w dalszym ciągu (na przykład brak znamion czynu zabronionego, przedawnienie karalności).

Kiedy i gdzie wnieść subsydiarny akt oskarżenia?

Subsydiarny akt oskarżenia wnosi się do sądu w razie powtórnego wydania postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przez organy prowadzące postępowanie przygotowawcze.

Termin na wniesienie go wynosi 30 dni od daty doręczenia pokrzywdzonemu postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania. Nie jest to zatem długi czas, jeżeli weźmie się pod uwagę fakt, że w akcie oskarżenia należy szczegółowo opisać czyn zabroniony, zgromadzić i doręczyć dowody, przygotować dokumentację. Co więcej, subsydiarny akt oskarżenia powinien być sporządzony i podpisany przez pełnomocnika. Należy zatem odpowiednio wcześniej skontaktować się z profesjonalistą – radcą prawnym lub adwokatem, który przygotuje pismo do sądu oraz wskaże, jakie dokumenty i dowody powinny być do niego dołączone.

Do sprawy wszczętej na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela posiłkowego może w każdym czasie wystąpić prokurator, stając się oskarżycielem publicznym. Nie zdarza się to jednak często – byłoby to bowiem przyznanie się prokuratora, że umorzył postępowanie lub odmówił jego wszczęcia bezzasadnie, skoro chce brać czynny udział w procesie przed sądem.

 Elementy subsydiarnego aktu oskarżenia

Stosownie do art. 332 kpk, subsydiarny akt oskarżenia powinien zawierać następujące informacje:

• imię i nazwisko oskarżonego i inne dane o jego osobie – na przykład imiona rodziców, miejsce zamieszkania, data i miejsce urodzenia;

• dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody – należy przytoczyć wszystkie okoliczności;

• wskazanie, że czyn został popełniony w warunkach wymienionych w art. 64 lub art. 65 kk albo art. 37 § 1 Kodeksu karnego skarbowego – jednak w warunkach recydywy osoba pokrzywdzona nie dysponuje takimi danymi, są one sprawdzane przez sąd poprzez zawnioskowanie o uzyskanie informacji o osobie z Krajowego Rejestru Karnego;

• wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada;

• wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy;

• lista osób, których wezwania oskarżyciel żąda – świadkowie w sprawie (mogą to być osoby, które widziały sprawcę i popełniany przez niego czyn), pozostali wspólnicy, pracownicy, kontrahenci i każdy, kto ma wiedzę w zakresie popełnienia czynu przez oskarżonego;

• wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel – na przykład nagrań z kamer monitoringu, umów, maili, informacji o zadłużeniu oskarżonego, ekspertyz i opinii ekspertów (np. w zakresie szacowania szkód), itp.

Do aktu oskarżenia dołącza się jego uzasadnienie. Jest to opis okoliczności faktycznych popełnienia przestępstwa, a w razie potrzeby – także prawnych.

Akt oskarżenia składa się do sądu wraz z odpisami – jeden dla prokuratora oraz po jednym dla każdego oskarżonego (doręczane są przez sąd). Co wskazano powyżej, musi go sporządzić i podpisać pełnomocnik, pokrzywdzony przedsiębiorca nie może tego zrobić samodzielnie.