Wzrasta liczba pracowników, którzy przebywają na zwolnieniach lekarskich. Coraz częściej zwolnienie lekarskie jest metodą na usprawiedliwienie krótkotrwałych okresów nieobecności, a obecnie pracodawca lub ZUS może łatwiej je skontrolować, gdyż w czasie rzeczywistym dokument ten dociera do nich za pośrednictwem portalu informacyjnego ZUS e-PUE. Pozwala to na jeszcze bardziej efektywną kontrolę prawidłowości wykorzystywania zwolnień, które skutkują ogromną liczbą odebranych zasiłków chorobowych. Od kilku lat obowiązują przepisy dotyczące kontroli w zakresie orzekania o niezdolności do pracy i wystawiania zaświadczeń lekarskich. Nakładają one na chorujących pracowników dodatkowy obowiązek informowania pracodawcy i ZUS-u o miejscu pobytu w trakcie zwolnienia lekarskiego. Przeczytaj nasz artykuł i poznaj szczegóły!
Zwolnienie lekarskie a obowiązek informacyjny pracownika wobec ZUS-u i pracodawcy
Art. 59 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa zobowiązuje ubezpieczonego aby:
- podał wystawiającemu zaświadczenie lekarskie adres pobytu w okresie czasowej nieobecności w pracy, jeżeli adres udostępniony na profilu informacyjnym wystawiającego zaświadczenie lub znajdujący się w dokumentacji medycznej różni się od adresu pobytu w okresie czasowej niezdolności do pracy;
- poinformował płatnika składek oraz Zakład Ubezpieczeń Społecznych o zmianie adresu pobytu w trakcie niezdolności do pracy, nie później niż w ciągu 3 dni od wystąpienia tej okoliczności.
Jakie konsekwencje grożą pracownikowi posiadającemu zwolnienie lekarskie za niepoinformowanie o zmianie miejsca pobytu?
W razie niedopełnienia obowiązku poinformowania pracodawcy i ZUS-u o zmianie miejsca pobytu wysłane na stary adres zawiadomienie o terminie kontroli ZUS-u uznaje się za doręczone skutecznie. Również jeżeli kontrolerzy z ZUS-u przyjdą skontrolować chorującego pracownika i nie zastaną go pod adresem na zwolnieniu lekarskim, to może oznaczać utratę zasiłku. ZUS odbierze pracownikowi zasiłek chorobowy od dnia następnego po wyznaczonym terminie badania.
Przypomnijmy, że ZUS, kontrolując prawidłowość orzekania o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby oraz wystawiania zwolnień lekarskich, może:
- przeprowadzić badanie lekarskie w wyznaczonym miejscu – np. w siedzibie ZUS-u lub w miejscu pobytu ubezpieczonego,
- skierować osobę chorą na badanie specjalistyczne do lekarza wyznaczonego przez ZUS,
- żądać od lekarza wystawiającego zwolnienie lekarskie udostępnienia dokumentacji medycznej lub udzielenia wyjaśnień w tej sprawie,
- zlecić wykonanie dodatkowych badań.
Jeżeli lekarz orzecznik ZUS zakwestionuje zwolnienie lekarskie pracownika, wówczas wystawia zaświadczenie, które jest traktowane na równi z zaświadczeniem stwierdzającym brak przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku. Obowiązkiem pracownika jest przedstawienie tego zaświadczenia pracodawcy. ZUS informuje o tym fakcie także lekarza wystawiającego zwolnienie lekarskie. Niezależnie od tego, czy pracownik nie stawił się na badanie w wyznaczonym dniu, czy lekarz orzecznik uznał, że termin zakończenia niezdolności do pracy jest wcześniejszy niż ten na zwolnieniu lekarskim, ZUS wydaje decyzję o braku prawa do zasiłku, której kopia jest przesłana pracodawcy.
Oczywiście pracownik, który nie zgadza się z decyzją lekarza orzecznika ZUS, może się odwołać w ciągu 14 dni do komisji lekarskiej ZUS, a swój sprzeciw powinien złożyć we właściwej ze względu na miejsce zamieszkania jednostce ZUS. W razie niekorzystnego rozstrzygnięcia pracownikowi przysługuje odwołanie do sądu w ciągu 30 dni od otrzymania decyzji w tej sprawie.
Miejsce zamieszkania, a miejsce pobytu dla celów ubezpieczeniowych:
- miejsce zamieszkania w przypadku osób zamieszkałych w Polsce – adres zameldowania na pobyt stały,
- w przypadku osób zamieszkałych za granicą – adres, pod którym wnioskodawca przebywa z zamiarem stałego pobytu.
Czy pracownik w trakcie zwolnienia lekarskiego może wyjechać za granicę?
W świetle obowiązujących przepisów pracownik może w trakcie zwolnienia lekarskiego wyjechać za granicę, jeśli powiadomi o tym fakcie ZUS i pracodawcę, gdyż zgodnie z obowiązującymi przepisami ma 3 dni na spełnienie tego obowiązku w razie zmiany miejsca pobytu. Oczywiście pod warunkiem, że jego pobyt za granicą będzie służył powrotowi do zdrowia i o ile lekarz wyrazi na taki wyjazd zgodę.
Warto przy tej okazji przytoczyć wyrok z 26 marca 2009 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego (OSK715/08), w którym opisana jest historia strażaka, który na zwolnieniu lekarskim udał się do Hiszpanii. W wyroku tym czytamy, że wyjazd za granicę „nie stanowił (…) niewłaściwego korzystania ze zwolnienia, skoro pobyt w Hiszpanii wiązał się z systematycznymi zabiegami rehabilitacyjnymi i masażami zapewnionymi przez organizatorów wyjazdu, z indywidualnym harmonogramem wyjazdu uwzględniającym konieczność leczenia (…). Dodatkowo w materiale dowodowym znajduje się przepisana skarżącemu w Hiszpanii recepta na leki, potwierdzająca fakt korzystania z opieki medycznej podczas wyjazdu, która nie była kwestionowana przez nikogo, a potwierdzająca fakt wykorzystania wyjazdu nie tylko w celu odpoczynku, ale również w celu powrotu do zdrowia tj. zgodnie z zaleceniami medycznymi”.
Wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego zgodnie z przeznaczeniem nie oznacza, że pracownik, który ma na zwolnieniu lekarskim adnotację, że „może chodzić”, musi przebywać tylko w miejscu zamieszkania czy u najbliższej rodziny. Można wyjechać za granicę, pod warunkiem, że lekarz wyrazi zgodę na taki wyjazd, a chory pracownik będzie miał możliwość jak najszybszego powrotu do zdrowia – co jest celem zwolnienia lekarskiego. Jeżeli zatem podczas zwolnienia lekarskiego pracownik nie będzie wykorzystywał go niezgodnie z przeznaczeniem – czyli np. podejmując pracę czy narażając się na niesprzyjające czynniki, które mogą opóźnić jego powrót do pracy, ZUS nie powinien kwestionować takiego zwolnienia. Najlepiej byłoby otrzymać od lekarza wystawiającego zwolnienie lekarskie zaświadczenie, że nie widzi on przeciwwskazań do wyjazdu za granicę i poinformowanie ZUS-u i pracodawcy o zmianie miejsca pobytu.
Czy można chorego pracownika skontrolować także za granicą?
Skoro nie ma przeciwwskazań, żeby pracownik na zwolnieniu lekarskim, o ile lekarz wyrazi na to zgodę, zmienił miejsce pobytu i wyjechał z Polski, to czy ZUS ma możliwość skontrolowania takiej osoby w miejscu, gdzie przebywa? Jeżeli państwo, w którym będzie przebywał ubezpieczony, znajduje się na terenie UE, obowiązuje go art. 27 ust. 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Wynika z niego, że ZUS jako instytucja wypłacająca zasiłki oraz posiadający takie prawo pracodawca może zwrócić się z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli do właściwej instytucji na terenie państwa UE. Kontrola odbywa się na takich samych zasadach jak w Polsce. Dlatego tak ważne jest podanie aktualnego adresu pobytu w ZUS-ie i u pracodawcy, aby zawiadomienie o planowanej kontroli dotarło pod właściwy adres, bo brak reakcji na list z ZUS-u czy nieobecność podczas kontroli inspektorów może skutkować odebraniem świadczenia, a w przypadku świadczeń już wypłaconych – konieczność zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.
