Przepisy prawa pracy przewidują udział związków zawodowych w podejmowaniu niektórych decyzji kadrowych. Jednym z takich przypadków jest uprawnienie zakładowej organizacji związkowej reprezentującej pracownika do zaopiniowania zamiaru pracodawcy dotyczącego wypowiedzenia umowy o pracę. Jak wygląda konsultacja wypowiedzenia umowy o pracę z zakładowa organizacją związkową?
Wypowiedzenie umowy o pracę
Rozwiązanie umowy o pracę na skutek oświadczenia jednej z jej stron – pracodawcy albo pracownika – z zachowaniem okresu wypowiedzenia, czyli rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem, jest jednym z najczęściej stosowanych sposobów zakończenia stosunku pracy. Jego cechą charakterystyczną jest to, że do rozwiązania umowy nie jest konieczna zgoda obu stron jak w przypadku ustania stosunku pracy na mocy porozumienia stron lub z upływem czasu, na który umowa była zawarta. Natomiast drugim przewidzianym w Kodeksie pracy trybem jednostronnego zakończenia umowy o pracę jest rozwiązanie jej bez zachowania okresu wypowiedzenia, czyli ze skutkiem natychmiastowym. Zastosowanie tego ostatniego trybu jest jednak dopuszczalne w ściśle określonych przypadkach (patrz art. 30 § 1, art. 52–55 kp).
Przyczyna wypowiedzenia
W trybie wypowiedzenia można rozwiązać:
- umowę o pracę na okres próbny,
- umowę o pracę na czas określony,
- umowę o pracę na czas nieokreślony.
Jednak tylko przy wypowiadaniu umowy o pracę na czas nieokreślony wymagane jest podanie przyczyny wypowiedzenia. Obowiązek ten ciąży wyłącznie na pracodawcy – pracownik nie musi informować dlaczego rozwiązuje umowę (30 § 4 kp). Brak podania przyczyny wypowiedzenia, a nawet podanie przyczyny, która nie jest dostateczna, uzasadnia wystąpienie przez pracownika wobec pracodawcy z roszczeniami:
- uznania wypowiedzenia za bezskuteczne,
- przywrócenia pracownika do pracy
- albo wypłaty pracownikowi odszkodowania.
W sprawie o przywrócenie do pracy albo zasądzenie odszkodowania za niezgodne z prawem lub nieuzasadnione wypowiedzenie umowy o pracę sąd pracy bada przyczynę wypowiedzenia w następującej kolejności: po pierwsze – ustala i ocenia, czy przyczyna wypowiedzenia podana przez pracodawcę jest prawdziwa (zgodna z rzeczywistością, znajduje potwierdzenie w faktach, o czym stanowi art. 30 § 4 kp; po drugie – ustala i ocenia, czy rzeczywista (prawdziwa) przyczyna podana przez pracodawcę uzasadnia wypowiedzenie (stanowi wystarczające usprawiedliwienie dla wypowiedzenia z tej przyczyny), o czym stanowi art. 45 § 1 kp […].
Konsultacja wypowiedzenia umowy o pracę z zakładową organizacją związkową
W przypadku, w którym ma dojść do wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę na czas nieokreślony, pracownik może korzystać z pomocy reprezentującej go organizacji związkowej (związku zawodowego).
Uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują organizacji zrzeszającej co najmniej 10 członków będących:
- pracownikami u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji lub
- innymi niż pracownicy osobami wykonującymi pracę zarobkową, które świadczą pracę przez co najmniej 6 miesięcy na rzecz pracodawcy objętego działaniem tej organizacji.
Zakładowa organizacja związkowa jest zobowiązana do przedstawiania pracodawcy co 6 miesięcy – według stanu na 30 czerwca i 31 grudnia – w terminie do 10. dnia miesiąca następującego po tym okresie, informacji o liczbie członków. Organizacja, która została utworzona w ciągu 6-miesięcznego okresu sprawozdawczego, przedstawia pracodawcy pierwszą informację o liczbie członków – według stanu na dzień złożenia informacji – w terminie 2 miesięcy od dnia utworzenia organizacji związkowej. Jeśli nie wypełniła w terminie wspomnianych obowiązków informacyjnych, nie przysługują jej uprawnienia zakładowej organizacji związkowej do czasu wykonania tych obowiązków (art. 251 ust. 1–3 i 6 Ustawy z dnia 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych).
Informacja o zamiarze wypowiedzenia umowy o pracę
Zgodnie z art. 38 § 1 kp o zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony pracodawca musi zawiadomić na piśmie reprezentującą pracownika zakładową organizację związkową, podając przyczynę uzasadniającą rozwiązanie umowy.
Zakładowa organizacja związkowa reprezentuje pracownika, który jest jej członkiem lub pracownika niezrzeszonego w niej, jeżeli podjęła się reprezentowania go, na jego wniosek. Aby ustalić, czy pracownik jest reprezentowany przez daną zakładową organizację związkową, pracodawca powinien uprzednio wystąpić do niej ze stosownym pytaniem. Jeśli w zakładzie pracy działa kilka organizacji związkowych, a pracodawca nie ma wiedzy, czy i która z nich reprezentuje pracownika, powinien skierować pytanie do wszystkich tych organizacji.
Opinia zakładowej organizacji związkowej
Jeżeli zakładowa organizacja związkowa uważa, że w danym przypadku wypowiedzenie byłoby nieuzasadnione, może w ciągu 5 dni od otrzymania zawiadomienia zgłosić pracodawcy na piśmie umotywowane zastrzeżenia (art. 38 § 1 kp). Sformułowanie zastrzeżeń dotyczących wypowiedzenia jest uprawnieniem, nie zaś obowiązkiem organizacji związkowej.
Do czasu upływu wspomnianego 5-dniowego terminu, pracodawca nie może wypowiedzieć pracownikowi umowy o pracę, chyba że zastrzeżenia zakładowej organizacji związkowej albo informacja o braku zastrzeżeń zostaną mu przekazane wcześniej.
W szczególnych przypadkach konsultacja z zakładową organizacją związkową nie jest wymagana. Dotyczy to ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy oraz zwolnień grupowych (art. 411 § 1 kp i art. 5 ust. 1 Ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników).
Decyzja pracodawcy
Jak stanowi art. 38 § 5 kp, po rozpatrzeniu stanowiska organizacji związkowej, a także w razie niezajęcia przez nią stanowiska w ustalonym terminie, pracodawca podejmuje decyzję w sprawie wypowiedzenia. Może być to zarówno decyzja zgodna z opinią związku zawodowego, jak i jej przeciwna.
Przykład 1.
Pracodawca powziął zamiar wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę na czas nieokreślony z powodu kilkukrotnego oddalenia się przez pracownika, bez zgody przełożonych, z miejsca wykonywania pracy pomimo wcześniej udzielonych pracownikowi z tej przyczyny upomnień.
U pracodawcy działają dwie zakładowe organizacje związkowe. Pracodawca zwrócił się do każdej z nich z pytaniem na piśmie, czy reprezentują pracownika. Jedna z nich poinformowała, że pracownik jest jej członkiem i tym samym jest przez nią reprezentowany. Druga udzieliła odpowiedzi negatywnej.
19 maja pracodawca poinformował zakładową organizację związkową reprezentującą pracownika o zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę, podając wyżej wspomnianą przyczynę uzasadniającą rozwiązanie umowy. Organizacja związkowa 24 maja (czyli w ostatnim dniu 5-dniowego terminu) zgłosiła swoje zastrzeżenia, twierdząc, że zwolnienie pracownika jest krokiem zbyt daleko idącym, gdyż z powodu oddalenia się pracownika z miejsca wykonywania pracy pracodawca nie poniósł żadnej poważnej szkody. Pracodawca, po zapoznaniu się ze stanowiskiem organizacji związkowej – nie będąc nim związany – zdecydował, wbrew temu stanowisku, że jednak wypowie umowę o pracę. Uznał bowiem, że zachowanie pracownika poza tym, że wiązało się z naruszeniem ciążącego na nim obowiązku wykonywania pracy, spowodowało utratę zaufania pracodawcy do pracownika, które jest koniecznym warunkiem należytej współpracy stron stosunku pracy. W piśmie wypowiadającym umowę o pracę pracodawca podał dokładnie tę samą przyczynę rozwiązania umowy, o jakiej poinformował wcześniej zakładową organizację związkową.
Konsultacja wypowiedzenia umowy o pracę z zakładową organizacją związkową jest instytucją prawną służącą ochronie interesu pracownika. Chociaż opinia związku zawodowego nie jest dla pracodawcy wiążąca, niejednokrotnie może wpłynąć na jego decyzję i odstąpienie od zamiaru dokonania wypowiedzenia.
