Młodociani są szczególną grupą pracowniczą, którą można zatrudnić na zasadach ogólnych lub – w określonych sytuacjach – do przyuczenia zawodu. Czy jednak przyuczenie do wykonywania pracy a nauka zawodu to są pojęcia tożsame? W artykule wyjaśniamy szczegóły.
Młodociany – formy zatrudnienia
Kodeks pracy rozróżnia kilka sytuacji zatrudnienia pracownika młodocianego. Są to:
- zatrudnienie na umowę o pracę na zasadach ogólnych, czyli w celu innym niż przygotowanie zawodowe;
- w celu przygotowania zawodowego:
- w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy;
- w formie nauki zawodu.
Zasadniczą kwestią jest to, że młodociany nieposiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego. Drugą istotną rzeczą pozostaje fakt, że wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową oraz przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.
Przygotowanie zawodowe
Jeśli więc pracownik młodociany nie posiada kwalifikacji zawodowych, można go zatrudnić tylko w ramach przygotowania zawodowego – nie jest wówczas dopuszczalne zatrudnienie go na zasadach ogólnych, czyli tak jak wszystkich innych pracowników. Zgodnie z Kodeksem pracy zatrudnienie w celu przygotowania zawodowego powinno odbyć się na podstawie umowy na czas nieokreślony. Umowa takowa powinna zawierać:
- rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy);
- czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego;
- sposób dokształcania teoretycznego;
- wysokość wynagrodzenia.
Umowa powinna być zawarta w formie pisemnej. Co ważne, przygotowanie zawodowe młodocianych może prowadzić pracodawca, osoba prowadząca zakład pracy w imieniu pracodawcy oraz osoba zatrudniona u pracodawcy. Aby jednak było to możliwe, warunkiem koniecznym do spełnienia przez osoby prowadzące przygotowanie zawodowe młodocianych jest posiadanie kwalifikacji wymaganych od instruktorów praktycznej nauki zawodu.
Czym jest przygotowanie zawodowe?
Samo przygotowanie zawodowe jest pojęciem dość szerokim, które można podzielić na dwie podkategorie, a mianowicie:
- na naukę zawodu (czyli przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze wykwalifikowanego pracownika lub czeladnika; obejmuje ono praktyczną naukę zawodu oraz dokształcanie teoretyczne);
- na przyuczenie do wykonywania określonej pracy.
Przygotowanie zawodowe jest więc przeznaczone dla młodocianych pracowników bez kwalifikacji zawodowych i branżowych. Jest to czas, kiedy młody pracownik zdobywa wiedzę i przede wszystkim umiejętności zawodowe, co w przyszłości pozwoli mu podjąć pracę jako samodzielny pracownik.
Przygotowanie zawodowe w formie nauki zawodu
Nauka zawodu ma na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze wykwalifikowanego pracownika lub czeladnika i obejmuje praktyczną naukę zawodu, która jest organizowana u pracodawcy, oraz dokształcanie teoretyczne. Umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie nauki zawodu zawiera pracodawca z młodocianym w terminie przyjęć kandydatów do zasadniczych szkół zawodowych. Jeśli jednak młodociany nie dokształca się w zasadniczej szkole zawodowej, umowa ta może być zawarta w innym terminie.
Przepisy regulują, że nauka zawodu może trwać maksymalnie 36 miesięcy – wyjątkiem jest sytuacja, kiedy młodociany nie zaliczy roku w szkole i nie otrzyma promocji. Wtedy to pracodawca, na wniosek młodocianego, albo izba rzemieślnicza, na wniosek pracodawcy będącego rzemieślnikiem i młodocianego, może przedłużyć czas trwania nauki zawodu, nie więcej jednak niż o 12 miesięcy, w celu umożliwienia dokończenia nauki w szkole, a w innych uzasadnionych przypadkach nie więcej niż o 6 miesięcy. Pracodawca zatrudniający młodocianych w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie nauki zawodu ma kilka obowiązków względem młodych pracowników. Przede wszystkim powinien kształcić swoich pracowników poprzez:
- kierowanie ich na dokształcanie teoretyczne do zasadniczej szkoły zawodowej lub
- kierowanie ich na dokształcanie teoretyczne do ośrodka dokształcania i doskonalenia zawodowego lub
- organizowanie dokształcania teoretycznego we własnym zakresie.
Egzaminy potwierdzające umiejętności
Wiedza i umiejętności nabyte przez młodocianego podczas nauki zawodu są sprawdzane w trakcie egzaminu:
- młodociany zatrudniony u pracodawcy niebędącego rzemieślnikiem dokształcający się w zasadniczej szkole zawodowej zdaje egzamin potwierdzający kwalifikacje w zawodzie z zakresu kwalifikacji wyodrębnionej w tym zawodzie;
- młodociany zatrudniony u pracodawcy niebędącego rzemieślnikiem dokształcający się w branżowej szkole I stopnia zdaje egzamin zawodowy;
- młodociany zatrudniony u pracodawcy niebędącego rzemieślnikiem dokształcający się u pracodawcy albo na turnusie dokształcania teoretycznego młodocianych organizowanym przez centrum kształcenia zawodowego lub szkołę prowadzącą kształcenie zawodowe zdaje egzamin eksternistyczny zawodowy, przeprowadzany przez okręgową komisję egzaminacyjną.
Pracodawca zatrudniający młodocianych pokrywa koszty przeprowadzenia egzaminów zdawanych w pierwszym wyznaczonym terminie oraz może pokryć koszty egzaminu poprawkowego.
Przygotowanie zawodowe w formie przyuczenia do wykonywania pracy
Przyuczenie do wykonywania określonej pracy ma na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze przyuczonego pracownika i może dotyczyć wybranych prac związanych z nauką zawodu. Przyuczenie młodocianego do wykonywania określonej pracy może trwać od 3 do 6 miesięcy. Czas trwania, zakres oraz program przyuczenia do wykonywania określonej pracy ustala pracodawca, biorąc pod uwagę wybrane treści programu nauczania uwzględniającego podstawę programową kształcenia w zawodzie. Przyuczenie do wykonywania określonej pracy kończy się egzaminem sprawdzającym:
- młodociani zatrudnieni u pracodawców niebędących rzemieślnikami składają egzamin bezpośrednio u swoich pracodawców;
- młodociani zatrudnieni u pracodawców będących rzemieślnikami składają egzamin przed komisją egzaminacyjną izby rzemieślniczej, na zasadach określonych przez Związek Rzemiosła Polskiego.
Wynagrodzenie w trakcie przyuczenia
Młodocianemu w okresie nauki zawodu przysługuje wynagrodzenie obliczane w stosunku procentowym do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale, obowiązującego od pierwszego dnia następnego miesiąca po ogłoszeniu przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Stosunek procentowy wynagrodzenia, o którym mowa w ust. 1, wynosi:
- w pierwszym roku nauki – nie mniej niż 8%;
- w drugim roku nauki – nie mniej niż 9%;
- w trzecim roku nauki – nie mniej niż 10%.
Młodocianym odbywającym przyuczenie do wykonywania określonej pracy przysługuje nie mniej niż 7% wynagrodzenia obliczonego w stosunku procentowym do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale (obowiązującego od pierwszego dnia następnego miesiąca po ogłoszeniu przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”).
Przyuczenie do wykonywania pracy a nauka zawodu – podsumowanie
Nauka zawodu a przyuczenie do wykonywania pracy stanowią dwie odrębne formy zatrudnienia młodocianego pracownika. Nauka zawodu ma na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze wykwalifikowanego pracownika lub czeladnika i obejmuje praktyczną naukę zawodu u pracodawcy oraz dokształcanie teoretyczne. Jeśli chodzi o przyuczenie do wykonywania pracy, to może dotyczyć wybranych prac związanych z nauką zawodu. Zarówno przyuczenie do wykonywania pracy, jak i nauka zawodu są odpłatne, nauka zawodu trwa znacznie dłużej niż przyuczenie do zawodu. Obie formy przyuczenia kończą się egzaminem sprawdzającym. W przypadku gdy pracodawca nie jest rzemieślnikiem, egzamin zdawany jest bezpośrednio u niego w zakładzie, na ogół dzieje się to jednak przed komisją egzaminacyjną.
