Czym są dobra osobiste?
Zgodnie z brzmieniem art. 23 Kodeksu cywilnego (dalej k.c.) dobra osobiste człowieka, w szczególności takie jak: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
Orzecznictwo sądów wskazuje także inny rodzaj dóbr osobistych. Przykładem takich atrybutów każdej jednostki może być poczucie przynależności do danej płci (postanowienie SN z 22 marca 1991 r., sygn. akt III CRN 28/91), prawo do swobody wypowiedzi, wyboru rozmówcy i tajemnicy rozmowy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 6 lipca 1999 r., sygn. akt I ACa 380/99) czy też więź emocjonalna, jaka może łączyć kogoś z herbem stanowiącym własność jego rodziny (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 10 kwietnia 2002 r., sygn. akt I ACa 1399/2001).
Naruszenie dóbr osobistych - jak się bronić?
Osoba, której dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać jego zaniechania, chyba że nie jest ono bezprawne (art. 24 k.c.). Jeżeli natomiast miejsce miało naruszenie dóbr osobistych przedsiębiorcy, można także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności by złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (wprasie, za pośrednictwem radia czy w Internecie).
Przepis art. 24 k.c. zawiera domniemanie bezprawności działania osoby naruszającej dobra osobiste przedsiębiorcy i to na niej będzie ciążyć obowiązek wykazania, że istnieją okoliczności, które mogą wyłączyć bezprawność dokonanego czynu. Nie będzie stanowić takiej okoliczności powołanie się na działanie w obronie interesu społecznego lub działanie w granicach dopuszczalnej krytyki osoby publicznej.
Przedsiębiorca również może zażądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Gdy wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.
Natomiast w wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 11 października 2013 r., sygn. aktI ACa 439/2013 czytamy, że “Sąd orzekając w przedmiocie żądania zadośćuczynienia pieniężnego za naruszenie dóbr osobistych musi wziąć pod uwagę kompensacyjny charakter zadośćuczynienia i rodzaj naruszonego dobra - ciężar gatunkowy poszczególnych dóbr osobistych nie jest bowiem jednakowy i nie wszystkie dobra osobiste zasługują na jednakowy poziom ochrony za pomocą środków o charakterze majątkowym. Ponadto sąd musi zbadać nasilenie złej woli sprawcy oraz celowość zastosowania tego środka. Przekłada się to zarówno na możliwość zasądzenia zadośćuczynienia w konkretnej sprawie, jak i na jego wysokość.”
Dobra osobiste a Kodeks karny
Na gruncie Kodeksu karnego (dalej: k.k.) także przewidziano możliwość dochodzenia ochrony dóbr osobistych. Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności (art. 212 k.k.). Kwalifikowane przestępstwo występuje, gdy sprawca dopuszcza się czynu za pomocą środków masowego komunikowania (np. prasa, radio, telewizja, internet). Wówczas karą za takie zachowanie jest grzywna lub kara pozbawienia wolności do roku.
Sprawcę można skutecznie pociągnąć do odpowiedzialności karnej, jeżeli zakomunikował on przynajmniej jednej osobie, bądź w obecności przynajmniej jednej osoby, o działaniu lub właściwościach innej osoby, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Do dokonania takiego przestępstwa nie jest wymagany skutek w postaci rzeczywistego poniżenia albo utraty zaufania dla pokrzywdzonego (postanowienie SN – Izba Karna z 14 października 2010 r., sygn. akt II KK 105/2010).
