Dobra osobiste podlegają szczególnej ochronie prawnej. Co należy rozumieć poprzez naruszenie dóbr osobistych, jakie roszczenia przysługują każdemu z nas w razie ich naruszenia oraz jak można dochodzić swoich roszczeń z tego tytułu – dowiesz się z poniższego artykułu!
Dobra osobiste – najważniejsze informacje
Zdaniem Sądu Najwyższego: „Dobra osobiste, ujmowane są w kategoriach obiektywnych, jako wartości o charakterze niemajątkowym, ściśle związane z człowiekiem, decydujące o jego bycie, pozycji w społeczeństwie, będące wyrazem odrębności fizycznej i psychicznej oraz możliwości twórczych, powszechnie uznane w społeczeństwie i akceptowane przez system prawny. Nierozerwalne związanie tych wartości, jako zespołu cech właściwych człowiekowi, stanowiących o jego walorach, z jednostką ludzką wskazuje na ich bezwzględny charakter, towarzyszący mu przez całe życie, niezależnie od sytuacji w jakiej znajduje się w danej chwili. Katalog dóbr osobistych, […] pozostających pod ochroną prawa cywilnego jest otwarty i wraz ze zm. stosunków społecznych mogą pojawiać się i znikać pewne dobra […]” – wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 6 maja 2010 roku (II CSK 640/09).
Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, żeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.
Jakie prawa orzecznictwo uznaje za dobra osobiste?
Z uwagi na fakt, że katalog dóbr osobistych jest otwarty, orzecznictwo szeroko komentuje, w jakim zakresie poszczególne uprawnienia można uznać za podlegające ochronie jako dobra osobiste. Orzecznictwo wskazuje między innymi, że:
-
„Ochronie jako dobra osobiste (art. 23 kc w związku z art. 24 kc i art. 448 kc) podlegają zdrowie, wolność, prywatność, do naruszenia (zagrożenia) których może prowadzić naruszenie standardów jakości powietrza określonych w przepisach prawa” – uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 28 maja 2021 roku (III CZP 27/20 (numer 2580338));
-
„Niewątpliwie kult pamięci zmarłej osoby bliskiej stanowi uznane samodzielne dobro osobiste, w przypadku którego przedmiotem ochrony prawnej jest sfera uczuciowa żyjącej osoby związana z kultem pamięci osoby najbliższej, tj. prawo do kultywowania pamięci osoby zmarłej. We wszystkich wypadkach ochrony uprawnień dotyczących różnych aspektów pochowania osoby bliskiej i pamięci o niej chodzi o jedno dobro osobiste, określane zbiorczo, które powstaje wraz ze śmiercią tej osoby i obejmuje prawo jej bliskich do kultywowania pamięci po niej oraz wspomnień o niej powstałych za jej życia. Powstaje dopiero w chwili śmierci osoby bliskiej, mimo że odnosi się do relacji i wspomnień (interakcji) danej osoby ze zmarłym za jego życia. Jeżeli uprawniony powołuje się na naruszenie sfery jego indywidualnych odczuć związanych z kultywowaniem pamięci o osobie zmarłej, przysługują mu roszczenia przewidziane w art. 24 § 1 i 2 kc oraz w art. 448 kc” – uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych z 22 października 2019 roku (I NSNZP 2/19 (numer 2236263)).
Jednocześnie Sąd Najwyższy wskazuje, że:
-
„Prawo do spokojnego wypoczynku (urlopu) nie jest dobrem osobistym mieszczącym się w katalogu dóbr zawartym w art. 23 kc. Zachowanie się organizatora turystyki, prowadzące do »zmarnowania urlopu«, może jednak naruszać dobra osobiste przykładowo wymienione w tym przepisie” – wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 24 marca 2011 roku (I CSK 372/10);
-
„Prawo do niezakłóconego korzystania z energii elektrycznej nie jest dobrem osobistym” – wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 7 grudnia 2011 roku (II CSK 160/11).
Naruszenie dóbr osobistych - w jaki sposób dochodzić roszczeń?
Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem:
-
może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne;
-
w razie dokonanego naruszenia może także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, żeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;
-
na zasadach przewidzianych w kodeksie może również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny;
-
jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.
-
że doszło do naruszenia dóbr osobistych lub wystąpiło takie zagrożenie;
-
że naruszenie/zagrożenie naruszenia było bezprawne.
Jednocześnie należy mieć na uwadze, że zgodnie ze stanowiskiem orzecznictwa: „Zgoda pokrzywdzonego wyłącza bezprawność zachowania się sprawcy naruszenia dobra osobistego […]. Jest aktem woli stanowiącym wyraz świadomości uprawnionego co do przysługującego mu prawa wypowiedzenia się oraz zamiaru zamanifestowania na zewnątrz skorzystania z tego prawa. Nie musi się wyrażać przez zachowania dosłowne, może być dorozumiana w tym również przez brak sprzeciwu. Jednakże o braku sprzeciwu wyrażającego zgodę można mówić tylko wtedy, gdy istniała okazja do swobodnego wyrażenia sprzeciwu, a mimo to uprawniony w tym zakresie jednoznacznie pozostał bezczynny” – wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 12 grudnia 2006 roku (II CSK 280/06).
