Umowa pożyczki może być zawarta przez różne podmioty. Najczęściej taki kontrakt jest podpisywany pomiędzy osobami fizycznymi a instytucjami finansowymi specjalizującymi się w udzielaniu wsparcia finansowego. Pojawia się jednak pytanie, czy przedsiębiorca ma prawo udzielić pożyczki dla pracowników?
Umowa pożyczki
Zgodnie z treścią art. 720 Kodeksu cywilnego przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Umowa pożyczki, której wartość przekracza 1000 złotych, wymaga zachowania formy dokumentowej. Choć umowa ta należy do kategorii nazwanych umów prawa cywilnego, to jednak od samych stron tego zobowiązania zależy dokładna treść kontraktu. Dotyczy to także podmiotów, które mogą zawrzeć umowę pożyczki – ustawodawca nie wprowadza w tym zakresie większych ograniczeń.
Stwierdzenie umowy pożyczki pismem czy zachowanie formy dokumentowej, nie oznacza, że sama umowa powinna być zawarta w którejś z tych form. Mimo niezachowania formy, dowód z zeznań świadków lub dowód z przesłuchania stron jest dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą albo jeżeli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma. Podstawę uznania czynności prawnej za dokonaną mogą zaś stanowić różne dokumenty, które wskazują na fakty, które choćby pośrednio potwierdzają okoliczności dokonania czynności prawnej. Może chodzić nie tylko o dokument prywatny w sensie prawnym, ale nawet o wzmiankę, zapisek bądź informację, której treść zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio może wskazywać, że określona czynność prawna doszła do skutku. Pismo zatem nie musi ani zawierać oświadczenia woli żadnej ze stron, ani nawet wskazywać wprost dokonania czynności prawnej. Na jego podstawie można bowiem co najmniej przypuszczać, że czynność taka została dokonana.
Obecne przepisy nie zakazują zawierania umów pożyczek przez osoby fizyczne prowadzące własne firmy bez względu na to, jaka jest forma ich działalności gospodarczej. Przedsiębiorcy mogą być także beneficjentami pożyczek. Omawiana umowa może zostać zawarta także z pracownikiem, choć w zdecydowanej większości przypadków będzie wówczas finansowana z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych, a nie z kieszeni pracodawcy.
Pożyczki dla pracowników od przedsiębiorcy
Przepisy regulujące umowę pożyczki nie warunkują celu zawarcia takiego zobowiązania. Innymi słowy, prawo nie wymaga wskazania, na co dokładnie zostaną przeznaczone pożyczone pieniądze. Dotyczy to także wszelkiego rodzaju pożyczek pracowniczych. Zatrudniony może oczywiście wskazać, na co chce przeznaczyć uzyskane środki, jednak nie ma takiego obowiązku. Mimo że pożyczka pracownicza z racji swojej nazwy powinna być przeznaczona tylko osobom zatrudnionym w ramach stosunku pracy, to jednak może dotyczyć również osób wykonujących swoje zadania na podstawie umowy cywilnoprawnej lub kontraktu B2B. Szczegółowe zasady udzielania pożyczek powinny znaleźć się w regulaminie obowiązującym w danej firmie. Pamiętajmy, że przedsiębiorca nie ma obowiązku przyznawania pożyczek swoim pracownikom, nawet jeśli będą oni występować o to na piśmie.
W zdecydowanej większości przypadków pożyczki pracownicze są udzielane z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych. Dla przypomnienia, zgodnie z treścią art. 3 ust 1 i 1c Ustawy z dnia 4 marca 1994 roku o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, ZFŚS tworzą pracodawcy zatrudniający według stanu na 1 stycznia danego roku co najmniej 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty. Pracodawcy zatrudniający według stanu na 1 stycznia danego roku co najmniej 20 i mniej niż 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, tworzą Fundusz na wniosek zakładowej organizacji związkowej. Ze środków ZFŚS socjalnych mogą korzystać nie tylko aktualni pracownicy, lecz także emeryci oraz członkowie ich rodzin. Dopuszczalna jest zatem sytuacja, w której przedsiębiorca zgodzi się na udzielenie pożyczki osobom niezatrudnionym w firmie, choć powiązanym z jego pracownikami. Aby być bardziej precyzyjnym, dodajmy, że zasady przyznawania pożyczek z ZFŚS są regulowane wewnętrznymi regulaminami firmowymi, a nie odgórnie przez samego pracodawcę.
Alternatywnym źródłem finansowania pożyczek udzielanych przez przedsiębiorcę są Pracownicze Kasy Zapomogowo-Pożyczkowe. Przedsiębiorca ma prawo do stworzenia tego rodzaju kas, które będą zarządzane przez właściwe związki zawodowe. W tym przypadku pożyczkobiorcami mogą być pracownicy danego przedsiębiorstwa bez względu na to, czy wykonują swoje obowiązki na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenie, umowy o dzieło lub kontraktu B2B.
Spłata pożyczki udzielonej przez przedsiębiorcę następuje najczęściej poprzez dokonywanie regularnych potrąceń z wynagrodzenia pracowniczego. Dokładna wysokość takiej kwoty zależy od ustaleń poczynionych pomiędzy stronami zobowiązania. Dopuszczalne jest także, aby pracownik samodzielnie regulował swoją pożyczkę okresowymi wpłatami lub jednorazową zapłatą we wskazanym terminie. Pracodawca ma możliwość stosowania różnych odsetek w ramach udzielonej pożyczki, mogą to być przy tym odsetki stałe, jak i zmienne. Pamiętajmy jednak, aby wysokość ustalonych odsetek nie przekraczała maksymalnych wartości ustawowych. Zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim, a także regulacją samego Kodeksu cywilnego, maksymalne oprocentowanie kredytów bankowych, pożyczek ratalnych oraz pożyczek pozabankowych nie może wynosić więcej, niż dwukrotność odsetek ustawowych kapitałowych. Odsetki te równe są sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i stawki 3,5%. W maju 2025 roku stopa referencyjna NBP wyniosła 5,75%, co oznacza, że odsetki ustawowe kapitałowe w tym okresie wynosiły 5,75% + 3,5% = 9,25%. Co ciekawe, przedsiębiorca ma prawo do udzielenia pożyczki nieoprocentowanej, a nawet pożyczki z tzw. oprocentowaniem ukrytym.
Wartość udzielonej pożyczki przez przedsiębiorcę może być zróżnicowana, przepisy nie stawiają tutaj żadnych granic. W praktyce pracownicy wnioskują o wsparcie w wysokości kilku lub kilkunastu tysięcy złotych. Okres spłaty pożyczki również zależy od ustaleń poczynionych z pracodawcą, może on trwać zarówno kilka dni lub tygodni, jak i miesięcy lub lat. Staż pracy danej osoby również nie powinien być brany pod uwagę, jeśli chodzi o możliwość zaciągnięcia pożyczki od przedsiębiorcy. W przypadku finansowania pożyczki z ZFŚS regulamin Funduszu może przewidywać ograniczenia w tym zakresie – np. przyznanie wyższego świadczenia dla pracowników, którzy posiadają dłuższy staż pracy w danej firmie.
Przykład 1.
Michał pracuje w firmie X, która należy do Kacpra. Przedsiębiorca zgodził się na powołanie ZFŚS, choć nie miał ku temu ustawowego obowiązku. Jednym ze świadczeń oferowanych przez ZFŚS jest nisko oprocentowana pożyczka pracownicza. Regulamin ZFŚS ogranicza jednak wysokość przyznawanych kwot do 5000 zł na rzecz jednego zatrudnionego w ciągu 1 roku kalendarzowego. Michał złożył wniosek o przyznanie mu pożyczki w kwocie 10 000 zł z uwagi na planowany ślub. Choć wie, że Kacper nie wyraża zgody na tak wysokie pożyczki, to jednak pracownik obiecał, że przez najbliższe 5 lat nie będzie zaciągał pożyczek z ZFŚS ani korzystał z innych świadczeń socjalnych. Czy Kacper może odmówić udzielenia pożyczki Michałowi?
Tak, ponieważ żądana przez pracownika kwota jest wyższa niż maksymalna wartość pożyczki przewidziana w regulaminie ZFŚS, który obowiązuje w firmie X. Przedsiębiorca może jednak wyrazić zgodę na przyznanie pożyczki w kwocie 5000 zł.
Prywatne pożyczki przedsiębiorcy
Nic nie stoi na przeszkodzie, aby przedsiębiorca udzielał pożyczek swoim pracownikom w ramach tzw. obrotu prywatnego. Chodzi tutaj o sytuację, w której pracodawca staje się pożyczkobiorcą, lecz występuje wyłącznie jako osoba fizyczna nieprowadząca w danym momencie żadnej działalności gospodarczej. W rzeczywistości pożyczkodawca w momencie podpisania umowy nie jest pracodawcą pożyczkobiorcy, a udzielone środki przekazuje mu ze swojego majątku osobistego. W takim przypadku mamy do czynienia z pożyczką zawartą pomiędzy dwoma osobami fizycznymi. Dopuszczalne jest również zawarcie kilku umów pożyczek w różnych zakresach – np. jednej pomiędzy pracownikiem a pracodawcą, a drugiej pomiędzy tymi samymi osobami występującymi już jako podmioty prywatne.
Przykład 2.
Maria poprosiła pracodawcę Alana o udzielenie pożyczki w kwocie 17 000 zł. Przedsiębiorca stwierdził, że firma jest w stanie jej udzielić, ale tylko do kwoty 4000 zł. Jednocześnie Alan stwierdził, że może pomóc swojej podwładnej prywatnie, ponieważ dysponuje taką kwotą pieniężną. Maria zgodziła się na podpisanie umowy pożyczki z pracodawcą, który będzie występował jako osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej. Czy udzielona pożyczka może być traktowana jako pożyczka od przedsiębiorcy?
Nie, ponieważ mamy tu do czynienia z tzw. pożyczką prywatną, a więc umową zawartą pomiędzy osobami fizycznymi, które nie prowadzą żadnej działalności. Alan występuje w tej umowie jako pożyczkodawca, który nie jest pracodawcą Marii i jest to dopuszczalne.
Podsumowanie
Przedsiębiorca może udzielać pożyczek pracownikom w dowolnym zakresie i na dowolnych zasadach. Musi jednak pamiętać, aby odsetki od przyznanej kwoty nie przewyższały aktualnego limitu odsetek ustawowych. Dopuszczalne jest także przyznanie pożyczki nisko oprocentowanej lub nawet całkowicie nieoprocentowanej. Źródła finansowania pożyczki firmowej mogą być zróżnicowane, choć najczęściej będą to środki zgromadzone w Zakładowym Funduszu Świadczeń Socjalnych. Przedsiębiorca może udzielić pożyczki także na gruncie prywatnym, choć wtedy nie występuje już jako osoba prowadząca działalność, lecz zwykła osoba fizyczna niezwiązana ze swoim pracownikiem.
